Արցախի իշխանությունները գործել են հօգուտ Սերժ Սարգսյանի փեսայի շահերի. Հայկ Խանումյան

2018թ. դեկտեմբերի 20-ին տեղի է ունեցել Արցախի 2019թ. բյուջեի նախագծի վերջնական քննարկում, որտեղ ելույթով հանդես է եկել «Ազգային վերածնունդ» կուսակցության ղեկավար, պատգամավոր Հայկ Խանումյանը:

Նա մեղադրել է Արցախի իշխանություններին պետական բյուջեն սեփական կոռուպցիոն-կլիենտալիստական համակարգին ծառայեցնելու մեջ և բերել կոնկրետ օրինակներ:

Խանումյանն անդրադարձել է նաև Արցախի ներդրումային հիմնադրամի միջոցով մի քանի տասնյակ միլիոն դոլարով «Էներգիա պլյուս» ընկերությունը ձեռք բերելու հանգամանքին: Այս ընկերությունը պետք է շահագործեր Մաղավուզի քարածխի հանքը, սակայն այն մինչ այսօր չի աշխատում:

Ամբողջ ելույթը ստորև է:

Հարգելի՛ ներկաներ,

Սա բյուջե-2019-ի վերաբերյալ իմ երկրորդ ելույթն է և ես այս ելույթում ցանկանում եմ անդրադառնալ բյուջետային քաղաքականությանը: Իհարկե, այս տարի գլխավոր նորամուծությունը բյուջեի պրոֆիցիտն է: Կառավարությունը դա բացատրում է առևտրային բանկերից վերցրած պարտքերը ժամկետից շուտ փակելու ցանկությամբ: Ես միշտ հանդես եմ եկել դեֆիցիտային բյուջեի օգտին և այսօր էլ շարունակում եմ իմ տեսակետը պնդել: Բերեմ մի շարք հիմնավորումներ:

1. Պրոֆիցիտային բյուջեն հատուկ է հումք արտահանող երկրներին՝ Բրունեյ, Նորվեգիա, Քուվեյթ, Քաթար և այլն:
2. Պրոֆիցիտային բյուջեն հատուկ է նաև զարգացած երկրներին, այնպիսիք ինչպիսիք Գերմանիան է, Շվեդիան, Նիդերլանդները, Դանիան:

Մեր սեփական եկամուտների մի զգալի մասը հումքի արտահանումից ստացվող եկամուտներն են, սակայն ակնհայտ է, որ մենք ոչ Բրունեյ ենք, ոչ Քուվեյթ, ոչ առավելևս Նորվեգիա: Ենթակառուցվածքների հիմնանորոգման, նոր ենթակառուցվածքների կառուցման խրոնիկ անհրաժեշտություն ունեցող երկիրն իրավունք չունի պրոֆիցիտային բյուջե ունենալ: Ընդհակառակը, մենք պետք է հատկապես ենթակառուցվածքների նորոգման համար անընդհատ գումարներ գտնենք, այդ թվում պարտքով, որովհետև այստեղ խնդիրը ոչ թե գումարն է, այլ ժամանակը: Ենթակառուցվածքների (սրա տակ հասկացեք ոչ միայն ճանապարհները, հոսանքագծերը և այլն, այլ նաև ապաստարանները) նորոգման հետաձգում հղի է ոչ միայն տնտեսական, այլ նաև անվտանգային հետևանքներով: Հետևաբար ես կողմ եմ ենթակառուցվածքների մեջ կատարվող մեծ ներդրումներին, կլինեն դրանք բյուջեի հաշվին, տարբեր հիմնադրամների հաշվին, թե վերցրած պարտքերի հաշվին:

Պարտքերի մասին: Անցյալ ելույթում ես անդրադարձա առևտրային բանկերից վերցրած պարտքերին: Նշեցի, որ նախկինում 13-14 տոկոսով արտարժութային վարկեր են վերցրել, վերջին տարիներին տոկոսները իջել են մինչև 11,5-12, ինչը նույնպես բավականին բարձր է: Նշեցի նաև, որ գրեթե զուգահեռաբար կառավարությունը կատարել է ծախսեր, որոնք խիստ անտրամաբանական են: Ենթադրենք շքեղ ծառայողական մեքենաների գնումը: Ի դեպ, գնման մրցույթին մասնակցել է մեկ ընկերություն և այդ ընկերությունը պատկանել է Բակո Սահակյանի բարեկամներին: Հետագայում այդ մեքենաները իրենց շուկայական արժեքից 10-15 անգամ էժան վաճառվել են հիմնականում պաշտոնյաների: Այսինքն մենք պարտք են վերցրել, որպեսզի հարստացնենք  Բակո Սահակյանի բարեկամներին և տարբեր պաշտոնյաների: Ու այսօր կառավարությունն ասում է, բերեք պարտքը փակենք, ճանապարհները հետո կկառուցենք: Հետոն ժամանակ է, իսկ ինչպես նշեցի, մեզ համար այսօր ամենաթանկը ժամանակն է:

Ես հասկանում եմ, որ այս տարի դադարեցնելով առևտրային բանկերից բարձր տոկոսներով վարկեր վերցնելը՝ կառավարությունը նպատակ ունի ստիպելու բանկերին իջեցնել կառավարությանը տրվող վարկի տոկոսները: Սակայն դեֆիցիտի ծածկման կամ պարտքով փող վերցնելու միակ տարբերակը բանկերը չեն: Կառավարությունը կարող է պետական պարտատոմսեր առաջարկել ֆիզիկական անձանց համար հետաքրքիր տոկոսներով: Այսօր հայաստանյան բանկերում դոլարային ավանդի տոկոսները տատանվում են 3-5 տոկոսի շրջակայքում: Սրանից ինչքան էլ բարձ տոկոս առաջարկենք պետական պարտատոմսերի համար, ավելի շահավետ պայմաններում ենք լինելու, քան 12-13 տոկոսանոց վարկերը:

