Այստեղ դու տանը չես. էլիտարե պրոֆիլը քո...

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի օգոստոսի 24-ի համարում

Ի՞նչ օգուտ է տալիս էլիտար շինարարությունը Հայաստանին ընդհանրապես եւ Երեւանին մասնավորապես: Հարցը ունի մի քանի շերտ` ֆինանսական, մշակութային-քաղաքաշինական եւ ֆունկցիոնալ:  Առաջին հայացքից հարցն ընդհանրապես անտեղին է: Ի՞նչ օգուտների մասին կարող է խոսք գնալ, երբ մայրաքաղաքը կառուցվում է, նոր շենքեր են ավելանում: Բայց սա միայն առաջին հայացքից, եւ, ի դեպ, մեր իշխանությունների երազանքն էլ հենց այն է, որ օգուտների մասին բոլոր հարցերին հնչի հենց այսպիսի պատասխան: Իրականում հարցը պետք է ծագեր, պատկերավոր ասած, մինչեւ շինարարության սկսելը, գտնվեր դրա պատասխանը, հետո նոր աջ ու ձախ շինարարական թույտվություններ բաժանվեին: Եւ ուրեմն` ի՞նչ օգուտ է տալիս էլիտար շինարարությունը մեր հանրությանը:

Սկսենք ֆինանսական մասից: Էլիտար շինարարությունը բիզնես է, ընդ որում, «թրփոշ» բիզնես: Այսօր Հայաստանում այլեւս հնարավոր չէ գտնել շատ թե քիչ լեգալ գործունեության ձեւ, որը ներդրված յուրաքանչյուր 1 դրամի դիմաց ապահովի 2-2,5 դրամ եկամուտ: Իսկ էլիտար շինարարությունը հենց այսպիսի եկամուտներ է ապահովում: Այսինքն՝ շատ եկամտաբեր, չափազանց եկամտաբեր բիզնես է: Իսկ եկամտաբեր բիզնեսը պետք է հարկեր վճարի պետական բյուջե: Ընդ որում, որքան շատ են եկամուտները, այնքան շատ պետք է վճարի: Միանգամից արձանագրենք, որ էլիտար շինարարությունը, ըստ էության, դուրս է հարկման դաշտից: Կառուցապատողները, այսինքն՝ այդ էլիտար շենքերի տերերը, հարկեր չեն վճարում ու առաջիկայում չեն էլ վճարելու:

Դեռ անցած տարի հարկային պետական ծառայությունը փորձ արեց ինչ-որ կերպ հարկել նրանց, օրենքի նախագիծ պատրաստեց, որով շենքի տերը բնակարանները վաճառելուց հետո պետք է հաստատագրված հարկ վճարեր, անգամ նշվում էր էլիտարների մեկ քմ-ից գանձվելիք հարկի չափը` 25 հազար դրամ: Օրենքի նախագիծը հանկարծ կորավ տեսադաշտից: Այսօր դրա մասին արդեն չեն խոսում: Նախագծի այդպիսի վախճանը կարելի էր հեշտությամբ կռահել: Խնդիրն այն է, որ այսօր Երեւանում էլիտար շենքերի կառուցապատումը մարդկանց խիստ նեղ մի կռուգի մենաշնորհն է: Եւ այդ կռուգը, բնականաբար, այնքան հզոր է, որ մի ճմռթած օրենքի նախագիծ կորցնելը նրա համար որեւէ բարդություն չի ներկայացնում:

Օրենքը կորած կմնա այնքան ժամանակ, մինչեւ նրանք իրենց գործը արած-պրծած չլինեն: Իսկ դա դեռ երկար կտեւի: Այլ կերպ ասած, լինելով չափազանց եկամտաբեր բիզնես` էլիտար շինարարությունը ֆինանսական տեսանկյունից որեւէ օգուտ, տվյալ դեպքում՝ ՀՀ պետական բյուջեին, չի բերում: Բայց կարող է պատահել այնպես, որ այդ բիզնեսը, ասենք, քաղաքաշինական, մշակութային կամ ֆունկցիոնալ տեսակետից այնքան մեծ օգուտ բերի, որ նրա ֆինանսական անօգտակարության վրա կարելի լինի աչք փակել: Կարող է պատահել, բայց չի պատահել: Պարզապես ակնհայտ է, որ էլիտար շենքերը՝ իրենց տեսքով ու չափերով, ոչ մի կերպ չեն տեղավորվում Երեւանի կենտրոնի ճարտարապետական համայնապատկերում:

Իհարկե, կարելի է փորձել լպստած ու սրբատաշ, ինչպես Քոչարյանն է ասում՝ «բոնբոներկա» հիշեցնող մի քանի շենք ներդաշնակեցնել յուրահատուկ զարդաքանդակներով, կամարներով, անկյունային հրաշալի լուծումներով թամանյանական ոճի շենքերի հետ: Իհարկե, նման փորձը շատ մեծ պատասխանատվություն է ենթադրում եւ ի սկզբանե դատապարտված է անհաջողության, այդուհանդերձ, մեկ-երկու նման փորձ հանդուրժել կարելի է: Սակայն ամեն ինչ գնում է նրան, որ էլիտարների «ճնշման» տակ թամանյանական շենքերը դառնում են բոլորովին ավելորդ: Ու որպեսզի էլիտար կոչվող շենքերը շատ ցցուն չլինեն, աչք չծակեն, շուտով ճարտարապետական տեսանկյունից կարիք կառաջանա հողին հավասարեցնել թամանյանական շենքերը, դրանց փոխարեն կառուցել տափակ ու արդուկած, կազարմայատիպ շենքեր:

Ի վերջո, այլանդակությունը քողարկելու լավագույն միջոցը ամբողջ շրջակայքը նույնչափ այլանդակելն է, եւ եթե այսպես շարունակվի, կենտրոնը հարկ կլինի ամբողջությամբ վերածել բանգլադեշի: Եթե որեւէ մեկը համարում է, որ սա օգուտ է, ապա դա իր խնդիրն է` լուրջ խնդիրը: Մի խոսքով, քաղաքաշինական, մշակութային, ճարտարապետական տեսակետից եւս էլիտարները օգուտ չեն բերում: Բայց գուցե այդ շենքերի տված, այսպես ասած, ֆունկցիոնալ օգո՞ւտն է մեծ: Այսինքն, երբ դրանք չկային, քաղաքի տվյալ հատվածում մի ինչ-որ խնդիր չէր լուծվում, իսկ երբ հայտնվեցին, բոլորը թեթեւացած շունչ քաշեցին: Դժվար է նույնիսկ օրինակ բերել, թե ինչ կարող է դա լինել, այնուամենայնիվ, տեսականորեն նման մի տարբերակ հնարավոր է: Բայց միայն՝ տեսականորեն: Գրեթե բոլոր էլիտարները լուրջ խնդիրներ են հարուցել շրջակա շենքերի համար:

Դրանք հաճախ կառուցվել են մյուս շենքերի բակերում` ոչնչացնելով կանաչ տարածքներ, խաղահրապարակներ եւ այլն: Բացի դրանից, էլիտարները վերջնականապես բնակեցվելուց հետո էլ ավելի են ծանրաբեռնելու կենտրոնի երթեւեկությունը: Թե էլ ինչ խնդիրներ դրանք կհարուցեն, այս պահին դեռ դժվար է գուշակել: Մի խոսքով, ֆունկցիոնալ իմաստով եւս էլիտար շինարարությունը եթե նույնիսկ վնաս էլ չի բերում, ապա օգուտ հաստատ չի տալիս: Եւ ընդհանրապես, որեւէ տեսանկյունից այս գործընթացը պետությանն ու հանրությանը ոչ մի օգուտ չի բերում: Սա կարելի է ապացուցված համարել: Բայց դրանի՞ց ինչ օգուտ: Երբ իշխանությունը բռի է, անկուշտ ու անճաշակ, եւ հենց ինքն էլ այդ բիզնեսի «կռիշն է», ապա որեւէ բան ապացուցելը ոչ մի օգուտ չի բերում: Համենայնդեպս` առայժմ:

Հայկ Գեւորգյան