Միջին եւ մանր. մեր ուզածն ի՞նչ է` միջին չափի վարկ 

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի հունվարի 26-ի համարում

Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները շատ են սիրում խոսել փոքր եւ միջին բիզնեսի զարգացմանն ուղղված այս կամ այն միջոցառումների մասին: Սակայն, երբ գործնականում ուսումնասիրում ենք այս ոլորտում տիրող իրավիճակը, ակնհայտ է դառնում, որ իրականում Հայաստանում վարվում է ոչ թե փոքր եւ միջին բիզնեսի զարգացման եւ խթանման քաղաքականություն, այլ` «եղածի պահպանման»:  Իսկ մեր գնահատականի համար հիմք են հանդիսացել այն արդյունքները, որոնց մենք հանգել ենք բանկերի եւ ֆինանսական կազմակերպությունների կողմից վարկեր տրամադրելու պայմանները ուսումնասիրելուց հետո: Բանն այն է, որ թվով մոտ երկու տասնյակ բանկեր եւ ֆինանսական կազմակերպություններ հարցում անելուց հետո այդպես էլ մենք չգտանք մեկը, որը վարկեր է տրամադրում բիզնես սկսելու կամ նոր հիմնադրված բիզնեսը կազմակերպելու համար:

Իհարկե, կան բանկեր, որոնք ոսկու գրավի դիմաց 3-ից 6 ամսով ցպահանջ (ամսական 2 տոկոս տոկոսադրույքով) վարկեր են տրամադրում: Այսինքն, եթե մարդը մի քանի տասնյակ հազար դոլարի ոսկի չունի պահած, ուրեմն վարկ չի կարող ստանալ: Փոքր բիզնեսի շարքում առեւտրի կետի հիմնադրումը թերեւս ամենաքիչ գումար պահանջող «գործերից» է: Ցանկացած արտադրամաս կամ սպասարկման կետ գործարկելու համար ավելի շատ գումար է հարկավոր: Նվազագույն հաշվարկներով մի փոքր խանութ հիմնադրելու համար սկսնակ գործարարին հարկավոր է մոտ 20 հազար դոլար: Սա այն դեպքում, եթե սկսնակ գործարարն ունի տարածք, որտեղ կարող է «գործ» հիմնադրել: Քանի որ վերը բերված գումարը ներառում է հիմնանորոգման ծախսերը, կահավորումը, անհրաժեշտ տեխնիկայի գնումը եւ գործունեության կազմակերպումը:

Իսկ եթե տարածքը բացակայում է, ապա կապիտալ շինարարության կամ տարածք գնելու համար եւս մի քանի տասնյակ հազար դոլար է հարկավոր: Իսկ որտեղի՞ց կարող է բիզնես հիմնադրել ցանկացողը ճարել այդ քսան հազարը: Աշխարհում ընդունված տարբերակը բանկերից վարկ վերցնելն է. եթե բիզնես է ցանկանում հիմնադրել, գրավադրում է, ասենք, իր տունը եւ դրա դիմաց ստացած վարկով սկսում իր գործը: Այնուհետեւ այդ գործից ստացած եկամուտով մարում վարկը: Արդյունքում շահում է թե՛ բանկը եւ թե՛ սկսնակ գործարարը: Իսկ եթե գործարարի հաշվարկները սխալ են, ապա շահում է միայն բանկը: Այս տարբերակն, անգամ Հայաստանում առկա բարձր տոկոսադրույքներով եւ մարման կարճ ժամկետներով, հայկական բանկերում բացակայում է:

Բանն այն է, որ հարցված մոտ երկու տասնյակ բանկերից եւ ֆինանսական կազմակերպություններից ամենուրեք մեզ պատասխանում էին, որ իրենք վարկեր են տրամադրում միայն գործող բիզնեսի առկայության դեպքում: Առեւտրով զբաղվող ընկերությանը կամ անհատ ձեռներեցին վարկ տրամադրելու խնդիրը կարող է դիտարկվել միայն այն դեպքում, եթե դիմողը երեք ամսից ավել արդեն գործում է: Արտադրության դեպքում պահանջվում է վեցամսյա  գործունեություն: Այս դեպքում անշարժ գույքի գրավի դիմաց վարկեր տրամադրում են ամսական 1,5-ից մինչեւ 2,5 տոկոս տոկոսադրույքով` առավելագույնը մարման երկու կամ երեք տարի ժամկետով:

Իսկ եթե այդ երկու նախապայմանները չկան, ապա վարկ ստանալու մասին կարելի է մոռանալ, քանի որ բանկերում եւ ֆինանսական կազմակերպություններում պատասխանում են, որ իրենք բիզնես սկսելու համար վարկեր չեն տրամադրում եւ վերջ:  Ուստի, եթե մարդիկ, այնուամենայնիվ, ցանկանում են Հայաստանում գործ սկսել, ապա անհրաժեշտ գումար գտնելու խնդիրը այլ տարբերակով պետք է լուծեն: Ասենք, եթե շրջապատում ունեն ծանոթ կամ բարեկամ, ով կհամաձայնի մեկ կամ երկու տարով իրեն քսան հազար դոլար տալ, ապա այս տարբերակը կարող է կիրառվել: Բայց ակնհայտ է, որ նման գումարները պատրաստ դրված են լինում միայն բանկերում: Ինչեւէ, եթե նույնիսկ սկսնակ գործարարին հաջողվի մասնավոր անձից վերցրած գումարով գործ հիմնադրել, ապա այս դեպքում արդեն հարց է առաջանում՝ իսկ ինչպե՞ս պետք է նա այդ գումարը վերադարձնի:

Բանն այն է, որ բանկից վերցված վարկի մարումը տեղի է ունենում լրիվ օրինական ճանապարհով` համապատասխան գումարը դիտարկվում է որպես ծախս: Իսկ մասնավոր պարտքի մարման միակ օրինական ճանապարհը ստացված շահույթի հաշվին այդ գումարը մարելն է: Այսինքն, մասնավոր պարտքը մի քանի թղթարարությունից եւ շրջանառության մեջ դնելուց հետո վերածվում է շահույթի, որից սկսնակ գործարարը պետք է քսան տոկոս հարկ վճարի: Կրկնում ենք, բանկից վերցված վարկի դեպքում նման իրավիճակ չի ստեղծվում, եւ պարքից հարկեր վճարելու անհրաժեշտություն չի առաջանում:  Վերը բերվածից ակնհայտ է, որ դժվար թե գտնվի որեւէ սկսնակ գործարար, ով մասնավոր պարտքի մարման համար կընտրի օրինական ճանապարհը: Առավել իրատեսական է, որ նա պարզապես կնախընտրի ստվերային դաշտում աշխատել, առնվազն մինչեւ կմարի պարտքը:

Վահագն Հովակիմյան