Երջանկության նախագիծ. Սահակ Պողոսյան

Ականավոր հոգեբան, Նոբելյան դափնեկիր և վարքագծային տնտեսագիտության հիմնադիր Դանիել Կահնեմանն իր «Հիշողության փորձը» դասախոսության մեջ օրինակներ բերելով արձակուրդների թեմայից մինչև կոլոնսկոպիա, բացատրում է, թե ինչպես են մեր «ապրումի ենթակա եսը» և «հիշող եսը» տարբեր ձևերով ընկալում երջանկությունը: Կահնեմանը նկատում է, որ փողի պակասը որոշ շեմից ներքև խոչընդոտում է երջանկությանը, թեև այդ շեմից բարձրանալիս չի ավելացնում երջանկությունը: Բեծ Բրիտանիայում, ԱՄՆ-ում մասնավորապես սոցիալական քաղաքականությունը մշակելիս պետական գործիչներն սկսել  են լրջորեն մտածել հասարակական երջանկության մասին: Կահնեմանը համոզված է, որ շատ ժամանակ չի անցնի, երբ մարդիկ կսկեն վիճել, թե ինչ են նրանք ուզում` երջանկություն, թե կյանքի բարձր որակ: «Երջանկության նախագիծն» իր տևողությամբ դեռևս թույլ չի տալիս որոշակի եզրահանգումներ անել երջանկության համահայկական ընկալման շուրջ: Թերևս, ընդհանուր եզրակացություններ երջանկության մասին, որ այն պահն է` որսա, հոգու, սրտի, մտքի և գործողության ներդաշնակությունն է,  սիրելու ունակությունն է, սիրած գործով զբաղվելն է, հայրենի երկրում ապրելն է, ամեն օր արթնանալն է: Բայց մի բան հաստատ է` Հայաստանի քաղաքագիտական միտքը շուտով պետական մակարդակով հաշվի է նստելու քաղաքականության մշակման այս նոր ըմբռնման հետ, որ մեծ նշանակություն ունի տնտեսագիտության, հանրային քաղաքականության և ինքնաճանաչման համար: Մոտ ապագայում երջանկությունը հստակ քաղաքական օրակարգ է դառնալու` չափման կոնկրետ միավորներով ու ձևաչափերով: «Երջանկության նախագիծը», կարծում եմ, կնպաստի երջանկության պատկերացման և հաշվառման քայլերին:

Քանդակագործ Սահակ Պողոսյան.

2003 թվականին մի ցուցահանդես եմ արել` նվիրված Աշոտ Բայանդուրին, որ կոչվում էր «Հոգու հաց»: Աշոտ Բայանդուրն իմ ընկերն էր: Մի անգամ խոսում էինք կյանքից, երջանկությունից, Աշոտն ասաց. «Երջանկությունը բացարձակ չի լինում, մենք երբեմն լինում ենք երջանիկ և անընդհատ հույս ունենք, թե նորից կլինենք երջանիկ»: Այսինքն, դա մարդուն պահող հույսն է, որ էլի կլինի երջանիկ: Եթե չլինի այդ հույսը, կյանքն անիմաստ կլինի: Պատկերացրեք` հույս չունենաս, որ երբևէ նորից երջանիկ կլինես: Մինչև հիմա հիշում եմ Աշոտի ասածը:  

Անձնական երջանկություն.

Երբ ծնվեցին երեխաներս, երջանիկ էի: Երջանիկ եմ եղել, որ ծնողներս շատ լավն են, որ նրանց վերաբերմունքը մեր` իրենց երեխաների նկատմամբ մարդկային էր: Հետագայում փորձել եմ ինքս էլ նույն կերպ վերաբերել իմ երեխաներին: Հայրս ազնվագույն մարդ էր, և երբ գալիս է մի ժամանակ, երբ ապրում ես ազնիվ մարդկանց դեֆիցիտ ունեցող տարածքում, հիշում էի հորս: Երջանկություն է, երբ ծնողներիդ, պապերիդ, գերդաստանիդ մասին մարդիկ խոսում են մեծ հարգանքով: Սրանք շատ կարևոր բաներ են և մեծ գրավական են երջանիկ լինելու համար: Ես միշտ մտածել եմ այն, ինչ ասել եմ և ասել եմ այն, ինչ մտածել եմ. սա մեծ երջանկություն է: Երջանկություն է, երբ կարող ես բարձրաձայն, առանց երկմտելու, առանց մեկի ճաշակին հարմարեցնելու ասել սեփական կարծիքդ` լինի պետությունդ, ընկերդ, թշնամիդ: Կարող էի  որևէ մեկին հարմար և հաճո մի բան ասել, ասենք, որևէ շահույթ ունենալու համար: Քառասուն տարի է ստեղծագործում եմ` պետական մեկ լումա անգամ չեմ օգտագործել իմ ստեղծագործության իրականացման համար: Միշտ համարել եմ, որ տալու դիմաց ինչ-որ բան պահանջելու են: Իմ անձնական և ստեղծագործական ազատությունը վեր եմ դասել ամեն ինչից: Դժվար է, իհարկե: Նաև այն պատճառով, որ դժվար է հաղթահարել դիմացինի ազատությունը. կան մարդիկ, որ չգիտեն, թե ինչ արժե ազատ մնալը, կան` որ գիտեն և չեն կարողանում լինել այդպիսին, և քեզ չեն ներում հենց ազատ լինելու համար: Ես կարող եմ ինձ զրկանքների տանել հանուն ազատության և արել եմ` երկու անգամ երկիր եմ փոխել, ամբողջ ստեղծագործական կապիտալը ջուրը թափել և ամեն ինչ նորից սկսել: Չունեմ նորից սկսելու վախը և չեմ ունեցել: Ինձ համար միշտ հետաքրքիր է եղել անհայտին գնալը: Տարիներ առաջ ընկերուհուս հետ խոսում էինք, ցույց տվեց աստղազարդ երկինքն ու հարցրեց` «Այ էնտեղից եթե մեկը գա, դու կգնա՞ս նրա հետ»: Ասացի` «Անպայման կգնամ»:

