Փաստ. դատավորն էլ պետք է «տանիք» ունենա

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի մայիսի 13-ի համարում

Գեղարքունիքի մարզի առաջին ատյանի նախկին դատավոր Անահիտ Սաղաթելյանի պաշտոնանկության պատմությունն առիթ է դատական համակարգում տիրող վիճակին անդրադառնալու համար: Երեւանի Կենտրոն եւ Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանում դատավոր Գայանե Կարախանյանի նախագահությամբ այժմ քննվում է Սաղաթելյանի դիմումը, որով նա վիճարկում է ՀՀ նախագահի հրամանագիրն՝ իրեն պաշտոնաթող անելու վերաբերյալ: Անշուշտ, հրամանագրին նախորդել են որոշակի գործողություններ՝ նախ արդարադատության նախարարը կարգապահական վարույթ է հարուցել Սաղաթելյանի նկատմամբ: Վարույթի հիմքում մի քրեական գործ է, որի քննությունը, ըստ նախարարի, դատավոր Սաղաթելյանն անհիմն ձգձգել է 5 ամիս, ապա ընդունել իրեն հայտնված բացարկը եւ հրաժարվել գործը քննելուց:

Արդարադատության նախարարության վերահսկողության վարչությունն այս ամենի վերաբերյալ տեղեկանք է կազմել, որն էլ դրվել է Դավիթ Հարությունյանի՝ Արդարադատության խորհրդին ուղղված միջնորդագրում, որով նա պահանջել է վաղաժամկետ դադարեցնել Ա.Սաղաթելյանի լիազորությունները: ԱԽ-ն հանձնաժողով է ստեղծել, որն ուսումնասիրելով կարգապահական վարույթը՝ հաստատել է նախարարի նշած խախտումները, եւ ապրիլի 27-ի նիստում ԱԽ-ն, առանց Անահիտ Սաղաթելյանին լսելու, համաձայնել է նրա պաշտոնաթողությանը: Երեկ Գ.Կարախանյանը բավարարեց հայցվորի միջնորդությունը եւ գործին կցեց վերոնշյալ քրգործի նյութերը, որոնք դարձել են դատավորի պաշտոնանկության առիթ:

Այդ նյութերի հետազոտումից պարզ դարձավ, որ Սաղաթելյանը 5 ամսում մոտ 10 նիստ է հրավիրել, սակայն դատաքննությունը չի սկսել, քանի որ նախ՝ ամբաստանյալը մեղադրական եզրակացություն ստացած չի եղել, ապա նիստին չեն ներկայացել կարեւոր վկան, տուժողը, ամբաստանյալի պաշտպանը եւ այլն: Իսկ արձակուրդից վերադառնալով՝ դատավորը տեղեկացել է, որ իր ընտանիքի անդամների եւ տուժողի միջեւ ընկերական հարաբերություններ են ստեղծվել, ուստի ընդունել է ամբաստանյալի բացարկը: Հայցվորի կարծիքով՝ գուցե ինքը մանր-մունր խախտումներ թույլ է տվել, սակայն դրանք չպետք է հիմք հանդիսանային դատավորի լիազորությունները դադարեցնելու համար: Եվ մի՞թե մյուս մարմիններն իրենց գործողություններում խախտումներ ու վրիպումներ թույլ չեն տալիս:

Միայն Սաղաթելյանի լիազորությունների դադարեցման ժամանակ բազում խախտումներ են թույլ տրվել: Օրինակ՝ ԱԽ-ն այդպես էլ չի լսել Սաղաթելյանին: Իսկ «Արդարադատության խորհրդի մասին» օրենքն ասում է, որ պատասխանատվության ենթարկվող դատավորին լսելը պարտադիր է: Միայն երկրորդ անգամ ԱԽ նիստին «անհարգելի պատճառով» չներկայանալու դեպքում կարող են հարցը քննել նրա բացակայությամբ: Այս կետից օգտվելու համար էլ ԱԽ-ն Սաղաթելյանի հիվանդության տեղեկանքը, հիվանդանոցում գտնվելն ու վիրահատության ենթարկվելը համարել է անհարգելի: Անհասկանալի է նման շտապողականության պատճառը: Մյուս խախտումն այն է, որ ըստ օրենքի՝ դատավորին պատասխանատվության ենթարկելու հարցը քննելիս ԱԽ նիստը պետք է վարի վճռաբեկ դատարանի նախագահը, այդ նիստին չպետք է մասնակցեն ՀՀ նախագահը, արդարադատության նախարարը եւ գլխավոր դատախազը:

