Հեղափոխությունը երկար պատմություն է, բայց այդ րոպեն կյանքումս չեմ մոռանա. Ժիրայր Բաբազյան

Երջանկությունը հաճույքի և ուրախության հետևից գնալը չէ: Հաճելի պահերի ապրումն անպայմանորեն երջանկություն չէ: Երջանկությունը բավարարումն է, որ ապրում ես քո սիրած միջավայրում, քեզ սիրելի մարդկանց հետ, քո սիրած գործն ես անում և հասնում ես նրան, որ կարողանում ես սիրածդ աշխատանքով ապրել: Իմ ցանկություններից ու նպատակներից մեկը՝ իմ հավանած միտքը, ուրախությունը, հումորը ուրիշի հետ կիսելն է: Եվ այս ցանկությունը կապ ունի իմ մասնագիտության հետ, որովհետև արտիստը ծափահարությունների համար չէ, որ բեմ է բարձրանում, այլ` մի պատմությամբ, մի ապրումով մարդկանց հետ կիսվելու համար: Անել այն, ինչ իսկապես ուզում ես և ուրախացնել քո շրջապատին, կիսվել ունեցածովդ ուրիշների հետ՝ ուրիշ երջանկություն չեմ պատկերացնում: Երջանկությունը կորցնելու վտանգը միշտ կա, և, ցավոք, կորցնելուց հետո ավելի շատ ես հասկանում ունեցածիդ արժեքը:

Ժիրայր Բաբազյան, դերասան, բեմադրիչ

Անձնական երջանկություն

Երջանկության մասին մտածելիս մանկության և պատանեկության մասին հիշողություններ են գալիս: Գուցե այն ժամանակ քչով երջանկանալու ունակությունը կար, քան երբ հասունանում ենք և բարդ բաներ ենք որոնում երջանկանալու համար: Ես Եգիպտոսում եմ ծնվել, և մեր ընտանիքի ամենօրյա ապրելակերպը շատ կապված էր համայնքի՝ դպրոցի, եկեղեցու, հատկապես՝ միության ակումբի հետ, որտեղ հավաքվում էին գեղարվեստական, սպորտի և այլ ուղղության ակումբներ: Ստացվում էր, որ համայնքի մեջ համայնքներ կային՝ կուսակցական և տարբեր հետաքրքրություններով ու նախապատվություններով պայմանավորված: Իմ մեծ ծնողները և ծնողները՝ ողջ ընտանիքս, Գեղարվեստասիրաց միության անդամներ էին: Ի դեպ, Գեղարվեստասիրաց միության հիմնադիր-անդամներից էր Վահան Թեքեյանը: Դա շատ հետաքրքիր վայր էր, և մեր ընտանիքը գրեթե ամեն երեկո այնտեղ էր, որտեղ հավաքվում էր ինտելեկտուալ և արտիստիկ մի շրջանակ: Մի անգամ ինձ հարցրին, թե ո՞րն է իմ ծննդավայրը, որին կարոտում եմ. մտածեցի և չկարողացա ասել, թե Եգիպտոսն է, և հասկացա, որ իմ ծննդավայրը այդ փոքրիկ կենտրոնն էր՝ Գեղարվեստասիրաց միությունը. այն մեր հայրենիքն էր դարձել: Ես հինգ տարի ուսանեցի Կիպրոսի Մելքոնյան վարժարանում, հետո՝ Երևանի Թատերական ինստիտուտում. այն պահն եմ հիշում, որ վերջին քննությունը հանձնում էի և պիտի օդանավով վերադառնայի Կահիրե: Երբ հասնում էի, պայուսակներս թողնում էի տանն ու անմիջապես վազում ակումբ. դա երջանկագույն պահ էր, ասես, մեռնում էի կարոտից: Հետագայում, երբ մեծացան հետաքրքրություններս, երբ արդեն պրոֆեսիոնալ թատերական շրջանակների մեջ էի, այդպես չէի տենչում ակումբը: Բայց երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպիսի երջանկությամբ վազեցի ակումբ: Այդ ժամանակ ինձ թվում էր, թե ակումբը հավիտյան կլինի առաջնայինը իմ կյանքում՝ այնտեղ պիտի շարունակեմ աշխատել և այնտեղ էլ կմեռնեմ: Ամառային արձակուրդներն եմ հիշում. մի չնաշխարհիկ վայր կա Եգիպտոսում, որ Ալեքսանդրիայից դեպի Արևմուտք գնալու ճանապարհին է՝ շատ մոտ Լիբիայի սահմանին, որտեղ այնպիսի ծովափ կա՝ աշխարհում նմանը չունեցող: Ավտոբուսով էինք գնում՝ անապատի կողքով: Շուրջ բոլորդ անապատ, անապատ... Բարձրանում էիր փոքրիկ բլուրը, ու հանկարծ բացվում էր այդ ծովափը. ամայի տեղ էր՝ ալյուրի նման սպիտակ-սպիտակ ավազ և կապույտ, թափանցիկ ջուր, այնքան գեղեցիկ, ասես, բացիկի պատկեր էր, սուտ էր, իրականություն չէր: Մարսա Մաթրուհ էր կոչվում այդ ծովափը: Ի՜նչ երջանկություն էր այնտեղ գնալը:

Մասնագիտական երջանկություն

Իմ կարիերայի առաջին մի քանի տարիներին խաղացած փոքրիկ թատերական խմբակներից մինչև բարձրագույն պրոֆեսիոնալ թատրոնները, որտեղ առիթ եմ ունեցել խաղալու կամ բեմադրելու, բոլոր դեպքերում էլ երջանիկ եմ զգացել: Կարևոր չէր, թե որտեղ էր: Ես հասկացա, որ գործիս մեջ երջանկությունը ինչ-որ տեղ հասնելը չէր, կոչումների և մեդալների արժանանալը չէր: Ուր էլ լինեմ, ինչ միջավայրում էլ լինեմ, ինձ համար ավելի էական էր միջավայրը, շփումները կոլեգաներիս հետ, փորձերի ընթացքը և ամեն ներկայացման ավարտը, երբ վարագույրը փակվում է, և դու հասկանում ես, որ մարդիկ գոհ մնացին իրենց տեսածից: Երբեմն փող էլ չի լինում, անգամ ամենապրոֆեսիոնալ թատերական շրջանակներում դժվար է միայն թատրոնի եկամուտներով ապրելը: Բայց ես հասկացա, որ երջանիկ եմ հենց թատերական կյանքով ապրելիս: Տարիներ առաջ Լոս Անջելես էի հաստատված, որտեղ ավելի կինոյի աշխարհ էր, և թեպետ այնտեղ լավ թատրոն էլ կա, բայց անգամ թատրոնում իշխում է կինոյի մտածողությունը՝ դերասանական խումբը հավաքվում է մեկ ներկայացման շուրջ և հետո ցրվում: Չսիրեցի այդ ձևաչափում աշխատելը, որտեղ դերասանների համար շատ կարևոր էր անձամբ իր հաջողությունը և ոչ թատերախմբինը: Հետագայում ծանոթացա ֆրանսիական թատերական աշխատաձևին, այնտեղ հնուց ուրիշ մշակույթ է ստեղծված, այնտեղ Պիտեր Բրուքի նման մարդիկ թատերական ավանդույթ են ստեղծել, որ նման է կրկեսի ձևաչափին՝ թատերախումբը ընտանիքի պես է՝ տարիներով միասին են ապրում, միասին ճամփորդում են: Այնպես ստացվեց, որ Պիտեր Բրուքի աշակերտներից մեկը Շեքսպիր պիտի բեմադրեր, և ես ներգրավված էի այդ աշխատանքներում: Ֆրանսիայում թատերախումբը կոնտրակտ է կնքում որևէ քաղաքի կամ գյուղաքաղաքի հետ, որտեղ պիտի բեմադրվի և ցուցադրվի ներկայացման պրեմիերան, և թատերախումբն ամիսներով ապրում և ստեղծագործում է այնտեղ: Մենք գնացինք Գերմանիայի սահմանին գտնվող մի գյուղ: Թատերախումբը կազմված էր տարբեր ազգություններից՝ ճապոնացի, անգլիացի, հնդիկ, շոտլանդացի, իռլանդացի, նորվեգացի և այլն: Բոլորս Շեքսպիր պիտի խաղայինք ֆրանսերեն լեզվով: Երեք ամիս պիտի ապրեինք միասին՝ հեռու մեր տներից: Տնակներ էին վարձել, ամեն տնակում 3 դերասան էին տեղավորել: Ամեն օր նախաճաշում էինք ընկեր դերասանների հետ, միասին փորձի էինք գնում, միասին ճաշում էինք և ամբողջ օրը թատրոնով էինք զբաղվում: Դա մի խուլ գյուղ էր, և մեծ փողեր վաստակելու հնարավորություն չկար: Բայց լիարժեք ստեղծագործական մթնոլորտ էր, աշխատանքային հետաքրքիր պրոցես: Եվ ես մի օր ասացի՝ «Ամբողջ կյանքս այստեղ ապրեմ, այս գործով զբաղվեմ և ուրիշ տեղ չգնամ, երջանիկ կմեռնեմ»:

Հանրային երջանկություն

2018-ի հեղափոխության օրերին Հայաստանում էի: «Կարինեի» վերջին փորձերն էին Օպերայի դահլիճում, և մեծ դժվարություններ էինք քաշում, որովհետև փողոցները փակ էին, և դերասանները չէին կարողանում հասնել Օպերայի շենք: Հիշում եմ՝ մի անգամ երկու երգիչ Էջմիածնից ոտքով էին հասել փորձերին: Ես տեղափոխվել էի ընկերոջս բնակարան, որ Օպերայի տարածքում էր: Ամեն օր չգիտեինք, թե վաղը ինչ կլինի: Եվ հիշում եմ՝ այդ օրը վերջապես հավաքվել էին բոլորը՝ և՛ նվագախումբը, և՛ երգչախումբը, և՛ պարողները, մեկ էլ մեկի հեռախոսին զանգ եկավ, վերցրեց հեռախոսն ու ասաց՝ «Տղերք, Սերժիկը հրաժարական է տվել»: Բեմի վրա այնպիսի գոռգոռոց պայթեց՝ չեք պատկերացնում: Բոլորը թողեցին գործիքները՝ ջութակ, թավջութակ, վազեցինք դեպի պատշգամբ՝ փողոցներում բոլորը գոռում էին, հետո մենք էլ դուրս եկանք: Չգիտեմ ով չգիտեմ որտեղից՝ շամպայնի շշեր գտավ, բացեցին... Հեղափոխությունը երկար պատմություն էր՝ մի քանի էտապներով, բայց այդ րոպեն, երբ ասացին, որ Սերժիկը հրաժարական է տվել, կյանքումս չեմ մոռանա... Ինչպես էին երիտասարդ տղաներն ու աղջիկները պարում, երգում... Երբ ինձ հարց են տալիս, թե ինչն է Հայաստանում ինձ ոգեշնչում, ասում եմ՝ նոր սերունդը, հատկապես այն սերունդը, որ հեղափոխություն կատարեց: Ես բացարձակ քաղաքական սրված հայացքներ չունեմ, ասենք՝ հակակոմունիստ և այլն: Թերևս ինձ կարելի է սոցիալիստ համարել: Բայց այն հանգամանքը, որ Հայաստանում կարող եմ աշխատել մարդկանց հետ, որոնք չեն տեսել Սովետական միությունը, ինձ ոգևորում է: Ես կարողանում եմ նրանց հետ աշխատել, որովհետև նրանք նման չեն Սովետում ապրած մարդկանց: Նրանք նորմալ մարդու նման են մտածում: Շատ կարևոր է, որպեսզի նոր իշխանությունը կարողանա արմատախիլ անել սովետական մտածողությունը:

Երջանիկ երկիր, երջանիկ մարդիկ

Միշտ ասում եմ՝ կարծում եք՝ միայն Հայաստա՞նը խնդիրներ ունի: Ամեն երկիր, անգամ՝ Ֆրանսիան, իր խնդիրներն ունի: Մի երկիր կա՝ Բութանի թագավորությունը, որի քաղաքական նպատակը ժողովրդի երջանկությունն է: Այնտեղ պաշտոնապես գոյություն ունի երջանկության նախարարություն: Բայց մարդկանց երջանիկ դարձնելու քաղաքական նպատակն իրականացնելու համար իշխանությունը երկար ժամանակ փակել էր երկրի սահմանները: Սա որքանո՞վ է ճիշտ: Ստացվում է՝ մարդիկ այնտեղ պարտավոր են լինել երջանիկ: Օրինակ վերցնելով հանդերձ՝ հարկ է խուսափել Սովետական միությունը հիշեցնող կոմունիստական դրախտի մասին կեղծ պատմությունից:

Ես կարծում եմ, որ եթե մեր հարևանները մեզ հանգիստ թողնեն, մենք կկարողանանք մեր երկիրը դրախտի վերածել: Միշտ մտածում եմ՝ ինչո՞վ կարող ենք շահագրգռել աշխարհին, որ մեզ երբեք չդիպչեն: Տեսեք՝ Շվեյցարիան միշտ անձեռնմխելի է մնում, որովհետև աշխարհի խոշորագույն բանկերն այնտեղ են: Կամ Իսրայելը, որ փոքրիկ երկիր է՝ շրջապատված թշնամի պետություններով, բայց դարձյալ կանգուն է: Ի՞նչ պիտի անենք, որ աշխարհն ընդունի՝ Հայաստանը կարևոր է: Ահա, այս հարցի շուրջ շատ եմ մտածում:

Զրույցը պատրաստեց Մարինա Բաղդագյուլյանը