Նոր ճնշումների ալիքից առաջ. Հայաստանն ու Իրանն ի՞նչ ռազմական գործարքներ կկնքեն

ՀՀ պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանի գլխավորած պատվիրակության՝ Իրան կատարած այցելությունը կարելի է նշանակալի իրադարձություն համարել: Ավանդաբար հայ-իրանական քաղաքական, տնտեսական հարաբերությունները բարձր նշաձող են սահմանել, ինչը չենք կարող ասել հարաբերությունների ռազմաքաղաքական բաղադրիչի մասին: Թեպետ, հաշվի առնելով անվտանգության տարածաշրջանային ռիսկերը, պետք է, որ այս ոլորտում երկու պետությունների հարաբերություններն ակտիվության ընդգծված դինամիկա դրսեւորեին:

Ըստ ՊՆ մամուլի ծառայության տարածած հաղորդագրության՝ Թեհրանում Վիգեն Սարգսյանը հանդիպել է ԻԻՀ պաշտպանության եւ զինված ուժերի աջակցման նախարար Հոսեյն Դեհղանին։ Այդ հանդիպմանը քննարկվել են երկու գերատեսչությունների համագործակցության, ինչպես նաեւ «միջազգային ու տարածաշրջանային անվտանգությանը վերաբերող եւ հակամարտությունների կարգավորմանն առնչվող խնդիրներ»: Կողմերը քննարկել են նաեւ ԼՂ հիմնախնդիրը եւ ընդգծել հակամարտության խաղաղ, բացառապես բանակցային ճանապարհով կարգավորման անհրաժեշտությունը: Հատկանշական է, որ այցի շրջանակներում Վիգեն Սարգսյանն այցելել է նաեւ Իրանի պաշտպանության նախարարության ռազմական նախագծերը սպասարկող «Մալեք Աշթար» համալսարան եւ «Իրանի էլեկտրոնային արդյունաբերություն» ընկերություն, որը մասնագիտացած է պաշտպանական ոլորտի համար տեխնոլոգիական լուծումներ նախագծելու եւ իրականացնելու մեջ։

Թե ինչ այլ պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվել այցի ընթացքում, դժվար է ասել, քանի որ պաշտպանության ոլորտը պարունակում է գաղտնիության որոշակի աստիճան: Սակայն այն, որ հայկական պատվիրակությունն այցելել է Իրանի ՊՆ-ի պատվերներն իրականացնող կրթական հաստատություն եւ մասնավոր ընկերություն, կարելի է ենթադրել, որ կողմերը գոնե հետաքրքրված են համագործակցել ռազմատեխնիկական ոլորտներում: Ըստ մամուլի հաղորդագրության, հայկական կողմն ընդգծել է պաշտպանական ոլորտում Հայաստանի եւ Իրանի համագործակցությունը խորացնելու անհրաժեշտությունը նաեւ գիտական հարթությունում։

Ինչպես մեզ հետ զրույցում նշեց ԱԺ պատգամավոր, պաշտպանության, ազգային անվտանգության եւ ներքին գործերի մշտական հանձնաժողովի անդամ Թեւան Պողոսյանը, Իրանի հետ պաշտպանության ոլորտում համագործակցությունը շատ կարեւոր է Հայաստանի համար: Խոսքը հատկապես ռազմատեխնիկական ոլորտի եւ տարածաշրջանի անվտանգության ապահովման խնդիրների լուծման մասին է: «Նախ՝ Իրանը տարածաշրջանային գերտերություն է: Ունի հստակ շահեր, սկսած Մերձավոր Արեւելքից մինչեւ Կովկաս եւ Միջին Ասիա: Բացի այդ, Իրանն անցել է մի քանի պատերազմ, եւ այս առումով Իրանի հետ փորձի փոխանակումը փաստացի պատերազմի մեջ գտնվող Հայաստանի համար կարեւոր է: Ռազմական ոլորտում Իրանն ունի պոտենցիալ եւ կարելի է ասել՝ իր դպրոցը», - ասաց Թեւան Պողոսյանը՝ հավելելով, որ Հայաստան-Իրան համագործակցության հիմնական թիրախներից է նաեւ կայունությունը ԼՂ հակամարտության գոտում:

