Հեռացող Տուսկի այցը. ԵՄ-ն աջակցո՞ւմ է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը

Եվրոպական խորհրդի նախագահ Դոնալդ Տուսկը Հուլիսի 9-11-ը տարածաշրջանային այցով հյուրընկալվել էր կովկասյան երեք հանրապետություններում: Հուլիսի 9-ին նա Բաքվում էր, որտեղ, հաջորդ օրը Երեւանում, իսկ հուլիսի 11-ին արդեն Վրաստանում: Սա Տուսկի՝ ԵԽ նախագահի կարգավիճակում վերջին այցն էր տարածաշրջան. նոյեմբերին նա հեռանալու է պաշտոնից:

Ուշագրավ է, որ երկրներից յուրաքանչյուրում Տուսկը հաճելի շեշտադրումներ է կատարել տվյալ երկրի համար: Բաթումիում, որտեղ մեկնարկում էր Արեւելյան գործընկերության 10-ամյակին նվիրված համաժողովը, նա հեռակա եւ փոքր ինչ ուշացած պատասխանել է  2005 թ. Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային ժողովին ուղղված խոսքում նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հնչեցրած այն պնդմանը, թե ԽՍՀՄ փլուզումը նախորդ դարի խոշորագույն աշխարհաքաղաքական աղետն էր: ԵԽ նախագահը մասնավորապես նշել է, որ «Խորհրդային Միության փլուզումը օրհնություն էր վրացիների, լեհերի, ուկրաինացիների, ինչպես նաեւ ամբողջ կենտրոնական ու Արեւելյան Եվրոպայի», ինչպես նաեւ ռուսների համար: Սպասելի էր, որ Վրաստանում՝ Արեւելյան գործընկերության 10-ամյակին նվիրված համաժողովի ընթացքում տարվող խոսակցությունները եւ արվող հայտարարությունները, առավել եւս ռուս-վրացական հարաբերությունների վերջին լարման ֆոնին պետք է հակառուսական երանգ կրեին, եւ Տուսկը չհիասթափեցրեց վրացիներին:

Երեւանում ԵԽ նախագահը հանդիպումներ է ունեցել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, նախագահ Արմեն Սարգսյանի հետ: Տուսկը իհարկե չէր կարող շրջանցել Արցախի թեման: Եվրոպացի պաշտոնյան կարեւոր եւ ականջահաճո շեշտադրումներ է կատարել Փաշինյանի հետ հանդիպման ընթացքում: Տուսկը մասնավորապես ԵՄ աջակցությունն է հայտնել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ջանքերին՝ արդար եւ տեւական հանգուցալուծում գտնելու գործում, կարեւորել բանակցությունների համար անհրաժեշտ միջավայրի ձեւավորումն ու պատրաստակամություն հայտնել դրա ստեղծման գործում ունենալ իր ներդրումը: Նա նաեւ նշել է, որ հակամարտությունը չունի ռազմական լուծում եւ պետք է կարգավորվի քաղաքական ճանապարհով՝ միջազգային իրավունքի սկզբունքներին համապատասխան:

Այս շեշտադրումները համապատասխանում են մի կողմից ԵՄ չեզոք եւ հավասարակշռված դիրքորոշմանը, մյուս կողմից՝ Հայաստան-ԵՄ հարաբերությունների վերջին շրջանում  խորացող հարաբերությունների ոգուն: Հայ-եվրոպական հարաբերությունների ջերմությունը նկատվում էր նաեւ ՀՀ նախագահի հետ հանդիման ընթացքում, որի ժամանակ Տուսկը նշել էր, որ Հայաստանում զգում է իրեն «ինչպես տանը»:

Այդուամենայնիվ, նախօրեին Տուսկի՝ Բաքվում արված հայտարարությունները որոշակի տարակուսանքի տեղիք էին տալիս: Հարեւան երկրի մայրաքաղաքում նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ հանդիպումից հետո նա մասնավորապես նշել էր, որ «ԵՄ-ն աջակցում է Ադրբեջանի ինքնիշխանությանը, անկախությանը եւ տարածքային ամբողջականությանը»: Սա առաջին անգամ չէ. եվրոպացի պաշտոնյաների խոսքում, կամ ԵՄ-Ադրբեջան տարբեր փաստաթղթերում նման ձեւակերպումներ եւս հնչել են, ուստի որեւէ աղետալի բան, համենայն դեպս այդ օրը, տեղի չի ունեցել: Եւ ոչ այն պատճառով, որ Արցախը Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հետ, մեղմ ասած, քիչ ընդհանրություն ունի: Խնդիրը նրանում է, որ ԵԽ հեռացող նախագահի կողմից հայտարարության այդ մասը դիտարկվում է մնացած հայտարարությունից զատ: Բանն այն է, որ իր խոսքում ԵԽ նախագահը նշել է ոչ միայն տարածքային ամբողջականության, այլեւ Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի սկզբունքները, որոնց թվում են ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառումը, ժողովուրդների իրավահավասարությունն ու ինքնորոշման իրավունքը: Այդուհանդերձ, կարելի է ենթադրել, որ Երեւանում, փակ դռների հետեւում տեղի ունեցած հանդիպումների ընթացքում Տուսկի՝ Բաքվում հնչեցրած հայտարարության այս դրվագին անդրադարձ եղել է:

Վերադառնալով Հելսինկյան սկզբունքների վերաբերյալ Տուսկի խոսքերին, հարկ է նշել Ադրբեջանական մամուլն, ինչպես միշտ, շրջանցել է անդրադարձն այդ սկզբունքներին եւ իրավիճակը ներկայացրել միակողմանի: Տուսկի՝ Ադրբեջան կատարած այցի վերաբերյալ տեղեկատվության սկզբնաղբյուրներում քիչ էր շրջանառվում նաեւ այն, որ ԵԽ նախագահը արցախյան խնդրի մասին խոսելիս հատուկ ընդգծել է, որ հակամարտությունը չունի ռազմական լուծում եւ պետք է լուծվի քաղաքական ճանապարհով՝ միջազգային իրավունքին ու սկզբունքներին համապատասխան։  Ամփոփելով այս ամենը՝ կարելի է փաստել, որ արցախյան խնդրի շուրջ եվրոպական մոտեցումներում փոփոխություն չկա:

Տուսկը պատրաստվում է նոյեմբերին փոխանցել պաշտոնը Բելգիայի վարչապետ Շառլ Միշելին, եւ այս այցը յուրահատուկ նախապատրաստություն է պաշտոնի փոխանցման գործընթացին: Այլ կերպ ասած՝ ԵԽ հեռացող նախագահի տարածաշրջանային այցի բուն նպատակը հարավկովկասյան երեք հանրապետությունների հետ ԵՄ հարաբերությունների ամփոփումն ու ներկա իրավիճակի ամրագրումն էր: