Տեղական արտադրության էժան եւ բարձրորակ արտադրանքը չի գտնում իր տեղը շուկայում (տեսանյութ)

ՀՀ կառավարությունը որոշել է ներմուծումը տեղական արտադրանքով փոխարինելու ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկել:

ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը այդ մասին արդեն մի քանի անգամ հայտարարել է, հանձնարարականներ է տվել մի քանի գերատեսչությունների եւ այլն: Ինքնին այդ «իմպորտոզամեշչենիեն» անկենսունակ գաղափարախոսություն է, քանի որ փոքր շուկա ունեցող երկրում իր արտադրանքը սպառելուն նպատակամղված տնտեսվարողի արտադրանքը զուտ մասշտաբի էֆեկտի պատճառով միշտ ավելի թանկ է լինելու, քան ներկրվող նույն ապրանքի այն արտադրողինը, որի նպատակը ամբողջ աշխարհում իր ապրանքը վաճառելն է: Սա տնտեսագիտության այբուբենից է, եւ դրա ճշմարտացիությունը մինչ օրս ոչ ոք չի կարողացել հերքել, չնայած շատերն են փորձել:

Բոլորովին այլ խնդիր է ներքին արտադրողին որոշակի մեխանիզմներով պաշտպանելը, նրան աջակցելն ու խրախուսելը, որպեսզի նա կարողանա դիմանալ օտարերկրյա խոշոր արտադրողների հետ մրցակցությանը, ամրացնի ոտքերը ու ձեռնոց նետի բոլորին: Որ ճանապարհն է բռնել կառավարությունը, դեռ այնքան էլ պարզ չէ:

Հիմա մի կոնկրետ օրինակով փորձենք դա հասկանալ: Արդեն տարիներ շարունակ խոսվում է հայկական արտադրության օճառի մասին: Շատերը նույնիսկ չգիտեն, որ հիմա Հայաստանում օճառ է արտադրվում, որի որակը բավականին բարձր է, գինն էլ էականորեն ցածր, սակայն մեր խոշորագույն առեւտրային ցանցերում դրանք չկան:

Օրերս Էրեբունի բիզնես կենտրոնում տեղի էր ունենում «ՓՄՁ Համագործակցության Ասոցիացիայի» 3-րդ համագումարը, եւ դահլիճում մի քանի փոքր ու միջին ընկերություններ ներկայացրել էին իրենց արտադրանքը: Իր արտադրած «Նոյեմի» ապրանքանիշով օճառներն էր ներկայացրել նաեւ Գյումրիում գործող «ՉԱՊ» ընկերությունը (տես տեսանյութը): Հրաշալի փաթեթավորված, գրավիչ ու գեղեցիկ դիզայնով այս օճառները, սակայն մեծ տարածում չունեն Հայաստանում: Օճառների տեսականին շատ հարուստ չէ, սակայն սովորական սպառողի համար նախատեսված ամբողջ սպեկտրը կա` «լվացքի», կոսմետիկ, ձեռքի... որոնք գտնվում են գնային տարբեր նիշաներում: Ընկերության ներկայացուցիչը մեզ հետ զրույցում ասաց, որ իրենք արտադրում են նաեւ հատուկ հյուրանոցների համար նախատեսված փոքր օճառներ: Այս օճառների մանրածախ գները ընկերության ներկայացուցչի ասելով մոտ երկու անգամ էժան են ամենահայտնի, ասենք «Սեյֆգարդ», «Դավ», «Պալմոլիվ» բրենդային օճառների գներից, սակայն որակով հանգիստ կարող են մրցակցել դրանց հետ: Այս օճառները նաեւ էժան են թուրքական ու պարսկական օճառներից:

Եթե նույնիսկ մտածենք, որ արտադրողի ներկայացուցիչը մի քիչ չափազանցնում է, եւ որակական հատկանիշներով «Նոյեմին» ասենք փոքր-ինչ զիջում է բրենդային օճառներին, գների տարբերությունը չափազանցություն չէ: Ակնհայտ է, որ մանրածախ վաճառքում պատշաճ ներկայացված լինելու դեպքում այս արտադրանքը շատ արագ կգրավի սպառողին ու կունենա իր արժանի տեղը շուկայում: Իրացման ծավալների աճը կբերի արտադրության աճին, եկամուտների աճին, կստիպի ընկերությանը ներդրումներ անել, ավելի արդիականացնել արտադրությունը, մարկետինգային գործողություններ անել, դուրս գալ արտաքին շուկաներ...:

Պարզ սխեմա է, որը, սակայն չի աշխատում եւ ահա թե ինչու: Չնայած ցածր գնին ու բարձր որակին, այս արտադրանքը ներկայացված չէ մեր ամենախոշոր առեւտրային ցանցերում: Օրինակ, «Երեւան Սիթի»-ում ու «ՍԱՍ»-ում չկա: Ընկերության ներկայացուցիչը չցանկացավ պարզաբանել, թե ինչու: Մեր տեղեկություններով, այս երկու ցանցերը իրենք են ուզում արտադրել օճառ իրենց ցանցերի համար: Դե արտադրելը մի քիչ չափազանցված է հնչում: Նրանք կիսաֆաբրիկատ հումքը բերելու են, վերամշակման վերջնական փուլը կամ միայն փաթեթավորումն իրականացնեն ու վաճառեն իրենց ցանցերում: Այս պրակտիկան խոշոր ցանցերը ունեն եւ նույնիսկ հաճախ գողանում են փոքր ու միջին տնտեսվարողների գաղափարները:

Պետական գնումներով նույնպես հայկական օճառը չի գնվում: Պետական բյուջեի հաշվին տարեկան հսկայական, աստղաբաշխական քանակությամբ օճառ է գնվում: Միայն բանակը եթե հաշվի առնենք, ապա կարելի է պատկերացնել, թե ինչ ծավալների մասին է խոսքը: «ՉԱՊ»-ի ներկայացուցիչը ասում է, թե իրենք ինչ-որ քայլեր են անում պետական գնումներին մասնակցելու համար, բայց նրա խոսքի մեջ լավատեսության նշույլ չկա. «Դե ինքներդ գիտեք, պետական գնումների ոլորտում խնդիրներ կան...»,- ասում է նա: Խնդիրներ կան ու դա բոլորը գիտեն: Մի քանի «գայլեր» ուղղակի նստած են պետական գնումների «բիզնեսի» վրա եւ սերտ «համագործակցում են» գերատեսչությունների ղեկավարների հետ: Այնպես որ «օտարների» մուտքը տվյալ ոլորտ այնքան էլ հեշտ չէ: Ընկերության ներկայացուցիչը պնդում է, որ իրենց հզորությունները լրիվ բավարարում են բանակի եւ ամբողջ պետական համակարգի պահանջները բավարարելու համար: Իրենք կարող են նույնիսկ դրան զուգահեռ օճառով ապահովել Հայաստանի բոլոր հյուրանոցներն ու ռեստորանները: Ու դա, գոնե առայժմ չի ստացվում:

Այս մի օրինակը բավարար է պատկերացնելու համար, թե ինչ մթնոլորտ է տիրում ներքին արտադրողի համար: Եվ ներկրումը տեղական արտադրությամբ փոխարինելու, այսպես կոչված, «իմպորտոզամիշչենիեի» վերաբերյալ կոնցեպցիաներ ու արհեստական սխեմաներ մտածելու փոխարեն պետք է պարզել, թե ինչու է պետական գնումներով բանակի համար գնվում ասենք ռուսական, ուկրաինական կամ այլ երկրի արտադրության օճառ: Կամ ինչու է մի քանի օլիգարխների ուզուրպացրած մանրածախ առեւտրի դաշտը այդքան անհասանելի մանր ու միջին արտադրողների համար: Միթե այստեղ մրցակցության արհեստական խոչընդոտներ չկան....: Գուցե հենց սա է կառավարության հիմնական գործառույթը, այլ ոչ թե ուտոպիստական, «իմպորտոզամիշչենիաների» վերաբերյալ սխեմաներ գծելը: Եթե կառավարությունը իրականացնի իր հիմնական գործառույթները, գուցե ամեն ինչ ինքն իրեն, տնտեսագիտության ամենապարզ ու դարերով փորձարկված կանոններով տեղն ընկնի: Գուցե փորձե՞ք: