…Թեկուզ ջրհեղեղ. էլի մի հանցանք

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի մարտի 31-ի համարում

Երեկ ՀՀ էներգետիկայի նախարարությունում ճոխ կերուխում էր, որը սկսվել էր առավոտյան եւ տեւել մինչ երեկո: Լրիվ հիմքերը կան պնդելու, որ սա ոչ թե կերուխում էր մի լավ առիթով, այլ Հայաստանի՝ արդեն մի քանի տարի տեւող հոգեհացի հերթական փուլը: Խնդիրն այն է, որ այդ կերուխումի ընթացքում նախապատրաստվում է Հայաստանի պատմության ամենախայտառակ պայմանագրերից մեկի նախագիծը: Ռուսները վերցնում են Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը եւ Իրան-Հայաստան գազամուղը: Եւ սա ռուսների համար այնքան ուրախալի է, որ երեկոյան ժամը 18-ին մոտ ռուսական «Գազպրոմի» մինչեւ վերջ հարբած ներկայացուցիչներից մեկին երկու հոգով նախարարությունից բառիս բուն իմաստով գրկած հանեցին ու նստեցրին ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանատանը պատկանող «Մերսեդեսը» եւ տարան քնացնելու:

Եւ ուրեմն ի՞նչ է պատահել: Նախորդ օրվանից Հայաստանում է գտնվում «Գազպրոմի» պատվիրակությունը, որը կյանքի է կոչելու օրերս ՀՀ ՊՆախարար Սերժ Սարգսյանի արած այն հայտարարությունը, թե գազի սակագները շատ ավելի քիչ են բարձրանալու, քան նախատեսված էր: Իրոք, քիչ են բարձրանալու, բայց ինչի՞ հաշվին: Սահմանի վրա ռուսական գազը մնում է նույն գնին` 110 դոլար հազար խմ-ի դիմաց: Սակայն վերցնելով Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը՝ ռուսները դրա դիմաց «վճարում են» կամաց-կամաց` գրեթե գազի գնի փոփոխության չափով: Այսինքն՝ Հայաստանը իր 5-րդ բլոկը վաճառում է «Գազպրոմին», բայց դրա դիմաց փող չի վերցնում: «Գազպրոմը» իր գնած ապրանքի դիմաց մի ինչ-որ ժամանակաշրջան փող չի վճարում, բայց մի ինչ-որ ժամանակաշրջան գազը վաճառում է ավելի էժան գնով, քան դա նախատեսվում էր:

Ինչպես մեզ տեղեկացրեցին ՀՀ էներգետիկայի նախարարության մեր աղբյուրները, թվերը վերջնականապես կհստակեցվեն առաջիկա մի քանի օրերի ընթացքում: Սակայն այս պահին ըստ նախարարությունում առկա  պայմանագրերի, որոնք պահվում են մի քանի պաշտոնյաների մոտ եւ «կոնֆիդենցիալ» գրառմամբ են, 5-րդ բլոկը ռուսներին ի սեփականություն է փոխանցվում մոտ 250 մլն դոլարի արժեքով: Առաջին հայցքից փայլուն գործարք է: Բայց իրականում սա պարզապես խայտառակություն է: Խնդիրն այն է, որ մոտ ժամանակներս Իրանի հետ Հայաստանը պետք է կնքեր Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկի շահագործմանը վերաբերող մի շատ հետաքրքիր եւ, ըստ էության, արդեն ամբողջությամբ պատրաստ պայմանագիր, ըստ որի իրանական կողմը 150 մլն դոլարի վարկ էր տրամադրում ՋԷԿ-ը գործարկելու եւ վերազինելու համար, իսկ հայկական կողմը այդ վարկը փակում էր 5-րդ բլոկում արտադրված էլէներգիայով:

