Տվեք մեր փողերը եւ վերջ. «թաքնված» պետական պարտք

ՀՀ կառավարությունը կարծես ուզում է չվերադարձնել տնտեսվարողների գերավճարները, որոնք կուտակվում են բավականին կայուն տեմպով:

Սա պարզ է դառնում ՀՀ կառավարության տարածած մի պաշտոնական հաղորդագրությունից, որը վերաբերում է նախօրեին ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի եւ 10 խոշոր հարկատուների հանդիպմանը: Տնտեսվարողները հարց են բարձրացրել գերավճարների վերադարձի մասին, ինչին ի պատասխան Կարեն Կարապետյանը ասել է. «Պարզ է՝ մենք այդ խնդիրը պետք է լուծենք: Մենք մյուս տարի սեփական եկամուտների բավական ագրեսիվ աճ ենք նախատեսել: Եթե սեփական եկամուտների աճի ժամանակ մենք նաեւ դնում ենք գերավճարների նվազեցում, պատկերացնում եք, չէ՞, ինչքա՞ն ենք դնում աճը, մաթեմատիկորեն ասած: Եթե մենք ասում ենք՝ այսքան տոկոս մուտքերի աճ պետք է լինի, եւ միեւնույն ժամանակ մենք գերավճարը պետք է մաշեցնենք, ստացվում է, որ բազիսային մուտքերը պետք է ավելի շատ աճեցնենք»:

Ինչի՞ մասին է խոսքը: Արտահանողները, ըստ մեր օրենսդրության, ազատված են ավելացված արժեքի հարկից: Սակայն դա չի նշանակում, որ նրանք ընդհանրապես չեն վճարում ԱԱՀ: Արտադրանքը թողարկելիս նրանք վճարում են այդ գումարը, իսկ երբ արտահանում են, պետությունը պետք է վերադարձնի այդ վճարված ԱԱՀ: Պետք է վճարի, բայց, մեղմ ասած այնքան էլ չի վճարում: Վճարում է մասամբ, չուզենալով, ոտքը կախ գցելով...: 2010 թվականին նույնիսկ «Հարկերի մասին» օրենքում լրացում կատարվեց, ըստ որի՝ գերավճարները պետությունը պետք է  վերադարձնի 90 օրվա ընթացքում, իսկ եթե ուշացնում է, ապա յուրաքանչյուր օրվա համար վճարում է տույժ ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսադրույքի չափով (օրական կտրվածքով): Այլ կերպ ասած, այդ խնդիրը եղել է միշտ` թե մինչեւ 2010 թվականը եւ թե հիմա: Բայց մտահոգիչն այն է, որ խնդիրը ոչ միայն չի լուծվում, այլեւ գնալով խորանում է:

Ուշագրավ է նաեւ, որ խոսքը վերաբերվում է ոչ միայն ԱԱՀ գծով գերավճարներին: Վերը բերված գծապատկերում հոծ գծով ներկայացված է ընդհանուր գերավճարների աճի, իսկ կետագծերով` միայն ԱԱՀ-ի գերավճարների աճի դինամիկան վերջին 7 տարիների ընթացքում (վերցված են յուրաքանչյուր տարվա երրորդ եռամսյակի վերջի դրությամբ արձանագրված ցուցանիշները): Մասնավորապես 2009 թվականին պետության կողմից տնտեսվարողներին չվերադարձված գերավճարի ընդհանուր ծավալը կազմել է միայն 60.8 միլիարդ դրամ, որից 40.3 միլիարդը՝ միայն ԱԱՀ գծով: Իսկ այս տարվա հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ ընդհանուր գերավճարը եղել է արդեն 144.4 միլիարդ, իսկ միայն ԱԱՀ գծով` 88.4 միլիարդ դրամ:

Այլ կերպ ասած, ընդամենը 7 տարվա ընթացքում գերավճարները աճել են ավելի քան 2 անգամ, ինչը նշանակում է, որ տնտեսվարողների առջեւ ստանձնած պարտավորությունների չկատարումը պետության կողմից արդեն խրոնիկ բնույթ է կրում: Ու ինչ է ասում ՀՀ գործող վարչապետը տնտեսվարողներին: Ասում է՝ հաջորդ տարի մենք պլանավորել ենք հարկային եկամուտների ագրեսիվ աճ, բայց եթե ծախսերի մեջ ներառենք նաեւ գերավճարների վերադարձը, ապա պետք է պլանավորենք ավելի ագրեսիվ աճ, որպեսզի բյուջեն կատարվի:

Վարչապետը չի ասում, թե չենք վերադարձնելու գերավճարները, բայց չի էլ ասում, որ վերադարձնելու ենք: Վարչապետը երեկ տեղի ունեցած այս հանդիպման ժամանակ, ըստ տարածված հաղորդագրության, ասել է, թե «հաջորդ տարի պետք է համատեղ աշխատել ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հետ՝ կազմելով որոշակի ժամանակացույց:  Սրանից արդեն պարզ է դառնում, որ գերավճարների էական վերադարձ հաջորդ տարի չի սպասվում: Հաջորդ տարի տնտեսվարողները ոչ թե գերավճարներ են ետ ստանալու, այլ ՊԵԿ-ի հետ քննարկելու են գերավճարների վերադարձի ժամանակացույց: Կհաստատեն ժամանակացույցը, չեն հաստատի՝ պարզ չէ, բայց քննարկելու են:   

Հիմա մեկ այլ խնդրի մասին: ՀՀ պետական պարտքի ցուցանիշներում այս գերավճարները ներառված չեն: Բայց իրականում սա ոչնչով չի տարբերվում պետական պարտքից: Ընդ որում, այդ պարտքի պայմաններն ավելի խիստ են, քան, ասենք, պետական պարտատոմսերի վաճառքից գոյացող ներքին պարտքի պայմանները: Այս գերավճարների ուշացման համար տույժերը շատ բարձր են` բիզնեսին տրվող վարկերի տոկոսներով: Եվ ուրեմն, խոսելով ՀՀ պետական պարտքի մասին, պետք է ըստ էության հաշվի առնենք գերավճարները, որոնք այս պահի դրությամբ կազմում են ավելի քան 144 միլիարդ դրամ: Եթե խոսենք թվերի լեզվով, ապա կստացվի հետեւյալ պատկերը: Այս տարվա հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ մեր պետական պարտքը պաշտոնապես կազմում է 2 տրիլիոն  665 միլիարդ դրամ, կամ 5 միլիարդ  607 միլիոն դոլար: Հաշվի առնելով այս գերավճարները, մեր պետական պարտքը իրականում կազմում է 2 տրիլիոն 810 միլիարդ դրամ, կամ 5 միլիարդ 905 միլիոն դոլար:  Թե գերավճարների ինչպիսի մակարդակ կհաստատվի մինչեւ տարեվերջ, կանխատեսելն անհնար է:

Ինչ վերաբերում է բյուջեին, դրա կատարման վերաբերյալ պաշտոնական ցուցանիշները գերավճարների ֆոնին դառնում են խիստ հարաբերական: Այսպես. ՀՀ վարչապետի կանխատեսումներով այս տարի պետական բյուջեն կթերակատարվի 57 միլիարդ դրամով: Բայց եթե հաշվի առնենք, որ անցած մեկ տարում գերավճարների ծավալը աճել է ուղիղ 20 միլիարդ դրամով, ապա այս տեսանկյունից դիտարկելով՝ բյուջեն կթերակատարվի 77 միլիարդ դրամով, քանի որ այդ 20 միլիարդը պետության փողը չէ: Պետությունը այն պետք է  վերադարձներ, բայց չի վերադարձրել: Եվ սա այն դեպքում, եթե վարչապետի կանխատեսումը իրականանա, ինչը չափազանց լավատեսական է հնչում ներկայումս: