«Հայի տեսակ» ու «հայու գեն». Բա ի՞նչ անեն փոքրամասնությունները, ուծացվե՞ն

«Ազգ-բանակ» հայտնի համաժողովի ժամանակ կրթության եւ գիտության նախարար Լեւոն Մկրտչյանը ՀՀ կրթական համակարգի հիմնական նպատակը հռչակեց «հայի տեսակի շարունակականության» ապահովումը: Այսինքն՝ ՀՀ կրթական համակարգը պետք է դպրոցականներին ու ուսանողներին առաջին հերթին կրթի հայ լինել, իրեն պահել, վարվել, քայլել, խոսել, մտածել հայեցի կամ հայերեն: Թե ինչ է սա իրականում նշանակում, դժվար է ասել:

Այն, որ այս հայտարարությունն իմաստի տեսանկյունից որքան պաթեթիկ, երկու այդքան էլ խոցելի է, կարծես՝ պարզ է շատերի համար: Նախ ի՞նչ է նշանակում «հայ տեսակը», ասել է թե «հայու գենը» կրթության հիմնական նպատակ դարձնելու առումով: Կրթության նպատակը չինովնիկների պատկերացումների շրջանակներում հայ կրթելն ու դաստիրակե՞լն է, թե՞ շարքային բնակչից կրթված, քննադատական մտածողությամբ Հայաստանի քաղաքացի ձեւավորելը: Եթե երկրորդն է, ապա ինչ կապ ունի այստեղ «հայը» կամ հայ տեսակի շարունակությունը: Կրթությունը ոչ սահմաններ, ոչ էլ ազգային տեսակներ է ճանաչում: Գիտելիքն ունիվերսալ է եւ տեղավորվում է համամարդկային արժեքների ու ձեռքբերումների շրջանակներում, դեռ ավելին՝ սնվում ու հարստանում այդ ձեռքբերումներից:

Ընդհանրապես կրթության «ազգայնացման» ու «կուսակցականացման» գործընթացը նոր չէ որ սկսվել է Հայաստանում: Այդ իսկ պատճառով, երբ հարց է առաջանում կրթության որակի բարձրացման, աշակերտների ու ուսանողների մեջ առաջին հերթին մտածելու հատկության եւ քննադատական մտքի զարգացման անհրաժեշտության համատեքստում, հաճախ իշխանական հատվածից առաջ է մղվում «փոքր պետության» անվտանգության համար առկա սպառնալիքների պայմաններում «ազգային տեսակի պահպանման» գաղափարը կամ կոմպլեքսը: Նույն աշակերտների ու ուսանողների մտքում Հայաստանը փոքրացվում է, վերածվում պաշարված ամրոցի, որտեղ պետք չէ ընդվզել, քանի որ կան սպառնալիքներ, որի պայմաններում կրթության հիմնական նպատակը «ազգային տեսակի պահպանման շարունակականությունն» է: Իրականում քաղաքական առումով, սա ուղիղ ճանապարհն է մարդկանց հպատակեցման եւ իշխանության վերարտադրության ապահովման համար: 

Հենց այս պատճառով դպրոցների ու մանկապարտեզների տնօրեններն ազատ տեռորի են ենթարկում իրենց աշակերտների ծնողներին եւ իշխանության օգտին ձայն հավաքում, ու ոչ մի ընդվզում: Խանութների ցանցերի տերերը նույն անում են իրենց աշխատակիցների նկատմամբ, էլի ոչ մի ցասում: Այս հարցի վերաբերյալ կարեւոր դիտարկում է անում Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեի ղեկավար, իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը: Նախ՝ նա ախտորոշում է Հայաստանում ստեղծված իրավիճակը հետեւյալ կերպ. «Երկիր, որից վերջին 9 տարում արտագաղթել է շուրջ 350 հազ. մարդ, փակվել են տասնյակ հազարավոր ձեռնարկություններ, աղքատության շեմին է հասել բնակչության կեսը, արտաքին պարտքը աճել է 5 անգամ, պատերազմի արդյունքում տվել է 100-ից ավելի զոհեր և կորցրել 800 հա տարածք, բոլորը համատարած դժգոհում են անարդարությունից, երկրում առկա է ընտրովի արդարադատություն, որի արդյունքում էլ՝ բանտերը լցված են քաղբանտարկյալներով»:

Այնուհետեւ հիմք ընդունելով վերը կատարած արձանագրումները՝ Իշխանյանը հարցադրում է կատարում, թե ինչու այդ երկրի բնակչությունը ընտրում է այն քաղաքական ուժին, որը պատասխանատու է վերը նշված բոլոր ձախողումների համար: «Կարծում եմ այդպիսի ընտրություն անհնար է պատկերացնել որևէ քաղաքակիրթ երկրում: Ուստի, կամ ժողովուրդի հիմնական մասը հպատակ, խեղճուկրակ ընտրազանգված է, կամ իշխանությունները հերթական անգամ կեղծել եմ ընտրությունները: Ես կարծում եմ երկուսն էլ ճիշտ է, հարցը տոկոսների մեջ է»,- նշում է նա:

Ինչ վերաբերում է կրթության համակարգի կուսակցականացմանը, ապա բավականին հետաքրքիր դիտարկումներ է կատարում այս խնդրի վերաբերյալ կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը: Նա հիշեցնում է Հունաստանի օրինակը՝ նշելով, որ այդ երկրում իշխող PASOK կուսակցությունը 1993 թ.-ին սկսվեց կրթության կուսակցականացման գործընթացը: «Սա ի վերջո հանգեցրեց տնտեսական փլուզման: Հունաստանի կոլապսի գլխավոր պատճառներից մեկը համարվում է դպրոցների ուսուցիչների կուսակցականացումը և կաշառքով աշխատանքի ընդունելը, եւ որպես հետեւանք պետական ապարատի ուռճացումը»,- նշում է նա հավելելով, որ այսօր ՀՀ կրթության ոլորտում այնպիսի մի իրավիճակ է ստեղծված, որ տնօրեններին չեն պարտադրում դառնալ ՀՀԿ-ական, այլն նրանք իրենց կամքով են գնում այդ քայլին:

«Նրանք գնում են այդ քայլին, քանի որ գիտեն, հակառակ պարագայում, իրենց դպրոցը կարող է տուժել: Եթե չմտնի այդ կուսակցության մեջ, օրինակ, չի կարող դպրոցի վերանորոգման հարց բարձրացնել: Սա բերում է մի վիճակի, որ ազատամիտ մարդիկ այլեւս չեն ուզենալու տնօրեն դառնալ: Սա բերելու է տնօրենների որակական նվազմանը»,- ասաց Սերոբ Խաչատրյանը:

Այժմ կարճ անդրադառնանք դաշնակցական կրթության եւ գիտության նախարար Լեւոն Մկրտչյանի՝ կրթության նպատակը որպես «հայի տեսակի շարունակականության ապահովման» պնդման ազգային-քաղաքական կողմին: Հայաստանում, թեպետ քանակությամբ քիչ, բայց, այնուամենայնիվ, ազգային փոքրամասնություններ (եզդիներ, քրդեր, ռուսներ, ասորիներ եւ այլն) են ապրում, ստեղծագործում եւ ծառայում բանակում: ԼՂ առաջնագծում ապրիլյան պատերազմական գործողությունների ժամանակ հերոսաբար զոհված ազգությամբ եզդի Քյարամ Սլոյանին հիշում են շատերը: Այդ նույն ազգային փոքրամասնությունների համայնքներից չորսին նոր Սահմանադրությամբ Ազգային ժողովում նաեւ մանդատներ են հատկացվել:

Երբ նախարար Մկրտչյանն ազդարարեց կրթության գլխավոր նպատակի մասին Facebook սոցիալական բուռն քննարկումներ ծավալվեցին առ այն, թե այդ դեպքում ինչ պետք է անեն ազգային փոքրամասնությունները, որպեսզի տեղավորվեն կառավարության ներկայացուցչի հայտարարած նպատակի շրջանակում: «Ուծացվե՞ն, տարրալուծվե՞ն»,- հարց էին բարձրացնում թեմային անդրադարձած շատ օգտատերեր:

Հ.Գ. Եթե 97-98% հայերով բնակեցված Հայաստանը խոսում է հայ տեսակի պահպանման մասին, եւ այն հռչակում կրթության նպատակ, որը մի կողմից մարդկանց զոմբիացման, իսկ մյուս կողմից ազգայնականության հոտ է գալիս, ապա ինչու ենք զարմանում կամ նեղվում Վրաստանում հաճախ ազգային փոքրամասնությունների, մասնավորապես, հայերի իրավունքների պաշտպանության մասով ծագած խնդիրներից: