Հայաստանում արտագաղթի լուրջ վտանգ կա, իշխանությունները պետք է սկսեն խնդիրներին լուծում տալ․ ժողովրդագրագետ

Հայաստանում արտագաղթի լուրջ վտանգ կա, իշխանությունները պետք է սկսեն խնդիրներին լուծում տալ։ «Հայկական ժամանակ»-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց ժողովրդագրագետ Արտակ Մարկոսյանը։

Կորոնավիրուսով եւ պատերազմով պայմանավորված Հայաստանը գտնվում է ճգնաժամային իրավիճակում, իսկ ճգնաժամերը սովորաբար բերում են աշխատատեղերի նվազման եւ արատագաղթի տեմպերի աճի։

ՀԺ-ն Արտակ Մարկոսյանի հետ զրուցել է Հայաստանի ժողովրդագրական վիճակի մասին։

- Պարո՛ն Մարկոսյան ժողովրդագրական վիճակն այս պահին ինչպիսի՞ն է Հայաստանում։

- Նախորդ տարի, երբ ժողովրդագրության քաղաքականությունը գծվում էր, ես աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարության ժողովրդագրության բաժնի պետն էի եւ կան ծրագրեր, որոնք իմ մասնակցությամբ են եղել։ Նախորդ տարի, երբ կանխատեսումներ էր արվում մինչեւ 2023-24 թվականը՝ հիմնական շեշտը դրվում էր նրա վրա, որ մենք նախորդ ժամանակահատվածից ունենք ժողովրդագրական չիրացված պոտենցիալ։ Այսինքն՝ ունենք հետաձգված բավականաչափ ամուսնություններ։ Դա էին ցույց տալիս հետազոտությունները, քանի որ ամուսնական տարիքում էին գտնվում նախորդ դարի 80-ականների կեսերի եւ 90-ականների սկզբի սերունդը։ Բայց քանի որ մենք 2010 թվականից սկսած արձանագրել էինք ծնունդների թվաքանակի անկում, ապա դա չէր համատեղում։ Հետազոտությունը ցույց էր տալիս, որ մենք այդ պոտենցիալն ունենք։ Մի քանի ծրագրեր մտան գործողության մեջ՝ երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստն ավելացավ, գյուղական բնակավայրերում չաշխատող ծնողը երեխայի համար խնամքի նպաստ է ստանում, ինչպես նաեւ բնակարանային ծրագրեր կան, որոնք միտված են խթանելու այն մարդկանց, որոնք չեն ամուսնացել։ Այսօր հիմնական խնդիրը 3-րդ, 4-րդ երեխաների ծնունդն է։ 2010 թվականից հետո նվազել են առաջին եւ երկրորդ երեխաների ծնունդը եւ դա օբյեկտիվ պատճառ ունի, քանի որ հիմա ամուսնական տարիք են մուտք գործում 20-րդ դարի 90-ականների 2-րդ կեսին ծնված սերունդը, որոնք բավականին քիչ են։ Մի թիվ նշեմ՝ 1992-ից 2002 թվականներին ծնունդների բացարձակ թիվը նվազել էր 60 տոկոսով, հիմա այդ սերունդն է գալիս եւ հաշվի առնենք, որ այդ սերունդի 30-35 տոկոսը ՀՀ-ում չէ։

- Ծնունդների եւ մահվան ժողովրդագրական տվյալներում դրակա՞ն, թե՞ բացասական միտումներ կան։

- Հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ ամուսնությունները նվազել են 3000-ով։ Ծնուդների բացարձակ թիվն աճել է, ինչը կանխատեսելի էր։ Հուլիսի 1-ից երեխաների ծննդով պայմանավորված ծրագրեր էին մեկնարկում եւ մարդիկ իրենց երեխաների ծնունդը նաեւ դրանով պայմանավորված այդ ժամանակահատվածում են պլանավորել։ Մենք նախորդ տարվա համեմատ ունենք մոտավորապես 313 երեխայի հավելյալ ծնունդ։ Մահերի թիվը ցավոք աճել է, որը պայմանավորված է կորոնավիրուսով եւ Արցախյան պատերազմով։

 -Բնակչության մակարդակը թվային որքա՞ն է կազմում։

- Բնակչության թիվը սեպտեմբերին 8200-ով ավելացել է նախորդ տարվա համեմատ, բայց դա կախված է նրանից, որ կորոնավիրուսով պայմանավորված մենք ներհոսք ունեցանք, իսկ արտահոսք՝ ոչ։ Բնակչության թիվը մոտավորապես 2 մլն 967 հազար է, բայց սա հարաբերական թիվ է, քանի որ այսօր փակ սահմաններ ունենք։ Կորոնավիրուսն ու պատերազմը դեռ պարզ չէ, թե ինչ տրամադրություն է փոխել այս առումով։

- Կարծիքներ են հնչել, թե ճգնաժամով պայմանավորված կարող է մեծ արտագաղթ սկսվել, ի՞նչ կանխատեսում ունեք դուք։

- Հիմա սահմանները փակ են, այսինքն այդ ազատ տեղաշարժի հնարավորությունը դեռեւս չկա։ Այն երկրները, որտեղ սովորաբար գնում էին մեր քաղաքացիները փակ են՝ Ռուսաստանը, ԵՄ երկրները։ Լուրջ խնդիր են ստեղծել՝ առաջին հերթին քաղաքական անորոշության շարունակությունը, ներքին անկայունությունը եւ նաեւ պատերազմից հետո նոր իրավիճակը, երբ ունենք նոր սահմանագիծ։ Մենք նոր սահմանամերձ գյուղեր ենք ունենում։ Սյունիքի մարզում անասնապահությամբ զբաղվելու հետ կապված խնդիր է առաջանալու։ Հիմա այդ գյուղերի համար պետք է շատ արագ ծրագիր մտածել եւ իրագործել։ Եթե այնտեղ եկամտի հետ կապված խնդիր առաջանա, դա կարող է արտագաղթի պատճառ հանդիսանալ։ Բայց այսօր ամենախնդրահարույցը հենց այդ անորոշությունն է։ Ընդդիմության ակտիվություն կա եւ իշխանության անգործություն։ Այս ընդդիմությունը չէր ակտիվանա, եթե իշխանությունը մի քիչ ավելի ակտիվ լիներ եւ պետական կառավարման համակարգը ավելի նախաձեռնողականություն դրսեւորեր այս պարագայում։ Այսօր ամեն ինչ կախված է իշխանությունից։ Եթե պետական կառավարման համակարգը շատ արագ սկսի աշխատել՝ մեր խնդիրները կսկսեն արագ լուծվել, բայց չաշխատելու պարագայում հավանականությունը մեծ է, որ մենք հաջորդ տարի կարող ենք տեսնել նաեւ արտագաղթ։ Ամենավտանգավորն այն է, որ արտագաղթելու է՝ ավելի ապահով, ավելի ինտելեկտուալ խավը։

Քաղաքական անորոշությունը բնականաբար հանգեցնում է նաեւ տնտեսական անորոշության։ Ներդրումային ցուցանիշները բացասական են, դրամի կուրսն է արժեզրկվում։ Առաջնային ապրանքների թանկացում է գնում։ Խնդիրներ է, որոնք կուտակվում են եւ հիմա, եթե դու չես գնում խնդիրների առջեւից՝ հետո խնդրի հետեւից գնալը բավական դժվար է լինելու։ Այսօր, եթե պետական կառավարման համակարգը շատ արագ չսկսի աշխատել եւ լուծումներ առաջարկել՝ ժողովրդագրական տեսանկյունից հաջորդ տարի մենք խնդիր կունենանք։ Կորոնավիրուսով պայմանավորված մենք ունեինք ամուսնությունների թվաքանակի նվազում, բնականաբար դրանով պայմանավորված հաջորդ տարի ծնունդները կնվազեն եւ դեռեւս չի գնահատվել պատերազմի ազդեցությունը։

- Կա՞ն լուծման տարբերակներ ըստ ձեզ, որոնք կարող են խթան հանդիսանալ՝ չարտագաղթելու համար։

- Արտագաղթը բազմագործոն է։ Կա քաղաքական անորոշություն եւ բոլոր ոլորտներում անորոշություններ են, մենք անվտանգային խնդիր ունենք, պետք է պաշտպանական նոր կառույցներ կառուցենք։ Գուցե պետք է նոր բանակ կառուցել։ Այն մոդելները, որ նախկինում ունեինք չի աշխատել եւ մենք բավականին հետ ենք մնացել։ Պետք է պետական կառավարման համակարգը արագ աշխատի։ Պատերազմի ժամանակ հասկացանք նաեւ, որ պետական կառավարման համակարգը շատ լուրջ խնդիրներ ունեցավ։ Եթե նրանք չսկսեցին աշխատել խնդիրները գնալով կխորանան։ Այնպես որ հիմնական խնդիրը գալիս է գործադիր եւ օրենսդիր մարմիններից, որոնք պետք է սկսեն խնդիրներին լուծում տալ։ Այո՛, արտագաղթի լուրջ վտանգ կա։ Հավատացնում եմ ձեզ, որ եթե Աստված մի արասցե Հայաստանից հեռանա 150-200 հազար մարդ մենք լուրջ խնդիր կունենանք։

Ես, որ շատ լավատես էի՝ հրաժարվել եմ հիփոթեքային բնակարան ձեռք բերելուց, քանի որ չգիտեմ, թե 3 տարի հետո ինչ կլինի, որովհետեւ կոնկրետ ռիսկեր եմ տեսնում։ Շատ արագ լուծումներ են պետք։