Ջրի գին. ավելի էժան, քան գիտես

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի փետրվարի 21-ի համարում

Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի (ԶՊՄԿ)՝ երկու տարի առաջ տեղի ունեցած սեփականաշնորհման հետ կապված հետաքրքիր մանրամասներ են շարունակում ի հայտ գալ: Ընդամենը 2 շաբաթ առաջ պարզվեց, որ ԶՊՄԿ-ի գնորդը գործարանի համար վճարված 132 մլն դոլարի զգալի մասը՝ ավելի քան 90 մլն դոլարը, վճարել է նույն ԶՊՄԿ-ի գործունեությունից ստացված հասույթի միջոցներից, որը անցած տարի կազմել էր շուրջ 190 մլն դոլար: Սրանով եւս մեկ անգամ հաստատվում էր այն տեսակետը, որ ԶՊՄԿ-ն վաճառվել է իրական արժեքից ցածր գնով: Սակայն երբ ուսումնասիրում ենք կոմբինատի սեփականաշնորհումից հետո նրա նոր տերերի միջեւ գոյություն ունեցող «բաժնետիրական» եւ արտադրական փոխադարձ կապերը, պարզ է դառնում, որ 132 մլն դոլարը ԶՊՄԿ-ի համար ոչ թե փոքր, այլ մի քանի անգամ փոքր գումար է:

Իրականում, ԶՊՄԿ-ի բոլոր բաժնետերերը միասին վերցրած 2005 թվականին ստացել են շատ ավելի մեծ գումար, քան 190 մլն դոլարը: Մոտ երկու շաբաթ առաջ հրապարակված թիվը՝ 190 մլն դոլարը, այս խոշոր ձեռնարկության գործունեության վերաբերյալ, ըստ էության, միայն արտաքին, մակերեսային տեղեկատվություն է պարունակում: Քանի որ այս 190 մլն դոլարով ԶՊՄԿ-ի գործունեության արդյունքը չի սահմանափակվում: Նշված թիվը գուցեեւ ճիշտ է, սակայն միայն հաշվապահական բալանսների համար: Իսկ իրականում այդ 190 մլն դոլարը այս ձեռնարկության արտադրած «կիսաֆաբրիկատների» գումարն է: Մինչդեռ, ԶՊՄԿ-ից դուրս գալուց հետո այդ կիսաֆաբրիկատները ենթարկվում են վերամշակման, որի արդյունքում այս գումարը մի քանի անգամ բազմապատկվում է:

Խոսքը ֆերոմոլիբդենի մասին է, որը ստացվում է ԶՊՄԿ-ի արտադրած մոլիբդենի խտանյութի վերամշակման արդյունքում: Իսկ ֆերոմոլիբդենի 1 տոննայի արժեքը համաշխարհային շուկայում այսօր կազմում է շուրջ 50 հազար դոլար (մեկ շաբաթ առաջ 1 տոննա ֆերոմոլիբդենն արժեր 56 հազար դոլար): Առաջին հայացքից այստեղ որեւէ արտառոց բան չկա. մի ձեռնարկության արտադրած կիսաֆաբրիկատը մեկ այլ ձեռնարկություն կամ ձեռնարկություններ վերամշակում եւ շահույթ են ստանում: Սակայն ողջ խնդիրն այն է, որ այստեղ գործ ունենք ըստ էության մեկ սուբյեկտի կամ մեկ սուբյեկտի տարբեր մասերի հետ: Բանն այն է, որ Հայաստանում ֆերոմոլիբդեն արտադրում են ընդամենը 2 ընկերություններ՝ «Մաքուր երկաթի գործարան» (ՄԵԳ) ԲԲԸ-ն եւ «Armenian molibdenum production» (AMP) ՍՊԸ-ն:

Երկուսն էլ ԶՊՄԿ-ի բաժնետերեր են. ՄԵԳ-ին է պատկանում ԶՊՄԿ-ի բաժնետոմսերի 15 տոկոսը, իսկ AMP-ն պղնձամոլիբդենայինի 12.5 տոկոս բաժնեմասի սեփականատերն է: ԶՊՄԿ-ի արտադրած մոլիբդենի խտանյութը գնում են հենց այս ընկերությունները եւ մոլիբդենի վերամշակման արդյունքում ստացված ֆերոմոլիբդենը արտահանում են հիմնականում Եվրոպա: Ընդ որում, ինչպես տեղեկացրեց ՄԵԳ-ի տնօրեն Գենիկ Կարապետյանը, ՄԵԳ-ի բաժնետոմսերի վերահսկիչ փաթեթը՝ 51 տոկոսը, պատկանում է գերմանական «Cronimet» ընկերությանը, որը, ինչպես հայտնի է, միաժամանակ ԶՊՄԿ-ի բաժնետոմսերի վերահսկիչ փաթեթի՝ 60 տոկոսի սեփականատերն է:

Այսինքն՝ ԶՊՄԿ-ի արտադրանքը՝ մոլիբդենի խտանյութի մասով, իրացնում են հենց ԶՊՄԿ-ի սեփականատերերը, եւ այս շղթայի արդյունքում ստացվում է, որ «Cronimet»-ը, ըստ էության, երկակի շահույթ է ստանում՝ նախ ԶՊՄԿ-ի իր 60 տոկոս բաժնետոմսերի, ապա՝ ՄԵԳ-ի 51 տոկոս բաժնետոմսերի մասով: Նույնը վերաբերում է նաեւ «ԶՊՄԿ»-ի մյուս երկու բաժնետերերին` ՄԵԳ-ին եւ AMP-ին:   Ընդ որում, դատելով ֆերոմոլիբդեն արտադրող ընկերությունների ղեկավարների տրամադրած տվյալներից՝ խոսքը բավական մեծ ծավալի արտադրանքի եւ հսկայական գումարների մասին է: Այսպես, ըստ ՄԵԳ-ի տնօրեն Գ. Կարապետյանի, իրենց ընկերությունը գնում է ԶՊՄԿ-ի արտադրած մոլիբդենի խտանյութի շուրջ 60%-ը եւ ամսական արտադրում է մոտ 220 տ ֆերոմոլիբդեն եւ 50 տոննա մաքուր մոլիբդեն:

Դրա մեկ տոննայի միջազգային գինը հասնում է մինչեւ 55 հազ. դոլարի: Խտանյութի 40%-ը գնում է AMP-ն, որի տնօրեն Կարեն Կարապետյանի խոսքերով, իրենք արտադրում են ամսական շուրջ 200 տոննա ֆերոմոլիբդեն: Ի դեպ, ֆերոմոլիբդեն արտադրող երկու ընկերությունների ղեկավարներն էլ վստահեցնում են, որ իրենց ձեռնարկությունում գրեթե ամբողջությամբ պահպանվում են բնապահպանական չափանիշները, եւ ֆերոմոլիբդենի արտադրության ընթացքում ստացվող թունավոր նյութերը, առաջին հերթին՝ ծծումբը, չեզոքացվում են կրի եւ կրաքարի միջոցով: Գենիկ Կարապետյանն ասում է, որ իրենք անգամ կրաքարի հանքավայր են ձեռք բերել Ամասիայում: Մի խոսքով, էկոլոգիական առումով ամեն ինչ կարգին է, ինչը փաստեցին նաեւ բնապահպանության նախարարությունում:

Ինչ վերաբերում է ԶՊՄԿ-ի բաժնետերերին, ապա, բնականաբար, նրանց ստացած ամբողջ շահույթը գործնականում հնարավոր չէ հաշվարկել: Բայց այն, որ բաժնետերերը ստանում են գերշահույթ, փաստ է: Բավական է միայն նշել, որ, ասենք, 10 տարի առաջ  ֆերոմոլիբդենի 1 տոննայի գինը տատանվում էր 6-9 հազ. դոլարի սահմաններում, իսկ երբ ընթանում էին ԶՊՄԿ-ի վաճառքի բանակցությունները, 1 տ ֆերոմոլիբդենը միջազգային շուկայում արժեր արդեն 16 հազ. դոլար: Իսկ ԶՊՄԿ-ի սեփականաշնորհումից հետո անցած ժամանակահատվածում ֆերոմոլիբդենի միջազգային գինը բարձրացել է ավելի քան երեք անգամ: Փաստորեն, Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենայինը վաճառվել է մոտ 2 հազ. 600 տ ֆերոմոլիբդենի գնով, այսինքն՝ ֆերոմոլիբդեն արտադրող ընկերությունների ընդամենը 6 ամսվա արտադրանքի արժեքով:

Գառնիկ Գեւորգյան