Բյուջեի որոշ ծախսերի վերաբերյալ իմ արած առաջարկներն անընդհատ մերժվում են: Խոսքը թե՛ ծառայողական մեքենաների կրճատման, թե՛ պետական ապարատի կրճատման մասին է ընդհանրապես: Ես ասել եմ ու էլի եմ ասում, որ մենք թանկարժեք բյուրոկրատիա ունենալու և դրա թանկ սպասարկման փոխարեն պետք է վերամշակող արտադրության ոլորտում կատարվող ներդրումները ազատենք հարկերից կամ փոխհատուցենք դրանք: Խոսքը սարքավորումների մաքսային արժեքի ու ԱԱՀ-ի փոխհատուցման մասին է:

Ես բազմիցս ասել եմ, որ բյուջեն կազմվում է կոռուպցիոն-կլիենտալիստական համակարգի սպասարկման տեսանկյունից: Մի ծրագրի օրինակ բերեմ: Բերեք նայենք ՛՛ստոմատոլոգիական ծառայություններ՛՛ ծրագիրը, երբ մասամբ փոխհատուցվում է որոշակի խավերի ծախսերը: Այս ծրագրի գումարների մեծ մասը` 60 տոկոսից ավելին, գնում է մեկ կլինիկայի և այդ կլինիկան կրկին պատկանում է Բակո Սահակյանի բարեկամներին: Ստոմատոլոգիան քիչ թե շատ մրցակցային ոլորտ է և նման մոտեցմամբ այս ոլորտում ևս վերացվում է մրցակցությունը: Գումարը պետք է տրվի ոչ թե որևէ կլինիկայի, այլ պետք է փոխանցվի շահառուներին, և միայն այդ ծառայություններից օգտվողները պետք է որոշեն թե որ ատամնաբույժի մոտ բուժվեն:

Երբ 2015թ. խմբակցություն-նախագահ հանդիպման շրջանակներում ես Բակո Սահակյանին մատնանշեցի կոնկրետ դեպքեր, երբ կառավարության անդամները չարաշահում են իրենց դիրքը պետբյուջեի հաշվին հարստանալու համար, Բակո Սահակյանը ձևացրեց, թե տեղյակ չէր այդ դեպքերին: Ու փոխանակ այդ դեպքերը վերանան, հաջորդ տարիներին ավելի շատացան: Բյուջեն դարձավ տարբեր նախարարների, շրջանի ղեկավարների, այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների չաշխատող բիզնեսը փոխհատուցող մեխանիզմ: Ասենք քաղաքի կենտրոնում գտնվող թանկարժեք տարածքը, որտեղ գտնվում էր հրշեջ կայանը, կարող է անհատույց տրվել պաշտպանության փոխնախարարին, իսկ հրշեջ մեքենաների կայանման համար վարձակալվել  Շուշի շրջանի ղեկավարին պատկանող տարածքը:

Ու այս դեպքերը բազմաթիվ են: Փոխանակ սրանց դեմն առնելու` իշխանություններն ի պատասխան քննադատության ստեղծում են ապատեղեկատվություն սփռող համակարգ, դրա համար օգտագործելով ուժային կառույցների ներկայացուցիչներին և նրանց հարազատներին, իրական ու կեղծ օգտատերերի, ոստիկանության ու ԱԱԾ գործակալական ցանցը:

Բայց այդ օրինակները որ նշեցի, դրանք դեռ փոքր գումարներն են: Տասնյակ միլիոնավոր դոլարների փողերի լվացում տեղի է ունենում Արցախի ներդրումային հիմնադրամի միջոցով: Օրինակ, 2015թ. հիմնադրամը ձեռք է բերել Սերժ Սարգսյանի փեսային պատկանող ընկերությունը, որն իբր պետք է շահագործեր Մաղավուզի քարածխի հանքը: Թե ինչու է հիմնականում Արցախի հարկատուների միջոցով աշխատող ներդրումային հիմնադրամը գնել պարտքերի  մեջ խրված չաշխատող ընկերությունը, կարելի է միայն ենթադրել: Ահա հենց սրա համար է, որ Արցախում մեկ անձի իշխանության համար փոխվում է սահմանդրություն, հենց սրա համար է, որ մարդիկ կառչած են մնում իրենց աթոռներին, որպեսզի ժողովրդի հաշվին սպասարկեն մի նեղ շրջանակի շահեր:

Ամփոփելով ասածս, նշեմ, որ մենք թեև ունենք տնտեսական աճ, սակայն չունենք տնտեսական զարգացում: Մեր սեփական եկամուտների մեջ մեծ ծավալ է կազմում հումքի արտահանումը, այն էլ մեկ հումքատեսակի և մեկ հանքից՝ իր ռիսկերով հանդերձ: Բյուջե-2019-ում տնտեսության դիվերսիֆիկացմանն ուղղված համարձակ ծրագրեր չկան, այն շարունակում է մնալ կլիենտալիստական համակարգի սպասարկման գործիք:

Բնականաբար ես դեմ եմ քվեարկելու 2019թ. բյուջեի նախագծին: