Արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ Ադրբեջանում. շտապողականության պատճառները

Դեկտեմբերի 2-ին Ադրբեջանի Միլի Մեջլիսը դիմեց նախագահ Իլհամ Ալիեւին՝ խորհրդարանը ցրելու եւ արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ նշանակելու խնդրանքով:

Համաձայն Ադրբեջանի Սահմանադրության՝ երկրում արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն անցկացվում են խորհրդարանը ցրելուց հետո երկու ամսվա ընթացքում, այսինքն՝ հաջորդ ընտրությունները կանցկացվեն մինչեւ փետրվար։

Այդ հարցով խորհրդարանին դիմելու որոշումը կայացվել էր իշխող «Յենի Ադրբեջան» կուսակցության քաղխորհրդի՝ նոյեմբերի 28-ին կայացած նիստում։ Կուսակցության փոխնախագահ Ալի Ահմեդովը նշել էր, որ այդ առաջարկի նպատակը «բարեփոխումների աշխարհագրության ընդլայնումն է»։ Իսկ քաղխորհրդի որոշումը հիմնավորվում էր նրանով, որ «գործող խորհրդարանը ոչ ադեկվատ է վերաբերվում երկրի ղեկավարի վարած քաղաքականությանը եւ հետ է մնում երկրում ընթացող բարեփոխումներից»։

Հերթական ընտրություններն Ադրբեջանում պետք է կայանային 2020 թ. նոյեմբերի 1-ին։ Իշխող կուսակցության՝ խորհրդարանը ցրելու առաջին հայացքից անակնկալ որոշումն իրականում հստակ նպատակներ է հետապնդում եւ միաժամանակ մի քանի խնդիր լուծում:

Նախեւառաջ ընտրությունների ժամկետը 10 ամսով մոտեցնելը խնդիր է ստեղծում ընդդիմության համար, առավել եւս հաշվի առնելով, որ դեկտեմբերին տեղի են ունենալու ՏԻՄ ընտրություններ: Այդպիսով իշխանությունները ցանկանում են զրկել այլախոհներին առնվազն ժամանակային ռեսուրսից: Իհարկե, Ադրբեջանում ընդդիմությունն առայժմ հնարավորություն չի ունեցել ընտրությունների միջոցով ոչ միայն իշխանության գալ, այլեւ խորհրդարանում տեսանելի լինելու համար անհրաժեշտ քանակի ձայներ «ստանալ»: Այդուհանդերձ, հանրության շրջանում կա դրական փոփոխությունների ակնկալիք, իսկ իրականության հետ այդ ակնկալիքի անհամատեղելիությունը ժամանակի ընթացքում էլ ավելի է խորացնելու հանրային դժգոհությունը: Դրան կարող էր գումարվել նաեւ մանաթի կանխատեսվող արժեզրկումից բխող դժգոհությունը: Բնականաբար, քիչ հավանական է, որ հանրային դժգոհության ծավալները 2020 թ. նոյեմբերին հասնեին կրիտիկական կետի, եւ ընտրություններն իշխանափոխության առիթ կամ միջոց դառնային, սակայն անգամ 20-25 տոկոսանոց ընդդիմությունը խորհրդարանում խայտառակություն կլիներ ընտրությունների արդյունքներով հարյուրին մոտ տոկոսներ «խփող» Ալիեւի համար: Մյուս կողմից չի բացառվում, որ առաջիկա ընտրությունների արդյունքում ընդդիմադիր կեցվածք ունեցող որոշ գործիչներ, այդուհանդերձ, հայտնվեն Մեջլիսում երկրի ժողովրդավարացման հարցում դրական դինամիկայի իմիտացիա ստեղծելու նպատակով։

Այդպիսով ընտրությունների վաղաժամ անցկացումը միտված է ընդդիմությանն ինքնակազմակերպվելու եւ պատշաճ նախընտրական քարոզարշավ իրականացնելու հնարավորությունից զրկելուն, ինչն իր հերթին թույլ կտա իշխանություններին վերահսկել՝ ինչ աստիճանի եւ կոնկրետ որ ընդդիմադիրներն են մտնելու խորհրդարանի կազմ: Բացի այդ կկանխվի հասարակության սպասվող դժգոհության արտացոլումն ընտրությունների եւ դրանց արդյունքների վրա:

Առավել հետաքրքրական է արտահերթ ընտրությունների անցկացման հարցը դիտարկել իշխանության փոխանցման տեսանկյունից: Միամտություն կլիներ կարծել, թե Ալիեւին այս խնդիրը չի հուզում: Ակտիվորեն շրջանառվում է այն թեզը, համաձայն որի՝ Ալիեւից հետո նախագահի պաշտոնն ստանձնելու է առաջին փոխնախագահը՝ առաջին տիկին Մեհրիբան Ալիեւան: Այս համատեքստում խորհրդարանական ընտրությունները կարելի է դիտարկել որպես Ալիեւայի թիմակիցներին խորհրդարան բերելու միջոց: Առավել եւս, որ վերջին շրջանում Իլհամին հորից ժառանգություն հասած նախիջեւանյան կլանն սկսել է դանդաղորեն զիջել դիրքերն ու իշխանական լծակները Մեհրիբանի ընտանիքին՝ Փաշաեւների կլանին: Ուժերի այդ վերադասավորումների արդյունքում իշխանության գործադիր թեւի տարբեր օղակներում մեծացել է Փաշաեւների կլանի ներկայացուցիչների թիվը եւ նրանց ազդեցությունը: Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացմամբ կշարունակվի 2018-2019 թթ. սկսված իշխանության սահուն փոխանցումը՝ Մեհրիբան Ալիեւայի համար քաղաքական հենարան ձեւավորելով արդեն նաեւ օրենսդրական մարմնում: Այլ հարց է, որ հենարանի ձեւավորման համար ամենեւին անհրաժեշտ չէր արտահերթ ընտրություններ անցկացնել. հաջորդ նախագահական ընտրությունները նախատեսված են 2025 թ., եւ կարելի էր առանց լարվելու սպասել հերթական ընտրություններին ու հենարանի խնդիրը լուծել 2020 թ. նոյեմբերին: Խորհրդարանական ընտրությունների շուտափույթ անցկացումը կարող է յուրատեսակ ազդակ հանդիսանալ, որ Ադրբեջանի իշխանությունները պատրաստվում են նախագահական ընտրությունները եւս ժամանակից շուտ անցկացնել: Դրա օգտին է խոսում նաեւ այն, որ վերջին շրջանում Մեհրիբան Ալիեւան զգալիորեն ակտիվացել է հատկապես արտաքին քաղաքականության ուղղությամբ: Սրանք առայժմ ընդամենն ազդակներ են, որոնց վրա հիմնվելով՝ հնարավոր չէ հստակ ժամկետներ պնդել, սակայն կարելի է վստահորեն ասել, որ ադրբեջանական ներքաղաքական պայքարը թեւակոխել է նոր փուլ: