Գերհեռանկարային. ախ, իմ հայրենիքի ջուրը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի հուլիսի 7-ի համարում

Աշխարհի ամենահեռատես կառավարութունը, իհարկե, մերն է: Մեր կառավարությունը, իհարկե, նաեւ ամենաազգայինն է: Եւ ահա այս երկու որակների սիմբիոզը չի կարող հրաշքներ չգործել: Այդպիսի մի հրաշք է տեղի ունեցել կառավարության երեկվա նիստում, որտեղ հավանության  է արժանացել «Ջրի ազգային ծրագրի մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը: Դե, որ մեր կառավարության ընդունած ցանկացած ծրագիր, ոնց էլ նայես, դառնալու է ազգային` դա զարմանալի չէ: Բայց այս ծրագրի հմայքը նաեւ այն է, որ դրա իրականացումը տեւելու է 30-40 տարի: Այս մասին երեկ հայտարարեց ՀՀ բնապահպանության փոխնախարար Հակոբ Մաթիլյանը, որը կառավարության նիստին հաջորդած ճեպազրույցում ներկայացնում էր այս ծրագիրը: Իհարկե, 30-40 տարվա համար իրականացվելիք ծրագիր ընդունելը խոսում է կառավարության ընդգծված հեռատեսության մասին:

Մաթիլյանը նույնիսկ համոզված է, որ 50-60 տարին էլ ծրագրի համար մեծ ժամկետ չէ: Ընդ որում՝ հեռատեսությունն այնքան մեծ է, որ այդ ծրագրի իրականացման համար մի քանի տասնյակ տարվա «լուֆտ» է սահմանված: Բայց սա չէ այս ծրագրի հիմնական հմայքը: Կա մի հանգամանք, որը ստիպում է այս ծրագրին բացի ազգային եւ հեռատեսական անվանելուց նաեւ որակել որպես աննախադեպ: Խնդիրն այն է, որ ոչ ոք չգիտե, թե ինչ արժե այս ծրագիրը: Այսինքն՝ որքա՞ն գումար եւ ռեսուրս է պետք, որպեսզի ծրագիրը իրականություն դառնա: Այլ կերպ ասած, ոչ ոք չի կարող ասել` այս ծրագիրն ընդհանրապես իրականանալի՞ է, թե՞ ոչ: Համաձայնեք, որ այսպիսի ծրագիր կարելի է գրել օրը 15 հատ: Օրինակ` նստել ու գրել ծրագիր այն մասին, թե ինչպես է Հայաստանը դառնալու տիեզերագնացության համաշխարհային կենտրոն եւ ապահովելու ՀՀ քաղաքացիների վայրեջքը Յուպիտեր մոլորակի վրա:

Սկզբունքային առումով այս եւ «Ջրի ազգային ծրագրի» միջեւ որեւէ տարբերություն չկա: Մի խոսքով, սա ոչ թե ծրագիր է, որը ունի ժամանակացույց, ծախսվելիք ֆինանսական եւ նյութական ռեսուրսների համապարփակ գնահատական, ռիսկերի նկարագրություն, այլ ընդամենը բարի ցանկությունների շարադրանք: Ծրագիրն այնքան ընդհանուր է, որ հայտնի չէ՝ այն իրագործելի՞ է, թե՞ ոչ: Այսինքն՝ տեսականորեն հնարավոր է, որ եթե հաշվարկ արվի, ապա պարզվի, թե դրա իրականացման համար անհրաժեշտ է, ասենք, ԱՄՆ պետբյուջեի չափ գումար: Սա չափազանցություն չէ: Երեկ պրն Մաթիլյանից փորձեցինք պարզել, թե շատ մոտավոր որքան գումար է հարկավոր այն իրագործելու համար` տասնյա՞կ միլիոններ, հարյուրավո՞ր միլիոններ, միլիարդնե՞ր, տասնյա՞կ միլիարդներ:

Պրն Մաթիլյանը կտրականապես հրաժարվեց նույնիսկ ասել, թե այդ միջակայքերից որի մեջ կարող է տեղավորվել անհրաժեշտ գումարի չափը: Այդուհանդերձ, ի՞նչ է նախատեսում այս ծրագիր-օրենքի նախագիծը: Օրինակ՝ նախատեսում է, որ մենք պետք է կարողանանք տարվա ընթացքում մեր ջրամբարներում կուտակել 4,5-5 մլրդ խորանարդ մետր ջուր, որը օգտագործվելու է ոռոգման նպատակով: Այսօր, ըստ Մաթիլյանի, կարողանում ենք ոռոգման նպատակով օգտագործել միայն 2-2,5 մլրդ խմ: Մնացածը, կարելի է ասել, անօգուտ հոսում է ՀՀ սահմաններից դուրս: Իսկ սա նշանակում է, որ Հայաստանի տարածքում պետք է կառուցվեն հզոր ջրամբարներ: Ընդ որում՝ դրանց քանակն ու հզորությունը պետք է մի քանի անգամ գերազանցի այսօր գոյություն ունեցողներին, որոնք կառուցվել են տասնամյակների ընթացքում:

Ի՞նչ կարժենա դրանց շինարարությունը, քանի՞սը պետք է լինեն, բնականաբար՝ հայտնի չէ: Հենց այնպես` պետք է մի 4,5-5 մլրդ խմ ջուր կուտակենք եւ վերջ: Ըստ Մաթիլյանի՝ «դե, մի 20-30 հատ պետք է կառուցվի»: Ի դեպ, ՀՀ-ից դուրս հոսելու մասին: Գոյություն ունի «Հելսինկիի հռչակագիր», որին միացած երկրները պարտավորվում են չխոչընդոտել իրենց տարածքից ջրերի հոսքը դեպի այլ երկրներ, կամ այդ խոչընդոտները պետք է խիստ սահմանափակված եւ կանոնակարգված լինեն: Իսկ ջրամբարների կառուցումը հենց նման խոչընդոտ է: «Մենք չենք ստորագրել «Հելսինկիի կոնվենցիան» եւ այդ կոնվենցիային կողմ չենք»,- ասում է Մաթիլյանը: Ըստ նրա, եթե մենք պետք է, այնուամենայնիվ, միանանք այդ կոնվենցիային, ապա բոլոր ջրամբարները կառուցելուց հետո միայն: Իսկ քանի որ դա կարող է տեւել 30-40 տարի կամ նույնիսկ 50-60 տարի, գոնե մեր սերունդը չի տեսնի կոնվենցիան վավերացրած Հայաստանը:

Ահա այսպիսի հեռանկարային կամ գերհեռանկարային կամ նույնիսկ ուլտրահեռանկարային ծրագիր ունենք, որը նաեւ ազգային է: Ի դեպ, այս ծրագրով նախատեսվում է, որ ամբողջ Հայաստանում խմելու ջրի մատակարարումը պետք է դառնա շուրջօրյա: Ե՞րբ` չի նշվում, ի՞նչ կարժենա՝ նույնպես չի նշվում: Դառնալու է, էլի: Բայց այս ծրագիրը մի առանձնահատուկ հմայք էլ ունի: Այս ծրագիրը իրագործելու համար հետագայում պետք է մեկ տասնյակ էլ ուրիշ ծրագրեր մշակվեն, որոնց իրագործումը հանգեցնելու է այս ծրագրի իրագործմանը: Եթե սրան էլ ավելացնենք, որ Հայաստանում անցած տարի ընդունվել է «Ջրի ազգային քաղաքականության հիմնադրույթների մասին» օրենք, Հայաստանում կա Ջրային օրենսգիրք, շուտով ընդունվելու է նաեւ խմելու ջրի ոլորտում ռազմավարական զարգացման ծրագիր, ապա պարզ կդառնա, որ Հայաստանը ջրի պրոբլեմ այլեւս չունի:

Համենայնդեպս ջրերի մասին աշխարհում ամենաշատ օրենքները, ծրագրերն ու ռազմավարությունները ունի Հայաստանը: Իհարկե, սրանց արդյունքի մասին կարող են խոսել լավագույն դեպքում մեր` պապիկներ ու տատիկներ դարձած երեխաները, բայց այդ ընթացքում ինչեր ասես, որ չեն լինի: Գուցե նույնիսկ կլիման փոխվի, ու Հայաստանը դառնա Բրազիլիայի պես խոնավ երկիր, որտեղ ջուրը ոչ թե խնայում են, այլ ձեռքը կրակն են ընկել: Թերեւս այս հույսով է կառավարությունը ընդունել կեսդարյա իրականացման ժամկետներ ունեցող ծրագիր, այն էլ ազգային:

Հայկ Գեւորգյան