193 երկիր պայմանավորվել է չխարդախել ու դեղերի ավելորդ պաշար չկուտակել. կորոնավիրուսի դեմ պատվաստանյութը՝ եկող տարի

ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բոլոր 193 երկրներն այսօր միաձայն իրենց աջակցությունն են հայտնել բանաձեւին, որով ՄԱԿ-ը կոչ է անում կանխել կորոնավիրուսի ապագա պատվաստանյութերի վերաբերյալ շահարկումները, ինչպես նաեւ ապահովել համընդհանուր հասանելիություն դեղերին եւ պաշտպանիչ միջոցներին. այս մասին  հաղորդում է Tass գործակալությունը: Բանաձեւն ընդունվել է առանց քվեարկության՝ վիրտուալ քննարկումից հետո:

Տեքստում նշվում է, որ գլխավոր ասամբլեան կոչ է անում «ՄԱԿ-ի անդամ բոլոր պետություններին, ինչպես նաեւ ներգրավված մյուս կողմերին անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել կանխելու հնարավոր խարդախություններն ու չկուտակել ավելորդ պաշարներ, քանի որ նման գործելակերպը կարող է խոչընդոտել դեղամիջոցների, պատվաստանյութերի, անհատական պաշտպանիչ միջոցների, COVID-19 բուժման համար անհրաժեշտ բժշկական սարքավորումների համաչափ բաշխմանը»:

Tass-ը հատկանշական է համարում այն, որ բանաձեւը, որին աջակցել է նաեւ ԱՄՆ-ն, ընդգծում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դերը համավարակի դեմ պայքարում (ԱՄՆ-ն որոշել էր դադարեցնել ԱՀԿ-ին իր ֆինանսավորումը- խմբ.):

Հիշեցնենք, որ COVID-19-ի դեմ պատվաստանյութը, այսինքն՝ պատվաստանյութ, որ կարող է պաշտպանել նոր կորոնավիրուս COVID-19-ից, այս պահին գոյություն չունի: Ավելի քան 40 բժշկական հաստատություններ եւ դեղագործական ընկերություններ լծված են հավանական պատվաստանյութեր մշակելու աշխատանքին: 2020 թվականի փետրվարի վերջին, Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հայտարարել էր, որ ակնկալում է, որ COVID-19-ը հարուցող SARS-CoV-2 վիրուսի դեմ պատվաստանյութը հասանելի կլինի մոտ 18 ամսվա ընթացքում:

COVID-19-ը առաջացնող SARS-CoV-2 շտամն առաջին անգամ հայտնաբերվել է 2019 թվականի դեկտեմբերին: Չինաստանի առողջապահական ծառայությունն առաջինն է վերծանել վիրուսի գենոմը: Հունվարի 10-ին այն հասանելի է դարձել հանրությանը: 2020 թվականի հունվարի 20-ին հաստատվել է վիրուսի փոխանցումն անձից անձի: Հունվարի 30-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ վարակի տարածումը հիմք է միջազգային անհանգստության, իսկ 2020 թվականի փետրվարի 28-ին բարձրացրել է ռիսկերի գլոբալ գնահատումը բարձրից մինչեւ շատ բարձր: 2020 թվականի մարտի 11-ին իրավիճակն աշխարհում գնահատվել է համավարակային (պանդեմիկ):

SARS-CoV-2- ի հրապարակված գենոմն այսօր դեղամիջոցներ կամ պատվաստանյութեր մշակելու համար օգտագործում են Համաճարակներին պատրաստվելու նորարարական միջոցների մշակման կոալիցիայի (CEPI) պատվերով եւ ֆինանսավորմամբ աշխատող երեք ընկերություններ, նաեւ՝ դեղագործական ընկերություններ ու լաբորատորիաներ, գիտական հաստատություններ տարբեր երկրներում: Այս աշխատանքի խթան է ինչպես աշխարհի համար այս աղետալի վիճակից փրկարար միջոց գտնելու ցանկությունը, այնպես էլ ֆինանսական մեծ հոսքեր ունենալու հնարավորությունը: Արդեն իսկ իրականացվել է ավելի քան 300 ուսումնասիրություն:

Նախնական ուսումնասիրություններ

Ներկայացնենք այդ հետազոտական աշխատանքներից եւ համատեղ ծրագրերից մի քանիսը, որ, ըստ նշված կառույցների գիտական ներուժի եւ այս ոլորտում նրանց ունեցած փորձի, առավել խոստումնալից են:

