Լավագույնը լավերից. Կարեն Ճշմարիտյանը, չգիտես ինչու, գոհ է մնացել

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի փետրվարի 14-ի համարում

2005 թվականին Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը (ԶՊՄԿ) թողարկել է 190.4 մլն դոլարի արտադրանք եւ իրացրել է դրա  99.5 տոկոսը՝ 189.5 մլն դոլար ընդհանուր արժեքով: Անցած շաբաթ լրատվական գործակալություններից մեկին այս մասին հայտնել էր ԶՊՄԿ-ի կոմերցիոն տնօրեն Արծրուն Ավետիսյանը: Եթե Հայաստանը իրավական երկիր լիներ, այս տեղեկատվությունը դատախազության համար կարող էր հիմք հանդիսանալ քրեական գործ հարուցելու համար: Իսկ այդ գործով կարող էին անցնել այն մարդկանցից ոմանք, ովքեր ամեն հինգշաբթի դեմքի սաստիկ հայրենասիրական արտահայտությամբ մասնակցում են կառավարության նիստերին: Ինչպես Հայաստանի գրեթե բոլոր խոշոր ձեռնարկությունների մասնավորեցման դեպքում, ԶՊՄԿ-ի սեփականաշնորհումը սկզբում հայտարարվեց որպես «դարի» գործարք, սակայն որոշ ժամանակ անց պարզվեց, որ դա պարզապես «ավանտյուրա» էր:

Տվյալ դեպքում կարելի է ասել՝ «դարի ավանտյուրա»: Տնտեսագիտության պատմության մեջ դժվար է գտնել մի դեպք, երբ նախ գործարանը վաճառվում է իր արժեքից մի քանի անգամ ցածր գնով, իսկ դրա դիմաց գնորդը վճարում է նույն գործարանի հասույթից ստացված գումարներով, ինչը եւ տեղի է ունեցել տվյալ դեպքում: Հիշեցնենք, որ ի սկզբանե  ԶՊՄԿ-ի վաճառքի գինը հայտարարվեց 132 մլն դոլար, սակայն  Կառավարության 2004թ. դեկտեմբերի 10-ի որոշմամբ գնորդը պետական բյուջե վճարեց ընդամենը 40 մլն դոլար՝ մնացած  92 մլն-ը հաջորդ տարի, այսինքն՝ 2005թ. վճարելու պայմանով: Արդյունքում ԶՊՄԿ-ի բաժնետոմսերի վերահսկիչ փաթեթի՝ 60 տոկոսի սեփականատերը դարձավ գերմանական «Cronimet» ընկերությունը:

Բաժնետոմսերի մնացած մասը բաշխվեց երեք այլ ընկերությունների միջեւ՝ 15 տոկոսի սեփականատեր դարձավ «Մաքուր երկաթի գործարանը», իսկ 12.5-ական տոկոս բաժին հասավ «Armenian molibdenum production» ՓԲԸ-ին եւ «Zangezur mining» ԲԲԸ-ին: Իսկ խոսքը մի ընկերության սեփականաշնորհման մասին է, որը անցած տարի գլխավորում էր Հայաստանի 300 խոշոր հարկատուների ցուցակը: Օրինակ՝ 2005 թվականին ԶՊՄԿ-ն պետական բյուջե է վճարել  ընդհանուր առմամբ շուրջ 66 մլն դոլարի հարկ, այսինքն՝ նրա եկամուտը դրանից մի քանի անգամ մեծ է եղել: Հիշեցնենք, որ 2004թ., այսինքն՝ սեփականաշնորհման ժամանակ, ԶՊՄԿ-ի տարեկան շահույթը կազմել էր մոտ 20 մլն դոլար:

Այսինքն՝ անգամ ամենավատ տարբերակով աշխատելու դեպքում գործարանի նոր գնորդը ընդամենը 6 տարվա ընթացքում կարող էր վերադարձնել իր ներդրած գումարը: Նկատենք, որ տնտեսագիտության պատմությունը նման օրինակների առումով եւս աղքատ է: Սակայն ողջ խնդիրն այն է, որ անգամ ամենամեծ ցանկության դեպքում այս գործարքը հնարավոր չէ տեղավորել ոչ միայն դասական, այլեւ ՀՀ օրենքների տրամաբանության մեջ: Նախ մասնավորեցման շուրջ քննարկումների ժամանակ բազմաթիվ փորձագիտական գնահատականներ հնչեցին, որոնց համաձայն, ԶՊՄԿ-ի իրական արժեքը հասնում է մի քանի հարյուր միլիոն դոլարի: Անգամ այդ շրջանի պաշտոնական մամուլում գործարանի իրական արժեքի կոնկրետ թվեր էին նշվում՝ 450-500 մլն դոլար, որոնք նույնպես ակնհայտ նվազեցված են:

