Դեֆոլտ գուցեեւ չլինի, բայց տնտեսական աղետի հեռանկարը հավանական է

ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հայտարարությունը Հայաստանին սպառնացող դեֆոլտի մասին բուռն քննարկումների տեղիք տվեց:

«Մինչ վարչախումբն զբաղված է կառավարման համակարգի եւ ընտրական գործընթացի բարեփոխման թատերական արարողություններով` ակնհայտորեն միտված ոչ այնքան պետության առողջացմանը, որքան սեփական իշխանության ամրապնդմանն ու հավերժացմանը, մեր երկրին մոտ ժամանակներս սպառնում է իրական տնտեսական աղետ` այս անգամ թաքնված ԴԵՖՈԼՏ «բարեհունչ» անվան տակ»-, մեկ նախադասությամբ հայտարարել էր Տեր-Պետրոսյանը:

Իշխանության ներկայացուցիչները սա համարեցին զուտ քաղաքական հեռահար նպատակներ ունեցող հայտարարություն: Պետք է արձանագրել, որ առաջին նախագահի հայտարարությունը զգալի ցնցում առաջացրեց, մանավանդ որ մեկ նախադասությամբ այս հայտարարությունը Տեր-Պետրոսյանն արեց երկարատեւ լռությունից հետո, արեց այն ժամանակ, երբ հասարակության որոշ խմբերում ինչ-որ հույսեր են ծագել, թե նոր կառավարությունը ինչ-որ փոփոխություններ է անելու...: Մի խոսքով, եթե սա քաղաքական հայտարարություն էր, ապա արված էր ճիշտ ժամանակին իր նախատեսած արդյունքը տալու տեսանկյունից:

 Մասնագիտական արձագանքը այս հայտարարությանը հնչեցրեց Կենտրոնական բանկը, որը սահմանումներով պարզաբանեց «դեֆոլտ» տերմինը.  «Դեֆոլտ, տվյալ դեպքում, նշանակում է  պետության կողմից պարտքային պարտավորությունների պատշաճ եւ ժամանակին կատարման բացակայություն կամ թերացում»,- արձանագրեց ԿԲ-ն: «ՀՀ-ն կատարել եւ շարունակում է կատարել իր պարտավորությունները առանց որեւէ խոչընդոտի եւ ապագայում չի նշմարվում  որեւէ ռիսկ, որ ՀՀ-ն չի կարողանա կատարել իր պարտավորությունները: Ավելին, ակնառու են մի շարք ցուցիչներ, որոնք վկայում են ապագայում ՀՀ բավարար վարկունակության մասին.  պարտքի եւ արժութային շուկաների կայունությունը, վճարային հաշվեկշռի բարելավումը, միջազգային պահուստների բավարար մակարդակը, ինչպես նաեւ արտաքին եւ ներքին շուկաներում պետական պարտատոմսերի շրջանառության ծավալների աճը եւ տոկոսադրույքների էական նվազումը»,- հայտարարեց ԿԲ-ն:

ԿԲ-ի հայտարարությունը արտաքուստ զուտ մասնագիտական է,  հստակ ձեւակերպումներով, ու պետական պարտատոմսերի ծավալների ու տոկոսադրույքների կանխատեսումներով համեմված: Բայց համոզի՞չ է արդյոք ԿԲ-ն իր պնդումներում: Դժվար է գտնել մի նախադեպ, որ որեւէ երկրի կենտրոնական բանկ երկրին սպառնացող դեֆոլտից ասենք մեկ կամ երկու տարի առաջ հայտարարի, թե հնարավոր է, որ դեֆոլտ լինի: Հակառակը. բոլոր այն երկրներում, որտեղ դեֆոլտ կամ դեֆոլտին նմանվող լուրջ խնդիրներ են եղել, դրանից մեկ-երկու տարի առաջ այդ երկրների ԿԲ-ները կամ կառավարությունները հայտարարել են, թե իրենց դեֆոլտ չի սպառնում: Կարող ենք գրազ գալ, որ այդ երկրի որեւէ բարձրաստիճան պաշտոնյա դեֆոլտի կամ լուրջ տնտեսական խնդիրների անհնարինությունը ձեւակերպել է մոտավորապես այնպես, ինչպես արձագանքել է մեր ԿԲ-ն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հայտարարությանը: Այլ կերպ ասած, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի, եւ թե ՀՀ կենտրոնական բանկի հայտարարությունների մեջ,  անշուշտ, կա քաղաքական բաղադրիչ, եւ երկու կողմին էլ կարելի հասկանալ:

Իսկ ի՞նչ պատկեր կստացվի, եթե հայտարարություններից հանենք քաղաքական բաղադրիչը: Այսինքն, ամեն ինչին նայենք ոչ քաղաքական ` զուտ ցուցանիշների ու կանխատեսումների պրիզմայով: Այս տարի մենք մեր պետական բյուջեից հսկայական գումար ենք վճարելու պետական պարտքի սպասարկմանը: Արտաքին պարտքի սպասարկմանը ուղղելու ենք  234 միլիոն դոլար, իսկ ներքին պարտքի սպասարկմանը` մոտ 100 միլիոն դոլար: Այսինքն պետական պարտքի սպասարկմանը կուղղվի ընդհանուր առմամբ մոտ 330 միլիոն դոլար: Հաջորդ տարի արտաքին պարտքի սպասարկմանը ուղղվելու է արդեն 296 միլիոն դոլար, իսկ ներքին պարտքի սպասարկմանը ամենալավատեսական կանխատեսումներով՝ էլի մի 100 միլիոն դոլար:

Այլ կերպ ասած, հաջորդ տարի մեր պետական բյուջեից մոտ 400 միլիոն դոլար ենք հատկացնելու պարտքի սպասարկմանը: Շա՞տ է սա, թե՞ քիչ: Համեմատության համար նշենք, որ պետական բյուջեից հաջորդ տարի պաշտպանությանը ուղղելու ենք 200 միլիարդ դրամից քիչ ավելի, կամ 430 միլիոն դոլար: Ու ստացվում է, որ արդեն հաջորդ տարի պարտքի սպասարկումը մեզ վրա նստելու է մոտավորապես նույնքան, որքան ծախսելու ենք երկրի պաշտպանության վրա:

Բայց դա՝ հաջորդ տարի: Գնալով պարտքի սպասարկման ծախսը, մեղմ ասած, աճելու է:  Պարտքի սպասարկման ծախսերի  մոտակա «պիկը» 2020 թվականն է: Եթե ամեն ինչ այնպես գնա, ինչպես լավատեսորեն կանխատեսում է կառավարությունը, ապա այդ տարի պետական պարտքի սպասարկման վրա մենք ծախսելու ենք մեր պետբյուջեի 30 տոկոսը: Էլի համեմատենք: 2020 թվականին պաշտպանության, ազգային անվտանգության եւ հասարակական կարգի պահպանությանը ուղղվելու է պետբյուջեի միայն 20 տոկոսը:      

Որտեղի՞ց ենք ճարելու այդքան փող: Պաշտպանության վրա կատարվող ծախսերը կրճատել չենք կարող ու թերեւս չկրճատենք, պարտքի սպասարկումը չիրականացնել չենք կարող ու հաստատ կսպասարկենք: Իսկ դա նշանակում է, որ մյուս բոլոր ոլորտներին հատկացվող գումարները կտրուկ կրճատվելու են: Դեֆո՞լտ է սա, թե՞ ոչ: Դասական սահմանմամբ սա դեֆոլտ չէ` երկիրը սպասարկում է իր արտաքին ու ներքին պարտքերը: Բայց ի՞նչ գնով... Մի խոսքով, դասական ձեւակերպմամբ «դեֆոլտ» մեզ գուցեեւ չի սպառնում: Բայց տնտեսական աղետին մոտ իրավիճակը չափազանց հավանական է: Ընդ որում, իրավիճակը կարող է այնպիսին լինել, որ ավելի լավ էր դեֆոլտ լիներ: