Իրանն ակնարկել է միջուկային գործարքին վերադառնալու մտադրության մասին. ակնկալում են ԵՄ-ի օգնությունը

Իրանի ԱԳ նախարարը հորդորել է ԵՄ-ին միջնորդել Թեհրանի ու Վաշինգտոնի միջուկային գործարքի երկարացման հարցում: ԵՄ-ն կարող է ստանձնել միջնորդի ու համակարգողի դեր՝  2015-ի միջուկային գործարքին վերադառնալու համար: Այս մասին  CNN- ին տված հարցազրույցում ասել է Իրանի արտգործնախարար Ջավադ Զարիֆը:

Իրանը շահագրգռված է պայմանագրի երկարաձգմամբ և, համապատասխանաբար, իր տնտեսության համար կործանարար պատժամիջոցների վերացմամբ:

Ամերիկյան նոր վարչակազմը նույնպես սկզբունքորեն ցանկանում է դա: Ջո Բայդենի կողմից նշանակված պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենն էլ  հայտնի է որպես միջուկային գործարքը մշակողներից մեկը:

Խնդիրն այն է, թե ով պետք է առաջին քայլը կատարի: BBC-ն գրում է, որ Վաշինգտոնը պարտավորվել է վերացնել պատժամիջոցները այն բանից հետո, երբ Թեհրանը կսահմանափակի ուրանի հարստացումը, որը հակասում է 2015 թվականի համաձայնագրի կետերին:

Իրանցիներն առայժմ պնդում են, որ իրենց գործողությունները պատասխան են գործարքից ԱՄՆ-ի դուրս գալուն և պատժամիջոցների վերացմանը, և որ ամերիկացիները պետք է հանեն դրանք առանց նախապայմանների, հենց այդ ժամանակ հնարավոր կլինի խոսել Թեհրանի կողմից համաձայնագրի պայմաններին վերադառնալու մասին:

Այժմ, Ջավադ Զարիֆը կոչ է արնում ԵՄ արտաքին քաղաքականության ղեկավար Ժոզեպ Բորելին՝ մշակել և համաձայնեցնել միջուկային գործարքին «սինքրոնացված» և «համակարգված» վերադարձի մեխանիզմը: Այլ կերպ ասած, համաձայնել, որ Վաշինգտոնն ու Թեհրանը միաժամանակ հանդես են գալիս համապատասխան հայտարարություններով:

2015-ի գործարքի պայմանների համաձայն ՝ հենց Բորելն է գլխավորում համաձայնագրի պայմանների կատարման հանձնաժողովը:

Էնթոնի Բլինկենը նույն օրը հարցազրույց է տվել NBC հեռուստաալիքին և հորդորել չշտապել. «Եթե նրանք (Իրանը) որոշեն վերադառնալ պայմանագրի պայմաններին, դա կպահանջի որոշ ժամանակ: Ժամանակ հարկավոր կլինի՝ տեսնելու, թե արդյո՞ք նրանք իսկպաես կատարում են իրենց պարտավորությունները », - ասել է նա:

Ապագայում, ըստ Բլինկենի, անհրաժեշտ կլինի Իրանի հետ կնքել «ավելի երկարաժամկետ եւ հզոր» համաձայնագիր: Իր հերթին, Զարիֆը հայտարարել է, որ իր երկիրը կարող է վերադառնալ համաձայնագրի իրականացմանը «մեկ օրից էլ պակաս ժամանակահատվածում»:

«Որոշ բաներ կարող են տևել օրեր կամ շաբաթներ, բայց ամեն դեպքում, Միացյալ Նահանգները պետք է համապատասխան հրամաններ արձակի և նախկին վիճակի բերվի իրանական նավթային, բանկային համակարգ, տրանսպորտ և այլ արդյունաբերություններ», - ասել է նա:

Ըստ Զարիֆի, Միացյալ Նահանգները մտածելու անսահմանափակ ժամանակ չունի:

Ատլանտյան խորհրդի «Իրանի ապագա» ծրագրի տնօրեն Բարբարա Սլավինը հաստատել է, որ դա իսկապես այդպես է, քանի որ հունիսին Իրանում տեղի կունենան նախագահական ընտրություններ, որոնք կարող են Արևմուտքի հետ կոշտ դիմակայության պայմաններում ծայրահեղ պահպանողականներին վերադարձնել իշխանության:

«Մեր դիվանագիտությունն ապացուցեց Իրանի միջուկային գործունեությունը զսպելու իր կարողությունը: Սա միակ ողջամիտ ճանապարհն է», - ասել է նա:

Բրուքինգսի ինստիտուտի իրանագետ Սյուզան Մալոնին էլ նշել է , որ իրեն չի զարմացրել այն, ինչ լսել է նախարար Զարիֆից :

Իրանի միջուկային ծրագիրը սկսվել է դեռ շահի օրոք: Իսլամական հանրապետությունը այն սկսել է ակտիվորեն իրականացնել 2003 թ.-ին, այս ընթացքում կառուցելով առնվազն 17 տարբեր օբյեկտներ՝ համաձայն Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության տվյալների:

Թեհրանը միշտ պնդել է, որ ծրագիրը ուղղված է բացառապես խաղաղ ատոմային էներգիայի զարգացմանը: Արևմուտքը կասկածում էր ՝ մտածելով, թե ինչու ոչ արդյունաբերապես զարգացած երկիրը, որն ունի սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ և բնական ածխաջրածինների մեծ պաշարներ, անպայման կարիք ունի ատոմակայանների:

Ատոմային ռումբեր պատրաստելու համար բնական ուրանը հարստացվում է շատ ավելի բարձր մակարդակից, քան էլեկտրակայանների վառելիքը: Այնուամենայնիվ, հարստացումը տեղի է ունենում նույն ձեռնարկություններում, որոնք օգտագործում են նույն տեխնոլոգիաները, և խնդրահարույց է վերահսկել դրա աստիճանը:

Իրանի հետ բանակցություններն այս հարցի շուրջ սկսվել են 2004 թվականից: 2015-ի հուլիսի 14-ին վեց տերությունները (ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հինգ մշտական անդամները, գումարած Գերմանիան) և Իրանը Վիեննայում ստորագրեցին Իրանի միջուկային ծրագրի վերաբերյալ գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագիր, որը հաճախ անվանում էին պարզապես «միջուկային գործարք»: 

Պատժամիջոցները չեղյալ հայտարարելու դիմաց Իրանը պայմանավորվեց 15 տարի շարունակ չհարստացնել ուրանը՝ զենք դարձնելու մակարդակի չափանիշներին համապատասխան, սահմանափակել դրա համար անհրաժեշտ հարստացված ուրանի քանակը մինչև 300 կիլոգրամ և ուրանի հարստացման համար գործող ցենտրիֆուգների քանակը կրճատել իր կողմից՝ 19 հազարից հասցնելով  6.1 հազար:

ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը, նույնիսկ նախընտրական արշավի ընթացքում, համաձայնագիրը որակել էր «սարսափելի գործարք», քանի որ, նրա կարծիքով, այն չի ապահովել բավարար երաշխիքներ ապագայում Իրանում ատոմային ռումբի հայտնվելու դեմ, ոչ մի կերպ չի ազդել նրա հրթիռային ծրագրի վրա, և ըստ Վաշինգտոնի՝ Իրանի ապակայունացնող գործունեությանը Մերձավոր Արևելքում, առաջին հերթին ՝ Եմենում, Սիրիայում և Իրաքում:

2018 թվականի մայիսի 8-ին Թրամփի վարչակազմը միակողմանիորեն դուրս եկավ միջուկային գործարքից և վերականգնեց տնտեսական պատժամիջոցները Իրանի դեմ:

Իրանը պատասխանեց ՝ հայտարարելով, որ չի ենթարկվելու պայմանագրով սահմանված սահմանափակումներին, առաջին հերթին ՝ ցենտրիֆուգների քանակի մասով:

Այս ամենով չափազանց անհանգստացած է Իսրայելը, ուր կարծում են, որ Իրանին ներկայումս անհրաժեշտ է շուրջ վեց ամիս `բավականաչափ հարստացված ուրան կուտակելու համար` մեկ ատոմային ռումբ ստեղծելու համար, և մեկ կամ երկու տարի`ռումբը ինքնուրույն պատրաստելու համար:

ԱԷՄԳ-ի վերջին եռամսյակային զեկույցի համաձայն `Իրանում ներկայումս ցածր հարստացված ուրանի քանակը 2,4 տոննա է` ութ անգամ ավելի, քան նախատեսված էր միջուկային գործարքում: Reuters- ի տրամադրության տակ գտնվող ԱԷՄԳ-ի  այս խիստ գաղտնի զեկույցում ասվում է, որ Իրանը, հակառակ միջուկային գործարքի պայմաններին, Նաթանզի ստորգետնյա գործարանում գործարկել է կենտրոնացված ցենտրիֆուգների երկրորդ շարքը `IR-2m տիպի: Նախկինում այնտեղ գործում էր 174 ցենտրիֆուգների նման մի համալիր: Դեկտեմբերին Թեհրանը տեղեկացրել է՝ այդ թիվը չորսին հասցնելու մտադրության մասին: Ըստ գործակալության զեկույցի, երկրորդ համալիրն արդեն գործում է, իսկ երրորդը հավաքման փուլում է: