Ինչ եմ ցանկանում լսել Փաշինյանի ՄԱԿ-ի ելույթում

Օրեր անց Հայաստանի վարչապետը ելույթ կունենա աշխարհի թիվ մեկ քաղաքական ամբիոնից` ՄԱԿ-ի կենտրոնական գրասենյակում: Սա վարչապետ Փաշինյանի երկրորդ ելույթն է լինելու պաշտոնը ստանձնելուց հետո։

ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի նատաշրջանին ընդառաջ մի քանի կարևոր խնդիրներ եմ առանձնացրել, որոնց, կարծում եմ, վարչապետը պետք է անդրադառնա: Նախ՝ սա կարևորագույն հարթակ է և այստեղից հնչող ուղերձի հասցեատերը ամբողջ միջազգային հանրությունն է: Այս հարթակը ձևավորվել է համաշխարհային խաղաղության ապահովման և կոնֆլիկտները միջզգային իրավունքի սկզբունքներով կարգավորելու նպատակով: Այդ իսկ պատճառով կարծում եմ, որ վարչապետի ելույթը պետք է համեմված լինի նաև միջազգային իրավունքի սկզբունքներով:

Բայց սկսեմ ամենավերջից: Չէի ցանկանա, որ վարչապետը երկրորդ անգամ խոսեր հեղափոխությունից կամ ներքաղաքական թեմաներից` օգտագործելով նույն ամբիոնը: Այստեղ ունկընդիրը, ինչպես արդեն ասացի, միջազգային հանրությունն է, ում առավելապես հետաքրքիր է անդամ պետությունների արտաքին քաղաքականությունը, բարեփոխումները, ձեռքբերումները և ապագայի տեսլականը: Բացի դրանից, պետք է գիտակցել, որ որևէ իշխանության համար հաճելի չէ լսել հեղափոխության մասին ճիշտ այնպես, ինչպես Հայաստանի իշխանություններին`հակահեղափոխության: Այդ իսկ պատճառով կարծում եմ՝ տրամաբանական չի լինի երկրորդ անգամ նույն ամբիոնից խոսել այն ամենի մասին, ինչի մասին արդեն իսկ խոսվել է մեկ տարի առաջ:

Վստահ եմ՝ միջազգային հանրությունը առավել մեծ հետաքրքրությամբ կլսի, օրինակ, Թուրքիայի հետ մեր հարաբերությունների մասին, ինչին վարչապետը, ի զարմանս ինձ, նախորդ անգամ ՄԱԿ-ի ամբիոնից չխոսեց: Կարծում եմ՝ անհրաժեշտ է հստակ գնահատական տալ և համայն աշխարհին ևս մեկ անգամ ներկայացնել Թուրքիայի կողմից իրականացվող հակահայկական քաղաքականությունը` հստակ դիրքորոշում պահանջելով շրջափակման փաստի վերաբերյալ: Նախ հայ-թուրքական փակ սահմանը Եվրոպայի քաղաքական քարտեզի միակ փակ սահմանն է: Հայ-թուրքական փակ սահմանը նաև Եվրոպայի և ԵԱՏՄ-ի փակ սահման է, ՆԱՏՕ-ի և ՀԱՊԿ-ի փակ սահման է և, վերջապես, դեպի ծով ելք չունեցող պետության փակ սահման է:

Կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ վարչապետը հստակեցնի Թուրքիայի նկատմամբ մեր դիրքորոշումը`առանց նախապայմանների հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ: Ճիշտ եմ համարում, որ վարչապետն առաջարկի Թուրքիային բացել հայ-թուրքական սահմանը, եթե ոչ հայաստանցիների, ապա երրորդ պետությունների քաղաքացիների և բեռնափոխադրումների համար: Ներկայացնելով այս իրողություններն ու Թուրքիայի ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունը՝ վարչապետը կարող է միջազգային հանրությանը հստակ բացատրել մեր երկրի անվտանգության ճարտարապետությունը և Հայաստանի դաշնակից Ռուսաստանի դերակատարումն այդ հարցում: Համոզված եմ՝ միջազգային հանրության համար սրանք ընկալելի հիմնավորումներ կլինեն: Բնականաբար պետք է խոսել Արցախի մասին:

Կցանկանամ, որ ի լուր աշխարհի վաչապետը հստակեցնի Արցախի մասին իր դիրքորոշումը: Վերջին մի քանի հայտարարությունները որոշակի խնդիրներ այդուհանդերձ ստեղծել են միջազգային հանրության ընկալման համար, թե ի վերջո Հայաստանը ցանկանում է, որ Արցախը բանակցությունների կո՞ղմ դառնա, թե՞ Արցախը Հայաստան է, և վերջ: Կցանկանամ, որ վարչապետը հիմնավորի Արցախի`Ադրբեջանի կազմում լինելու անհնարինությունը նաև այն տեսանկյունից, որ ժողովրդավար Արցախը չի կարող լինել բռնապետական Ադրբեջանի կազմում: Այս առումով պետք է նաև ակնարկել միջազգային իրավունքի ևս մի կարևոր սկզբունքի կիրառելիության մասին, որը կոչվում է անջատում հանուն փրկության (remedial secession), որն այդ նույն ՄԱԿ-ի և միջազգային հանրության կողմից շրջանառության մեջ է դրվել Կոսովոյի անկախության ճանաչման համար:

Այս դրույթների շրջանառումը նաև տրամաբանական կլինի Ադրբեջանի կողմից վերջին օրերին հնչած սպառնալիքների ֆոնին: Կցանկանամ, որ վարչապետը խոսի Հայաստանի և Արցախի անվտանգության գլոբալ սպառնալիքներից և անդրադառնա մեր պետության անվտանգության ևս երկու սպառնալիքներին` Սաուդյան Արաբիային՝ որպես աշխարհի ամենահարուստ պետություններից մեկը, և Պակիստանին՝ որպես միջուկային տերություն: Այս երկու պետություններն էլ թշնամաբար են տրամադրված Հայաստանի նկատմամբ, հրաժարվում են դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել Հայաստանի հետ, ավելին`միջուկային տերություն Պակիստանը մերժում է Հայաստանի գոյության փաստն ընդհանրապես՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով: Այս երկու պետությունների միջազգային վարկանիշն այս պահին չափազանց ցածր է, և մենք այստեղ համընդհանուր ընկալում կարող ենք ունենալ:

Միաժամանակ պետք է անդրադառնալ Հայաստանի դերին ու նշանակությանը`ոչ միայն որպես անվտանգության սպառողի, այլև անվտանգության ապահովման և ճարտարապետության մասնակից: Այս առումով կարելի է անդրադառնալ ՄԱԿ-ի և ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահ առաքելություններում մեր ներգրավվածությանը և, կարծում եմ, ճիշտ կլինի, եթե վարչապետը հայտարարի, որ Հայաստանը պատրաստ է մեծացնել իր մասնակցությունն այդ առաքելություններում, եթե կա դրա անհրաժեշտությունը: Կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ վարչապետն անդրադառնա Հայաստանի կողմից փախստականներին ապաստան տալուն (մանավանդ Թուրքիայի`փախստականներին իրենց երկրից արտաքսելու հայտարարության ֆոնին) և կարծում եմ, որ վարչապետը պետք է հայտարարի, որ Հայաստանը սիրիական փախստականներին ընդունել է իր սուղ միջոցների հաշվին՝ առանց շոշափելի աջակցություն ստանալու ՄԱԿ-ից և ԵՄ-ից, այն դեպքում, երբ նույն Թուրքիան շուրջ 4 միլիարդ եվրո է ստացել՝ Սիրիայի էթնիկ թուրքերին ապաստան տալու համար:

Վարչապետը կարող է նաև ներկայացնել գերտերությունների հակամարտությունների ազդեցությունը փոքր պետությունների վրա Հայաստանի օրինակով, դիցուկ`ԱՄՆ-ի կողմից կիրառվող հակառուսական և հակաիրանական սանկցիաների երկրորդային ազդեցությունը մեր տնտեսության վրա: Սրանք այն հիմնական և գլոբալ թեզերն են, որոնք արդիական են միջազգային գործընթացներում և կարծում եմ՝ օգտակար կլինեն Հայաստանի կողմից բարձրաձայնելու համար: Եվ, որպես ամփոփում, կցանկանամ, որ վարչապետը վերահաստատի Հայաստանի բոլոր այս մարտահրավերները բացառապես խաղաղ ճանապարհով և բանակցությունների միջոցով կարգավորելու պատրաստակամությունը՝ միևնույն ժամանակ հիշեցնելով ինքնապաշտպանության իրավունքի ամբողջական գործիքակազմի կիրառելիության հնարավորության մասին: 

Սուրեն Սարգսյան

քաղաքագետ