Այդ մասին են վկայում նաեւ ԶՊՄԿ-ի արտադրության ծավալների եւ եկամուտների մասին վերը նշված տվյալները: Եւ համադրելով այս բոլոր թվերն ու գնահատականները, կարելի է մտածել, որ ԶՊՄԿ-ն 132 մլն դոլարով գնելու համար գնորդը առնվազն մի քանի հարյուր միլիոն դոլարի «մաղարիչ» պետք է աներ, որպեսզի Կարեն Ճշմարիտյանի գլխավորած միջգերատեսչական հանձնաժողովը որոշում կայացներ իր օգտին: Իսկ այն փաստարկները, որ ներկայացվում էին սեփականաշնորհման ժամանակ, մեղմ ասած, քննադատության չեն դիմանում: Երկու տարի առաջ ԶՊՄԿ-ն մասնավորեցնելիս իշխանությունները կանխատեսում էին, որ պղնձի եւ մոլիբդենի համաշխարհային գները կնվազեն, այդ պատճառով գործարանը գնալով կորցնելու է իր գրավչությունը: Նշենք, որ անցած երկու տարիներին տեղի է ունեցել ճիշտ հակառակը:

Եթե 2004 թվականի ապրիլին, ԶՊՄԿ-ի սեփականաշնորհման բանակցությունների մեկնարկի ժամանակ, պղնձի 1 տոննայի արժեքը 3106 դոլար էր, ապա 2006 թվականի փետրվարի 13-ի դրությամբ միջազգային բորսաներում 1 տոննա պղինձը վաճառվում էր 4838 դոլարով, այսինքն՝ անցած 2 տարիներին այն աճել է շուրջ 60 տոկոսով: Սակայն խնդիրը պղնձի գինը չէ: Խնդիրն այն է, որ պետական սեփականություն հանդիսացող գործարանը վաճառվել է իր արժեքից ակնհայտ ցածր գնով, այսինքն՝ պետությանը մի քանի հարյուր միլիոն դոլարի վնաս է հասցվել, այսինքն՝ գրպանել են մեզ՝ ՀՀ քաղաքացիներիս պատկանող գումարը, եւ այդքանից հետո այդ գործարքի պատասխանատուները շարունակում են պաշտոնավարել:

Ավելին՝ ԶՊՄԿ-ի հետ կապված մեկնաբանություն ստանալու մեր խնդրանքին ի պատասխան Կարեն Ճշմարիտյանը իր մամլո խոսնակի միջոցով փոխանցեց, թե այդ թեմայով ասելիք չունի, քանի որ ԶՊՄԿ-ի մասնավորեցումը ինքը համարել եւ շարունակում է համարել սեփականաշնորհման լավագույն գործարքներից մեկը: Եւ քանի որ Կարեն Ճշմարիտյանի հանրահաշվական գիտելիքները կասկած չեն հարուցում, մնում է հանգել այն եզրակացությանը, որ այն, ինչը հանցագործություն է  ՀՀ քաղաքացիների տպավորությամբ, հասկանալի պատճառներով լավագույն գործարք է առեւտրի եւ տնտեսական զարգացման նախարարի համար: Ու մի օր կարող է անակնկալ ձեւով պարզվել, որ, օրինակ, Կարեն Ճշմարիտյանը ՀՀ թիվ մեկ գործարանի բաժնետեր է, այնպես, ինչպես անակնկալ կերպով պարզվեց, որ նրա հորեղբորորդին` ՀՀ կապի եւ տրանսպորտի փոխնախարար Հայկ Ճշմարիտյանը, իր պաշտոնավարությանը զուգահեռ կարողացել է ՀՀ-ում հինգ աստղանի հյուրանոց կառուցել: Իհարկե, ինչպես ավագ, այնպես էլ կրտսեր Ճշմարիտյանները թերեւս մանր ձկներ են: Իսկ խոշոր շնաձկները շարունակում են իրենց լողը բաց օվկիանոսում:

Գառնիկ Գեւորգյան