Մինիմալ կորուստներով. գտել են ԳԱԱ-ն փրկելու տարբերակը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի ապրիլի 1-ի համարում

Այսպիսով, մի խումբ ակադեմիկոսներ եւ գիտաշխատողներ գտել են Գիտությունների ազգային ակադեմիան եւ հայրենի գիտական համակարգը փրկելու ձեւը: Ինչպես հայտնի է, գիտական բարեփոխումների համար շրջանառության մեջ էին դրված 2 հիմնական տարբերակներ. ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի տարբերակը, որով ԳԱԱ-ում եւ դրա համակարգում գործող շուրջ 40 ինստիտուտներում առաջարկվում էին արմատական բարեփոխումներ, եւ ակադեմիայի բարեփոխումների տարբերակը, որը գրել էր ԳԱԱ ակադեմիկոս-քարտուղար Էդուարդ Ղազարյանը, եւ որով, փաստորեն, առաջարկվում էր ակադեմիան թողնել այնպիսին, ինչպիսին այն կա: Բարեփոխումների այս 2 տարբերակները, սակայն, գիտնականների կողմից գնահատվեցին որպես իրար հակադիր երկու ծայրահեղություններ եւ, փաստորեն, մերժվեցին:

Ավելին, ՄԱԿ-ի առաջարկած տարբերակը, որը, հիշեցնենք, մոտ 100 էջից բաղկացած շատ լուրջ աշխատանք էր, սվիններով ընդունվեց գիտնականների կողմից, քանի որ դրանով առաջարկվում էր միավորել ԳԱԱ համակարգի ինստիտուտների մի մասը, մյուս մասը տալ բուհերին, թոշակի ուղարկել տարեց գիտնականներին, որոնք վաղուց արդեն գիտությամբ չեն զբաղվում եւ այլն եւ այլն: Մի խոսքով, ՄԱԿ-ի առաջարկած լուրջ բարեփոխումների տարբերակը գիտնականների կողմից, ինչպես եւ սպասվում էր, միանշանակ մերժվեց` որակվելով ակադեմիան հիմնովին քանդելու ծրագիր: Ավելի ուշ գիտնականների հասարակական խորհուրդը մշակեց գիտական համակարգի բարեփոխումների իր տարբերակը, որը, ինչպես մեզ հայտնի դարձավ, ԳԱԱ ակադեմիկոս-քարտուղար Էդուարդ Ղազարյանի առաջարկով միացվել է վերջինիս կազմած ծրագրին:

Շուրջ երկու ամիս աշխատելով այս 2 միավորված տարբերակների վրա՝ երեկ գիտնականների հասարակական խորհրդի ներկայացուցիչները ներկայացրեցին իրենց մշակած բարեփոխումների վերջնական տարբերակը, որը շուտով ուղարկվելու է կառավարություն` քննարկման: Եւ այսպես, ինչպե՞ս են մեր գիտնականները տեսնում հայրենի գիտական համակարգի փրկությունը: Ինչպես եւ կարելի էր սպասել, բարեփոխումների նոր ծրագրով առաջարկվում է պահպանել ակադեմիայում գործող բոլոր կառույցները: Ինստիտուտների միավորմանը գիտնականներն, ըստ էության, դեմ չեն: Նրանք, սակայն, կտրականապես դեմ են, որ միավորման արդյունքում ԳԱԱ համակարգում գործող արդեն ազատված ինստիտուտների շենքերը հետագայում կառավարության կողմից օտարվեն:

Դրանք պետք է մնան ակադեմիայի սեփականությունը, եւ ակադեմիան ինքը պետք է որոշի, ինչպես վարվել ազատված շենքերի հետ` դրանք վարձով տալ, ազատ թողնել, թե վաճառել: Այդ շենքերից ստացված շահույթը պետք է բացառապես օգտագործվի գիտությունը զարգացնելու նպատակով: Իսկ կհամաձայնվի՞արդյոք կառավարությունն այս տարբերակին, մի փորք կասկածելի է: Բարեփոխումների նոր տարբերակով առաջարկվում է նաեւ կրճատել ԳԱԱ համակարգի ինստիտուտների տնօրենների լիազորությունները: «Տնօրեններին շատ մեծ արտոնություններ են տրված: Կոռուպցիան շատ մեծ է: Ոչ ոք չէր հասկանում, թե ինչպես են ծախսվում թեմատիկ եւ բազային ֆինանսավորման համար տրամադրված գումարները: Երբ հարցնում ենք, թե այս գումարները որտեղ են ծախսվել, ասում են` գնա ստեղից, դու ո՞վ ես»,- երեկ ասում էր գիտնականների հասարակական խորհրդի ներկայացուցիչներից մեկը:

Այժմ առաջարկվում է տնօրենի պաշտոնը դարձնել ընտրովի, որոշակի պաշտոնավարման ժամկետներով: Տնօրեններին պետք է ընտրեն գիտական խորհուրդները: Առաջարկվում է նաեւ ակադեմիային կից ստեղծել մագիստրատուրա` գիտական կադրեր պատրաստելու եւ սերնդափոխությունն ապահովելու նպատակով: Այսօր, ինչպես հայտնի է, ԳԱԱ-ում երիտասարդների համար ճանապարհն, ըստ էության, փակ է: Մեր այն հարցին, թե արդյո՞ք գիտաշխատողների շրջանում օպտիմիզացիա չի սպասվում, քանի որ սույն ինստիտուտներում շատերը պարզապես անբանությամբ են զբաղված, կենսաբանության գիտությունների դոկտոր Յուրի Թադեւոսյանը պատասխանեց. «Եթե այսօր ինստիտուտները մաքրեն մեռած հոգիներից, արդեն ահագին գումար կտնտեսվի, եւ կրճատումների խնդիր չի առաջանա»:

Հասարակական խորհրդի անդամները կարծում են նաեւ, թե պարտադիր չէ, որ ԳԱԱ նախագահը լինի ակադեմիկոս: Կարեւորը, որ նա լինի լավ գիտնական եւ լավ աշխատող: «Հիմա այն իրավիճակը չէ, որ հիմնարար փոփոխություններ անենք: Մենք դեմ ենք հեղափոխություններին: Մեր նպատակն այն է, որ մինիմալ կորուստներ ունենանք: Առայժմ ինչ ունենք, պետք է պահպանենք` մտցնելով կառավարման դեմոկրատական, թափանցիկ սկզբունքներ»,- ասում էր Յուրի Թադեւոսյանը: Գիտնականների խորհուրդն առաջարկում է նաեւ բարելավել գիտնականների աշխատանքային եւ սոցիալական պայմանները, գիտական աստիճանների եւ կոչումների համար հատկացնել հավելավճարներ, բարձրացնել աշխատավարձը եւ այլն: 

Լուսինե Բարսեղյան