Կանադայում պատվաստանյութերի միջազգային կենտրոնը (VIDO-InterVac)՝ Սասկաթեւանի համալսարանը, պատվաստանյութի վրա աշխատելու համար դաշնային ֆինանսավորում է ստացել: Կենդանիների վրա փորձարկումը սկսվել է մարտին, իսկ մարդկանց վրա՝ նախատեսվում է 2021-ին:

Հիվանդությունների վերահսկման եւ կանխարգելման չինական կենտրոնը եւ Հոնկոնգի համալսարանը եւս հունվարին են հայտարարել պատվաստանյութ գտնելուն ուղղված աշխատանքների մեկնարկի մասին:

Հունվարին այս ուղղությամբ միասին սկսել են աշխատել Janssen Pharmaceutica դեղագործական ընկերությունը եւ կենսատեխնոլոգիական Vaxart ընկերությունը: Մարտին Emergent BioSolutions-ը հայտարարել է պատվաստանյութի արտադրման համար նրանց հետ արտադրական գործակցության պայմանավորություն ձեռք բերելու մասին:

Վարակվելու կանխարգելման մեկ այլ՝ ԴՆԹ մակարդակով ներգործող ռազմավարություն է մշակում Inovio Pharmaceuticals չինական ձեռնարկությունը: Այստեղ պատվաստանյութի կլինիկական փորձարկումները մարդու վրա նախատեսում են սկսել 2020 թվականի ամռանը:

Վաշինգտոնի համալսարանի բժշկական դպրոցից փետրվարին աշխարհի մարդկությանը խնդրել են ժամանակ տրամադրել իրենց պրոցեսորին՝ SARS-CoV-2-ի դեմ դեղամիջոց մշակելու համար։ Սպասում ենք:

COVID-19-ի դեմ պատվաստանյութ մշակելու ծրագրի շրջանակում համագործակցում են դեղերի արտադրության առաջատար Arcturus Therapeutics ընկերությունը եւ Duke-NUS ինտենսիվ հետազոտական ընկերության բժշկական դպրոցը:

Պատվաստանյութի հայտնաբերմանն ուղղված հետազոտական աշխատանք է իրականացնում նաեւ Վաշինգտոնի համալսարանը:

Պատվաստանյութի հետազոտական համատեղ աշխատանքի մասին են հայտարարել նաեւ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ռազմական բժշկական հրամանատարությունը Ֆորտ Դեթրիկում եւ Ուոլթեր Ռիդ բանակի հետազոտական ինստիտուտը Սիլվեր Սփրինգում:

Եվրոպական հանձնաժողովի ֆինանսական աջակցությամբ Կոպենհագենի համալսարանն է սկսել պատվաստանյութի մշակման աշխատանքներ:

Emergent Biosolutions- ը Novavax Inc.-ի հետ համատեղ մշակված պատվաստանյութը նախատեսվում է, որ նախնական կլինիկական հետազոտությունները եւ կլինիկական փորձարկումների առաջին փուլը կանցնի մինչեւ հուլիս:

Օք-Րիջի պետական լաբորատորիան եւ Թենեսսի համալսարանը հայտարարել են Summit սուպերկոմպյուտերի մասին, որ մշակել է 77 բուժական միացություններ, որ կարող են դրվել թեկնածու-պատվաստանյութերի հիմքում: Այս սկզբունքն անընդհատ լրացվում է:

Եվրահանձնաժողովը 80 միլիոն է առաջարկել գերմանական CureVac կենսատեխնոլոգիական ընկերությանը պատվաստանյութ մշակելու համար:

Ռուսաստանի «Վեկտոր» պետական գիտական կենտրոնը հայտարարել է պատվաստանյութի 13 տարբերակի մշակման մասին։ Դրանք նախ փորձարկվելու են լաբորատոր կենդանիների վրա:

Պատվաստանյութի եւս երեք նախատիպի մշակման մասին է հայտարարել Ռուսաստանի կենսաբժշկական դաշնային գործակալությունը:

Էգեյան համալսարանի (Թուրքիա) գիտնականները մարտի վերջին հայտարարել են ԴՆԹ պատվաստանյութերի հետազոտության մեկնարկի մասին:

Ինչպես այս օրերին նշում են հանրահայտ շատ բժիշկներ, հիմա բոլոր ընկերություններն էլ շտապելու են ցուցադրել արդյունքներ, սակայն իրական՝ արտադրության մեջ դրվող նյութ, ինչպես հայտնի է պատվաստանյութերի դասական տեսություններից, չի կարող լինել ավելի շուտ, քան մեկ տարի անց: Լավատեսական գնահատականներով՝ աշխարհն ընդդեմ նոր կորոնավիրուսի՝ արդյունավետ եւ քիչ վնասակար պատվաստանյութ կարող է ունենալ մեկուկես տարի հետո: Տեսականորեն «լավ» բանաձեւերով ստացված նյութերը կենդանիների վրա հաջող փորձարկում անցնելուց հետո պիտի կարողանան հավաստել իրենց անվնաս պաշտպանիչ ուժը մարդկանց օրգանիզմում:

Իսկ այժմ նշենք այդ փուլին մոտեցած մի քանի օրինակ:

Կլինիկական փորձարկումներ

Թուրքիայում կորոնավիրուսային պատվաստանյութը հաջողությամբ է հաղթահարել կենդանիների վրա փորձարկման փուլը: «Հիմա ժամանակն է ստուգելու՝ այն կարո՞ղ է պաշտպանել մարդկանց», - ասել է Հաջեթեպի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի պրոֆեսոր Աթեշ Կարան:

ԱՄՆ-ի Ալերգիայի եւ ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային ինստիտուտը (NIAID), համագործակցելով Քեմբրիջի Moderna կենսաբանատեխնոլոգիական ընկերության հետ, մշակել է mRNA-1273 պատվաստանյութը (mRNA-1273): Փետրվարին ավարտելով պատվաստանյութի կլինիկական փորձարկում 1-ին փուլը՝ մարտի կեսերին Սիեթլում սկսել է կլինիկական փորձարկումները մարդկանց վրա:

Չինաստանի բժշկական գիտությունների ակադեմիան Հոնկոնգում գործող CanSino Biologics ընկերության հետ համատեղ սկսել է Ad5-nCoV պատվաստանյութի կլինիկական հետազոտությունները մարդկանց վրա: Նախատեսվում է Ուհանում այն փորձարկել 108 կամավորների վրա:

Մարտի վերջերին սկսվել են նաեւ Օքսֆորդի համալսարանում մշակված  ChAdOx1 nCoV-19 կոչվող հավանական պատվաստանյութի կլինիկական փորձարկումները 510 կամավորների վրա. թեպետ արդյունքները կամփփվեն միայն ամիսներ անց, սակայն արտադրական պայմանագիր Advent ընկերության հետ արդեն իսկ կնքված է:

Հ.Գ. Մինչեւ բարակ առուն ջուր գա՝ բժշկագետները գտնեն արագ տարածվող այս հիվանդությունը կանխարգելող միջոց, ի՞նչ փոփոխություններ կլինեն աշխարհում՝ տնտեսություննե՞ր կտապալվեն, թե՞ կնորացվի տնտեսական գործունեության սպառողական մտածելակերպը, հիվանդացած-բուժվածներով հանրության մեջ կգոյանա պաշտպանիչ արգելապատնե՞շ, թե՞ հիվանդության դեմ անզոր՝ ողջերի շարքերից հեռացած կլինեն հյուծվածներն ու տարեցները, դժվար է ասել: Անհրաժե՞շտ կլինի այս դեղն աշխարհին, թե՞ որպես ուշացած ու ապարդյուն նյութ՝ կդրվի դարակում, այս պահին ոչ ոք իմանալ չի կարող: Սակայն ցածրաձայն մտորումները, որ հնարավոր է՝ նման նյութի հայտնագործումից հետո այս պատվաստումը պարտադիր լինի եվրոպական երկրներում եւ այդ երկրներ մուտք գործել բոլոր ցանկացողերի համար, արդեն իսկ դարձել է դժգոհությունների առարկա: Պետական գործիքները պիտի ծառայեն առավել հանրային բարօրությա՞նը, թե՞ մարդու անձնական տիրույթի՝ իր մարմնի նկատմամբ որոշում կայացնելու իր իրավունքների պահպանմանը. այս թեմայով բանավեճն իրական ծավալում կստանա, երբ պատվաստանյութի փորձարկման ժամկետներն ավարտվեն՝ մոտ մեկ տարի անց: