Ո՞վ է լինելու. մութ ամպեր օմբուդսմենի գլխին

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի նոյեմբերի 24-ի համարում

Հանրաքվեի նախօրյակին ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակում թեեւ արտաքուստ խաղաղ է, բայց բոլոր աշխատակիցների մոտ ներքին անհանգստություն է նկատվում, եւ դա պատահական չէ, քանի որ նոր Սահմանադրության ընդունման հնարավորությունը ամենաքիչը անորոշության զգացում եւ կադրային տեղաշարժերի վախ է ծնել: Եւ այսպես. Սահմանադրության կոալիցիոն նախագծով ներմուծվել է 83.1 հոդվածը, որտեղ ամրագրված է, որ մարդու իրավունքների պաշտպանին ընտրելու է Ազգային ժողովը՝ «պատգամավորների ձայների առնվազն 3/5-րդով՝ 6 տարի ժամկետով»: Հոդվածում նշված է նաեւ, որ պաշտպանը պետք է հասարակության մեջ բարձր հեղինակություն ունեցող անձնավորություն լինի, նա անփոփոխելի է, անկախ, օժտված պատգամավորական անձեռնմխելիությամբ:

Նաեւ նշված է, որ «պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք համագործակցում են մարդու իրավունքների պաշտպանի հետ»: Մյուս նորամուծությունն այն է, որ պաշտպանը՝ ԱԺ 1/3-րդին համազոր իրավունքով, կարող է դիմել սահմանադրական դատարան: Այժմ անդրադառնանք, թե ի՞նչն է փոխվելու եւ ի՞նչ են բերելու այդ փոփոխությունները մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտին, ու ընդհանրապես՝ պաշտպանության կարոտ հասարակությանը: Նկատենք, որ միակ էական փոփոխությունն այն է, որ եթե անցյալում օմբուդսմենին առաջարկում էր հանրապետության նախագահը եւ Ազգային ժողովի առնվազն 1/5-րդը, իսկ նշանակում էր հանրապետության նախագահը, ապա այսուհետ կառաջարկի հանրապետության նախագահը եւ ԱԺ 1/5-րդը, բայց կհաստատի, կընտրի Ազգային ժողովը:

Սա նշանակում է, չնայած Լարիսա Ալավերդյանը դեռ երկու տարի էլ չի աշխատել այդ պաշտոնում, Սահմանադրության ընդունման դեպքում մեկամսյա ժամանակահատվածում Ազգային ժողովը պետք է անդրադառնա օմբուդսմենի հարցին: Հենց սրանով էլ բացատրվում է ՄԻՊ գրասենյակի աշխատակիցների լարվածությունը՝ նոր օմբուդսմենն ինքն է ձեւավորելու իր աշխատակազմը, եւ եթե կրկին Լարիսա Ալավերդյանը չի լինելու, ապա քիչ հավանական է, որ անձնակազմը մնա: Ինչ վերաբերում է օմբուդսմենի թեկնածությանը, ապա ինչպես երկու տարի առաջ, այսօր էլ հավակնորդները շատ են: Քննարկվում են ինչպես Տիգրան Թորոսյանի, այնպես էլ Շավարշ Քոչարյանի, Պարույր Հայրիկյանի, Ալվարդ Պետրոսյանի, Պուշկին Սերոբյանի եւ բազում այլ անուններ:

Հանրաքվեի նախօրյակին այս անձանց մի մասը փորձում է ապացուցել Ռոբերտ Քոչարյանին, որ ինքն ավելի մեծ հաջողությամբ կծառայի բարձր իշխանությանը, քան դա արել է Լարիսա Ալավերդյանը: Ինքը՝ գործող օմբուդսմենը, բավական բարդ իրավիճակում է հայտնվել՝ նրան չեն սիրում ինչպես նախագահականում, այնպես էլ գործադիր իշխանության տարբեր օղակներում՝ թեեւ չի կարելի ասել, թե մեծ խիզախություն է դրսեւորել: Պարզապես՝ նրա որոշ հայտարարությունները, զեկույցները, ակտիվությունը պաշտոնատար անձանց դուր չեն եկել: Ռոբերտ Քոչարյանն էլ կարծես հիացած չէ նրանով՝ ամիսներ առաջ Ալավերդյանը հեռացել էր Քոչարյանի վարած կառավարության նիստից՝ չհանդուրժելով իր նկատմամբ վերջինիս կոպիտ վերաբերմունքը:

Եթե իր պաշտոնավարման առաջին շրջանում Լ.Ալավերդյանը պարբերաբար հանդիպումներ էր ունենում Ռ.Քոչարյանի հետ, երես առ երես ինչ-որ հարցեր բարձրացնում, նրա ուշադրությունը հրավիրում այդ հարցերի լուծման վրա, ապա, ըստ մեզ հասած տեղեկությունների, բավական տեւական ժամանակ է Քոչարյանը նրան չի ընդունում: Նրանք հարաբերվում են գրավոր եղանակով, ընդ որում՝ օմբուդսմենի զեկույցներից մեկին նախագահական ապարատից բավական կոպիտ պատասխան են ուղարկել: Իսկ վերջերս Լ.Ալավերդյանը սկսել է զբաղվել ցմահ ազատազրկվածների հարցով եւ լուրջ կասկածի տակ է առել Ռ.Քոչարյանի 2003-ի օգոստոսի 1-ի հրամանագիրը, որով նա մահապարտներին ներում շնորհեց եւ դատապարտեց ցմահ բանտարկության:

Այս հարցի կապակցությամբ Լ.Ալավերդյանը դիմել է Ռ.Քոչարյանին՝ ընդունելություն է խնդրել, սակայն որեւէ պատասխան դեռ չի ստացել: Ընդհանրապես՝ օմբուդսմենի գործունեությունը սկսեց բարդանալ այն ժամանակ, երբ նրա գրասենյակի աշխատակիցները սկսեցին այցելել դատարաններ, հետեւել դատավարություններին, երբեմն նաեւ գրություններ հղել դատավորներին՝ նրանց ուշադրությունը հրավիրելով մարդու իրավունքների ոտնահարման այս կամ այն փաստի վրա: Այդ քայլերը հատկապես դուր չեկան արդարադատության նախարարին, եւ Դավիթ Հարությունյանի նախաձեռնությամբ փորձ արվեց օմբուդսմենին մեկուսացնել դատական համակարգից՝ արգելելով անգամ դատական մոնիտորինգը: Օրենսդրական փոփոխությամբ պաշտպանին թողնվեց սոսկ իրավախորհրդատուի կամ հետազոտողի ֆունկցիան:

Հետո օմբուդսմենը սկսեց զբաղվել Երեւանի կենտրոնի բնակիչների հարցերով եւ բավական խիստ բնորոշումներ տվեց կառուցապատման անվան տակ տեղի ունեցող մարդու իրավունքների ոտնահարումներին: Այս թեմայով կազմված զեկույցն արժանացավ բոլոր իրավասուների, անգամ՝ վճռաբեկ դատարանի նախագահի պարսավանքին: Իսկ բարձրաստիճան պաշտոնյաները մեզանում ինքնուրույն չեն ո՛չ իրենց հիացմունքի, ո՛չ իրենց զայրույթի մեջ՝ դա պայմանավորված է «շեֆի» վերաբերմունքով: Այս փաստերի համադրությունից դժվար չէ եզրակացնել, որ Սահմանադրությունն ընդունվելու դեպքում հնարավոր է, որ հաջորդ օմբուդսմենը  Լարիսա Ալավերդյանը չլինի՝ թեեւ օրենքը թույլ է տալիս անձին երկու անգամ 6 տարի ժամկետով ընտրվել այդ պաշտոնում: Սակայն հետեւենք դեպքերի ընթացքին՝ առանց դրանցից առաջ ընկնելու:

Արմինե Օհանյան