Այստեղ կարեւորը միայն այն չէ, որ 5-րդ բլոկը այդ դեպքում մնում էր ՀՀ սեփականություն: Առավել կարեւորն այն է, թե ինչ պայմաններով էին իրականացնելու այս գործարքը: Իրանական յուրաքանչյուր մեկ խմ գազի դիմաց մենք Իրանին պետք է տայինք 3 կվտ.ժամ էլէներգիա: Սակայն 5-րդ բլոկում մեկ խմ գազից ստացվում էր 5-5.5 կվտ ժամ, այսինքն՝ իրանցիների ուզածից մոտ երկու անգամ շատ: Ընթերցողին թվերով շատ չծանրաբեռնելու համար ընդամենը նշենք, որ այս դեպքում 5-րդ բլոկի վերակառուցման համար տրված իրանական վարկը փակվում էր 2-2.5 տարվա ընթացքում, եւ 5-րդ բլոկն էլ մնում էր ՀՀ սեփականություն: Ու դրանից հետո 5-րդ բլոկը, պատկերավոր ասած, աշխատելու էր միայն մեզ համար՝ տարեկան բերելով մոտ հարյուր միլիոն դոլարի եկամուտ:

Իսկ «Գազպրոմին» 5-րդ բլոկը վերը նշված սխեմայով տրամադրելու դեպքում այդ նույն 2.5 տարուց մեզ տրամադրված այդ 250 մլն դոլարը կավարտվի, եւ գազի սակագինը կբարձրանա: Այսինքն՝ ընդամենը 2.5 տարի մի քիչ էժան գազ ստանալու համար մենք «Գազպրոմին» ենք տալիս ոսկե ձվեր ածող հավին` Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը: Իրանական կողմի հետ կնքվելիք պայմանագրի շրջանակներում էր նաեւ Իրան-Հայաստան գազամուղը, որով 5-րդ բլոկը ստանալու էր իրանական գազը եւ Իրան-Հայաստան նոր բարձրավոլտ գիծը, որով էլէներգիան հոսելու էր դեպի Իրան: Եւ ընդհանուր առմամբ մոտ 400 մլն դոլարանոց այս ծրագիրը ամբողջությամբ վարկավորում էր Իրանը՝ առանց սեփականության իրավունք ձեռք բերելու: Հիմա այս ամբողջ ծրագիրը ջրվեց: Թե ինչ պայմաններով է ՌԴ-ին հանձնվում Իրան-Հայաստան գազամուղը,   պարզ կդառնա առաջիկա օրերին:

Տեսականորեն, իհարկե, Իրանը կարող է տապալել «Գազպրոմի» հետ կնքվելիք այս գործարքը, բայց գործնականում իրանական կողմը դժվար թե գնա նման քայլի: Ըստ որոշ տեղեկությունների, Իրանը համաձայնել է մի կողմ քաշվել, որպեսզի առաջիկայում ՌԴ-ն չխանգարի Իրանի միջուկային ծրագրերի իրագործմանը: Այսինքն՝ առաջիկայում, երբ արեւմտյան երկրները ՄԱԿ-ում եւ մյուս ատյաններում կրկին անդրադառնան Իրանի միջուկային ծրագրերին, Ռուսաստանը եթե չաջակցի, ապա գոնե չի խանգարելու Իրանին: Բայց տվյալ դեպքում սա չէ էականը: Ռուսների հետ կնքվելիք այս գործարքը կրկին անգամ ցույց տվեց, թե որքան անողնաշար, անսկզբունքային ու պոպուլիստ են մեր իշխանությունները: Ախր ընդամենը մի քանի ամիս առաջ ՀՀ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը հայտարարեց, որ գազի գինը չբարձրացնելու համար Հայաստանը ոչ մի բան ռուսներին չի տա: Նույն բանը հայտարարել է նաեւ ՀՀ էներգետիկայի նախարար Արմեն Մովսիսյանը: Բայց խնդիրն այն է, որ  այն երկուսուկես տարին, որ մենք պետք է էժան գազ օգտագործենք 5-րդ բլոկը ռուսներին տալու դիմաց, ավարտվում է ճիշտ այն ժամանակ, երբ ավարտվում է Քոչարյանի պաշտոնավարության ժամկետը, իսկ դրանից հետո՝ թեկուզ ջրհեղեղ:

Հայկ Գեւորգյան