Մինչդեռ՝ ԱԽ ապրիլի 27-ի նիստը, դատելով նիստի արձանագրությունից, վարել է  արդարադատության նախարարը: Այս 2 հանգամանքը բավարար են, որ ԱԽ 2004-ի ապրիլի 27-ի՝ Սաղաթելյանին վերաբերող որոշումը դատարանի կողմից ապօրինի ճանաչվի, սակայն բոլորը, այդ թվում նաեւ դատարան դիմած Ա.Սաղաթելյանը, հասկանում են, որ Հայաստանում նման որոշումը ֆանտաստիկայի ոլորտից է: Ընդհանրապես, Սաղաթելյանի գործից կարելի է մի քանի հենքային եզրահանգումներ անել:

Եզրահանգում 1. Հայաստանում հնարավոր չէ առանց «տանիքի» դատավոր դառնալ, առավել եւս պահպանել դատավորի աթոռը: Անահիտ Սաղաթելյանն այն քիչ դատավորներից էր, որը նման տանիք հավանաբար չուներ: Նման դատավորից, չնչին իսկ դժգոհությունների պարագայում, ազատվելն առանձնապես բարդություն չի ներկայացնում: Մանավանդ, եթե անհրաժեշտություն էր ծագել Սաղաթելյանի դեպքն ի ցույց դնել որոշ դատավորների եւ հասարակությանը ցուցադրել, որ բարձր իշխանությունը երբեմն դատավորների էլ է պատասխանատվության կանչում:

Եզրահանգում 2. Եթե ուզում ես դատավորի աթոռը պահպանել, ապա բոլորովին կարեւոր չէ, թե ինչպես ես դատում, ինչքանով ես կոռումպացված եւ այլն: Կարող ես օրենքն աջ ու ձախ տրորելով աշխատել, սակայն զուտ ֆորմալ առումով պետք է զգույշ լինես եւ քրդատօրի ձեւական պահանջները կատարես: Ասենք՝ մարդու դեմ ուղղված ցանկացած ապօրինի վճիռ կարող է մարսվել, սակայն մեղադրական եզրակացությունը հանձնելու ժամկետները խախտելը՝ ոչ:

Եզրահանգում 3. Դատավորը չպետք է հարաբերություններ փչացնի երեք մարմինների՝ դատախազության, արդարադատության նախարարության եւ նախագահական ապարատի հետ, որովհետեւ հայտնի չէ, թե նշված ատյաններից որից կգա վտանգը: Հասարակությունը կարող է քո աշխատանքից հազարավոր դժգոհություններ ունենալ, սակայն դրանք ոչինչ են, ասենք՝ մարզի դատախազի կամ նախագահականի մի պաշտոնյայի դժգոհության համեմատ:

Եզրահանգում 4. Չի կարելի դիմադրություն ցույց տալ, առավել եւս՝ պայքարել, եթե վերեւում որոշել են քեզնից ազատվել: Հարկավոր է սուսուփուս դիմում գրել ու սպասել՝ գուցե խղճան  ու ինչ-որ աշխատանք առաջարկեն: Իսկ դատարան դիմելն, ընդհանրապես, ճակատագրական սխալ է, որովհետեւ քո դեմ կելնեն ոչ միայն վերին իշխանությունները, այլեւ քո նախկին գործընկեր դատավորները, որոնց թվում է, թե՛նման վիճակում հայտնվելու մեղքը միայն քոնն է եւ թե իրենք ապահովագրված են նման վիճակում հայտնվելու վտանգից:

Արմինե Օհանյան