Մասնագիտական երջանկություն.

Երջանիկ են բոլոր այն ստեղծագործողները, որ կարողանում են իրենց ստեղծագործությամբ ապրել: Մասնագիտական երջանկությունը դժվարանում եմ առանձնացնել անձնական երջանկություն ասվածից, որովհետև իմ մասնագիտությունն ինչ-որ պահից դարձել է իմ կենսակերպը: Ինձ համար անհեթեթ է մտածել, թե ես ինչ մասնագետ եմ` նկարիչ-մասնագետ եմ, քանդակագործ-մասնագետ եմ: Այդ բոլորը միաձուլվել, մի ամբողջություն է դարձել, ես այդպես ապրել եմ: Երբեք չեմ կասկածել, թե կարող էի ուրիշ բան անել: Միշտ փորձել եմ անել առավելագույնը, և դա երբեմն ստացվել է: Ա'յ, դա երջանկություն է:

Հանրային երջանկություն.

Երբ «Արարատ» ֆուտբոլային թիմը դարձավ չեմպիոն: Գուցե միամիտ երջանկություն էր, բայց փոքր ժողովրդի համար կարևոր հաղթանակ էր: 1991-ին ականատես և մասնակից եմ եղել հանրային երջանկության, երբ անկախության հանրաքվեին հաղթեց համաժողովրդական «այո»-ն: Զգում էի, որ ժողովուրդը հպարտ է իր կատարած արարքով: Իմ ողջ գիտակցական կյանքում դա ամենակարևոր օրն էր` Հայաստանի անկախության հանրաքվեի արդյունքի հայտարարումը, երբ Արամ Մանուկյանն ամբիոնից հայտարարեց, որ Հայաստանն ազատ, անկախ Հանրապետություն է: Ես միանգամից հասկացա, որ քանի հազար տարվա մեջ ի'մ սերնդին բախտ վիճակվեց իրագործել և տեսնել այդ երջանիկ օրը:

Երջանիկ երկիր, երջանիկ հասարակություն.

Երջանիկ կարող է լինել այն հասարակությունը, որ կարողանում է չխախտել կարևոր բարոյական նորմեր` սիրել հայրենիքը, նվիրվել հայրենիքին: Որքան շատանան այդպիսի մարդիկ և գումարվեն` 1+1+1..., այդքան մեծ է երջանիկ հասարակություն ունենալու հավանականությունը: Հասարակական երջանկությունը սեփական կապիտալի բազմապատկում չէ, այլ` ներդրում է և զոհողություն: Զոհել ինչ-որ բան հանուն դիմացինի, որպեսզի քո և դիմացինի տարածությունը երջանիկ լինի: Հենց երկու մարդու մեջտեղում է կայանում երջանիկ հասարակությունը. ո'չ մեկի մոտ, ո'չ մյուսի մոտ, այլ` մեջտեղում: Այլապես չի ստացվի երջանիկ երկիր, երջանիկ հասարակություն: Երբ ժողովուրդը հրապարակում էր, և օդում մի գաղափար էր պտտվում, համընդհանուրի երջանկությունն էր, որովհետև բոլորն իրենցից ինչ-որ բան էին ներդնում ընդհանուրի` հրապարակի, ագորայի համար: Հենց մտնում են մասնավորեցման փորձերը, երջանկությունն էլ չի լինում: Նախորդ իշխանությունները հենց այդ պատճառով տանուլ տվեցին` էս սարն իմն է, ավելի մեծն իմն է, ավելի շատն իմն է, ավելի փայլունն իմն է, ավելի ոսկին էլ է իմը: Եվ այդ բոլորը տեղի էր ունենում մյուսների հաշվին: Հայտնի խոսք կա` եթե հարևանդ երջանիկ չէ, դու չես կարող երջանիկ լինել: Մութուցուրտ տարիներին մարդիկ ամաչում էին խորոված անել, որովհետև հարևանը քաղցած էր, իսկ ինքն այնքան չուներ, որ հարևանի հետ կիսվեր: Մարդիկ իրավունք ունեին ինչ-որ առիթով պատճառել իրենց այդ փոքրիկ և խիստ մարդկային ուրախությունը, բայց չէին անում: Հարմար չէր, հասկանու՞մ եք:

Մարինա Բաղդագյուլյան