Արձագանքներ. բա որ ասում էի՞նք կեղծելու են

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի նոյեմբերի 30-ի համարում

Սահմանադրության հանրաքվեի արձագանքները թերեւս շուտ չեն մարի, իսկ հետեւանքները դեռ երկար զգացնել կտան: Այսօր՝ հանրաքվեից 3 օր անց, դժվար է իմաստավորված գնահատականներ տալը, բայց երբեմն առաջին էմոցիոնալ արձագանքն ամենաճիշտն է լինում, ուստի փորձեցինք մեր հասարակության տարբեր խավերի ներկայացուցիչներից իմանալ, թե ինչ զգացումներ ունեն, ինչպես են տարել «հանրաքվե» կոչվող փորձությունը: Անշուշտ, որեւէ մասնագիտական խմբի ամփոփ կարծիքն իմանալու համար լուրջ ուսումնասիրություններ են հարկավոր, բացի այդ՝ երկրում այնպիսի մթնոլորտ է տիրում, որ մարդիկ վախենում են անկեղծորեն իրենց կարծիքը հայտնելուց: Բայց այն պատկերը, որ գծագրվեց մեր զրույցների ժամանակ, սպասվածից տխուր էր:

Ամենամեծ խումբը կազմում են անտարբեր-պասիվները, որոնք ո՛չ հանրաքվեին են մասնակցել, ո՛չ հավատում են որեւէ փոփոխության: Այս խումբը լայնորեն ներկայացված է գրեթե բոլոր մասնագիտական խմբերում եւ շերտերում: Սրանք այն մարդիկ են, ովքեր «էն գլխից» գիտեին ինչ է կատարվելու, իլյուզիաներ չունեին, համոզված էին, որ իրենց «այոն ու ոչը» ոչ մեկին պետք չէ եւ ոչ մի դեր չի խաղալու՝ իրենք կգնան քվեարկության, թե ոչ: Այս խմբին են պատկանում պետական ապարատի միջին օղակների, օրինակ՝ նախարարությունների աշխատակիցները, մտավորականության որոշակի մասը, աշխատանք կամ եկամտի միջին մակարդակի աղբյուր ունեցողները: Վերջին տարիներին նրանք լրիվ անհաղորդ են երկրում կատարվող քաղաքական իրադարձություններին, ո՛չ Սահմանադրության բովանդակությամբ են հետաքրքրվել, ո՛չ հանրաքվեի ընթացքով ու արդյունքներով:

Նրանց վրա ոչ մի ազդեցություն չի թողել քվեարկության արդյունքների կեղծումը, ընդհակառակը՝ հաղթանակածի նման պնդում են. «Բա որ ասում էի՞նք»: Իշխանության եւ պետական ապարատի ավելի բարձր օղակներում, իրավապահ մարմիններում իշխող վերաբերմունքը մեզ բավական զարմացրեց: Թեեւ այս անձինք ստիպված են ավելի զգուշորեն թաքցնել իրենց կարծիքը, բայց ավելի շահագրգիռ ու ակտիվ քաղաքացիներ են, քան միջին չինովնիկությունը: Ասենք՝ գլխավոր դատախազությունում այս օրերին շատ ծանր մթնոլորտ է, դատախազները չեն թաքցնում իրենց տարակուսանքը կատարվածի վերաբերյալ: Հանրաքվեի արդյունքների հրապարակումից հետո դատախազության աշխատողների մեծ մասն իրար հանդիպելիս ուսերն է թոթվում ու զարմացած նշում. «Այ քեզ ցինիզմ»:

Դատական համակարգում գնահատականների մեջ առավել զգուշավոր են՝ առաջին ատյանի դատավորներից մեկը նշեց. «Ինչ ասե՞մ՝ դե, մենք նոր Սահմանադրությունից շահում ենք՝ տնտեսական դատարանը կվերանա, առաջին ատյանի դատարանները կսկսեն քննել բոլոր գործերը»: Ասվածը մխիթարության նման էր հնչում: Ընդհանրապես՝ կատարվածի մեջ մխիթարական նոտաներ փնտրողները քիչ չեն, մի բժիշկ բոլորին ու ամեն ինչը հայհոյելուց հետո ասում էր. «Ուրախ եմ, որ ժողովուրդը խայծը կուլ չտվեց՝ չգնաց քվեարկության, անգամ տնից այդ օրը դուրս չեկավ, որ էս սրիկա իշխանությունն ավելի թաղվի կեղծիքի, ստի, ապօրինության մեջ: Ժողովուրդը, փաստորեն, ասաց՝ ես ձեր խաղերում չկամ»: Միեւնույն ժամանակ մարդիկ շփոթված են՝ նման կեղծիքներ, նմանօրինակ ցինիզմ չէին սպասում անգամ այս իշխանությունից վաղուց երես թեքածները:

Մի գիտաշխատող շարունակ հուզված կրկնում էր. «Ախր մեր շենքից ոչ ոք չի գնացել քվեարկության՝ էդ թվերը ո՞նց նկարեցին»: Հասարակական կազմակերպություններից մեկի ղեկավարը վրդովված էր հ/կ-ներին «փչացնելու» փաստից: Մեծ խումբ հասարակական կազմակերպությունների կողմից հանրաքվեի նախօրյակին արված հայտարարությունները, ելույթները, կլոր սեղանները նրա վրա շատ վատ տպավորություն են թողել: «2 կոպեկի համար չարժեր այդպես ծախվել»,- կրկնում էր պետական կառույցների հետ հաջողությամբ համագործակցող եւ ընդդիմադիրի համարում չունեցող հ/կ-ի ղեկավարը:

Ընդ որում՝ հանրաքվեի արդյունքների կեղծումը, նրա կարծիքով, սկսվել էր շատ ավելի վաղ, երբ հեռուստատեսությամբ սարքովի հարցումներ ու պատվերով ելույթներ էին սկսել հեռարձակել: Կեղծիքի վրա էր կառուցված նաեւ, այսպես կոչված, Հանրային իրազեկման ընդունարանը՝ «Մոսկվա» կինոթատրոնի հարեւանությամբ, որտեղ ուսանողները քաղաքացիներին Սահմանադրության փոփոխություններն էին պարզաբանում: Երբ առաջին օրերին պարզ է դարձել, որ հասարակությունը բոլորովին հետաքրքրված չէ նոր Սահմանադրությամբ եւ բոյկոտում է նաեւ այդ ընդունարանը, ուսանողներին հանձնարարվել է հեռախոսներն անընդհատ դնել ականջներին եւ ձեւ անել, թե պատասխանում են զանգերին:

Օրվա վերջում «նկարվում» էին ե՛ւ հեռախոսազանգերի, ե՛ւ այցելուների տվյալներն ու հրապարակվում: Եթե Սահմանադրության ջատագովները պատրաստ էին նման ծիծաղելի թատրոն սարքել՝ չամաչելով անգամ ուսանողներից, ուրեմն հանրաքվեի արդյունքները կեղծելը նրանց համար խաղուպար էր: Նոր Սահմանադրությանը լավատեղյակ մեր մի զրուցակից վստահ էր, որ այս Սահմանադրությունը՝ իր երկքաղաքացիության մասին դրույթով, Հայաստանի  գլխին դեռ շատ փորձանքներ է բերելու՝ «ուղղակի դեռ տաք ենք՝ չենք զգում»: 

Արմինե Օհանյան