Հայտնի է, որ Իրանը խիստ բացասաբար է վերաբերում ԼՂ հակամարտության գոտում երրորդ երկրների ուժերի, այն է՝ խաղաղապահների տեղակայման խնդրին, ինչն արտացոլված է Մադրիդյան սկզբունքներում: Բացի այդ, Թեհրանը քանիցս առաջարկել է իր միջնորդական ծառայությունները ԼՂ հակամարտության կողմերին: «Իրանը Հայաստանից եւ Ադրբեջանից բացի այն եզակի երկիրն է, որ սահմանակցում է Արցախի հետ: Թեհրանը հստակ վերահսկում է ղարաբաղա-իրանական սահմանը եւ թույլ չի տալիս որեւէ ներթափանցում՝ լինեն ռազմական, թմրամիջոցների տարանցման կամ թրաֆիքինգի հարցեր: Այս խնդիրներն Իրանն իրականացնում է բավականին արդյունավետ՝ ի տարբերություն Թուրքիայի, որը որոշ ժամանակ առաջ անցքեր է թողել Սիրիայի հետ սահմանին եւ հնարավորություն էր ընձեռում արտասահմանյան վարձկանների ներթափանցման, նավթի եւ հնէաբանական թանկարժեք նմուշների ապօրինի տարանցման համար», - նշեց Պողոսյանը:

Հայաստանի հետ ռազմաքաղաքական համագործակցությունն Իրանի համար կարեւոր է ինչպես տարածաշրջանում իր գործոնն ուժեղացնելու, այնպես էլ Ադրբեջան-Իսրայել սերտացող ռազմաքաղաքական կապերի հավասարակշռման համար: Մերձավոր Արեւելքում Իսրայելն Իրանի ոխերիմ հակառակորդն է, եւ Թեհրանը չի կարող հանգիստ նայել պաշտոնական Թել Ավիվի «խաղերին» Հարավային Կովկասում: «Այս խնդիրն, իհարկե, կա: Սակայն Հայաստան-Իրան համագործակցությունն այժմ դեռ իրականացվում է առավելապես քաղաքական եւ տնտեսական ոլորտներում: Իսրայելն Ադրբեջանին զենք է վաճառում, Իրանը Հայաստանին՝ ոչ: Իսկ այդ զենքն ապրիլյան պատերազմին կիրառվեց: Տարածաշրջանային հարցերում Իրանի շահերն, իհարկե, հաշվի են առնվում տարածաշրջանային քաղաքականությունում, սակայն անհրաժեշտ է, որ Թեհրանն ավելի ակտիվանա անվտանգության հարցերում եւ դուրս գա դիտորդի կարգավիճակից», - կարծում է ԱԺ պատգամավոր Թեւան Պողոսյանը: 

Հայաստանը եւս չի կարող հանգիստ նայել իսրայելական զենքի հոսքին դեպի Ադրբեջան: «Հատկապես ապրիլյան պատերազմից հետո, երբ ակտիվորեն կիրառվեցին իսրայելական կամիկաձե անօդաչու թռչող սարքերը (ԱԹՍ), հայկական տեղեկատվական դաշտում սկսեցին պտտվել վարկածներ խոցված իսրայելական ԱԹՍ-ների կոդերն Իրանին փոխանցելու հնարավորության մասին: Սա բնական է, քանի որ անվտանգության համանման սպառնալիքների առկայությունը ստիպում է Հայաստանին ու Իրանին միասին փնտրել դրանց չեզոքացման ճանապարհները», - մեզ հետ զրույցում նշում է ռազմական փորձագետ Դավիթ Հարությունովը:

Հայաստանի պաշտպանության նախարարի այցը Թեհրան համընկավ ԱՄՆ Կոնգրեսում Իրանի դեմ նոր բանաձեւի շրջանառության մեկնարկի հետ: Համաձայն այդ բանաձեւի, ԱՄՆ նախագահին հնարավորություն է տրվում ռազմական ուժ կիրառել Իրանի դեմ, եթե Թեհրանը փորձի ձեռք բերել միջուկային զենք: Իրանի վրա նոր ճնշումների հնարավորության պատկերն ամբողջանում է, երբ հիշում ենք, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը իր նախընտրական քարոզարշավում մշտապես ընդգծում էր Թեհրանի հետ միջուկային գործարքի վերանայման անհրաժեշտության մասին: Ուստի մեծ է հավանականությունը, որ  Իրանի վրա ճնշումների նոր ալիք է թափ առնում, որն անհապաղ իր բացասական ազդեցությունը կունենա տարածաշրջանի քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական խճանկարի վրա:

«Մի կողմից մենք տեսնում ենք Իսրայել-Ադրբեջան հարաբերությունների ամրապնդում, իսկ մյուս կողմից ավելի տեսանելի են դառնում Իրանի վրա ճնշումների հնարավորությունները: Այս իմաստով շատ հնարավոր է, որ Թեհրանն ու Երեւանը կարիք ունեն հասկանալ միմյանց շահերը եւ որոշակի պայմանավորվածություններ հստակեցնել», - նշեց ռազմական փորձագետը: Իսկ Թեւան Պողոսյանի կարծիքով, ճնշումներն Իրանի վրա կհանգեցնեն տարածաշրջանում նոր լարվածության, ինչի հետեւանքների չեզոքացման կամ նվազեցման ուղղությամբ պետք է մտածեն Հայաստանի իշխանությունները: