Կանայք՝ ցեղասպանության կրկնակի զոհերն ու պաշտպանության հերոսները

23/04/2017 schedule23:55

«Կանայք Ցեղասպանության կրկնակի զոհեր», այս բնորոշումն ու առանձնացված դիտարկումը հաճախ քննադատության է արժանանում, սակայն ինչպես պնդում են փորձագետները, կանանց նկատմամբ իրականացված անմարդկային հանցագործությունների բոլոր ասպեկտները բացահայտելը կարևոր է, որպեսզի ամբողջանա հանցագործության ողջ պատկերը և իրավական առումով առավել հիմնավորվի հանցագործների՝ ազգի, ոչ միայն ֆիզիկական ոչնչացման, այլև՝ ինքնության վերացման նպատակները:

«Հոդված 3» ակումբում կայացած «Ցեղասպանություն. կանայք՝ կրկնակի զոհեր, պաշտպանության հերոսներ և ողբերգության հանրայնացնողներ» քննարկմանը Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի Արևելագիտության ինստիտուտի գիտաշխատող, թուրքագետ Անուշ Հովհաննիսյանը շեշտում է, որ ցեղասպանության հանցագործությունները կանանց, երեխաների նկատմամբ տարբեր մեթոդներով են կիրառվել՝ սեռական- ֆիզիկական բռնություններ, վաճառք տարբեր նպատակներով, անգամ 6 տարեկան երեխաների վաճառք հարեմներին, բռնի ամուսնություն, մահմեդականացում և այդ պատճառով անհրաժեշտություն կա առանձին դիտարկելու և ուսումնասիրելու:

Կանայք և երեխաները դիտարկվել են նաև որպես գործիք մեծահարուստ հայերի ունեզրկման և այդ գործընթացի օրինականացման համար:

«Ցեղասպանության այդ օրերին կառավարությունը ներկայացրեց որոշում, որով օրինական էր համարվում ամուսնության միջոցով հայերի ունեցվածքի սեփականացումը, սա նաև արվում էր առաջին համաշխարհայինի իրենց գործընկեր երկրներին ցույց տալու, թե ամեն ինչ օրինական է և այլն: Ընտանիքների պատմություններն ուսումնասիրելու ընթացքում բազմաթիվ օրինակներ ենք պարզել, երբ թուրքերը կամ քրդերը բռնի ամուսնանում էին հարուստ կանանց հետ, ունեցվածքը, ըստ կառավարության այդ օրերին տրված հրամանի, վերագրանցում և այնուհետև հայ կանանց դուրս շպրտում»,- ասում է Հովհաննիսյանը.

«Խարբերդցի վերապրած մի կին, Նազրե տատիկն էր մեզ պատմում իր մոր պատմությունը, որը եղել է հարուստ ընտանիքի զավակ, ունեցել են ծառաներ, ֆրանսերենի, պարի ուսուցիչ և, երբ հորը, եղբորը զորակոչել են, նրանց քուրդ ծառան, բռնի ամուսնացել է քույրերից մեկի հետ, մյուսին դուրս հանել և կառավարության որոշմամբ, իբրև թե, օրինական ողջ ունեցվածքը սեփականացրել, հետո նաև իր կնոջը դուրս շպրտել՝ երեք երեխաները գրկին: Շատ հստակ մեխանիզմ էին մշակել՝ կանանց որպես ունեզրկման գործիք կիրառելով, որպեսզի նաև օրինականության շղարշ տային այդ զանգվածային թալանին»,- պատմում է թուրքագետ Հովհաննիսյանը:

Բանախոսները շեշտում են, որ չնայած կանայք հիմնական զոհերն էին, սակայն նաև հենց նրանց շնորհիվ, կանանց փոխօգնության և ինքնակազմակերպվելու բացառիկ կարողությամբ հնարավոր եկավ վերապրել գաղթի սարսափելի ճանապարհն ու փրկել երեխաներին:

Քլարկ համալսարանի Հոլոքոստի և Ցեղասպանությունների ուսումնասիրությունների Սթրեսլեր կենտրոնի դոկտորանտ Աննա Ալեքսանյանը հիշեցնում է, թե ինչ կարևոր դերակատարում ունեին այդ օրերին կանայք, քանի որ տղամարդիկ հիմնականում հավաքագրվել էին բանակ, կամ արդեն սպանվել, և կանանց վրա էր երեխաներին ու ծերերին փրկելու պատասխանատվությունը:

Ալեքսանյանն իր ուսումնասիրությունների ընթացքում հասարակական դերերի կարևոր փոփոխություն է դիտարկել, ջարդերի շրջանը կանանց՝ ընտանիքի փրկության, գոյատևման, ինքնափրկության պատասխանատվության առաջ էր դրել՝ փոխելով ընտանիքի պահպանման առավելապես տղամարդկանց տրվող դերը:

«Ինչպիսի՞ փորձառության ենթարկվեց հայ կինը, սա այն կարևոր հարցն է, որ պետք է դիտարկենք ամբողջական պատկերը հասկանալով, ի սկզբանե զանգվածային ջարդերից առաջ, երբ հայ տղամարդիկ զորակոչվեցին, կանայք մնացին մենակ: Պատկերացնում եք գաղթի ճանապարհի ողջ սարսափները, հարձակումները, բռնությունները և կանանց համերաշխությունն ու փոխօգնությունն էր, որ իրապես թույլ տվեց վերապրել այդ օրերը»:

Ալեքսանյանը շեշտում է, որ Ցեղասպանությանը նախորդած ժամանակահատվածը բնորոշվում էր լուսավորչական, կանանց գրագիտության բարձրացման, թրքահայ համայնքներում կրթության կարևորման մի շրջանով, երբ կանայք կրթություն էին ստանում, վարժարաններ էին հաճախում, դպրոցներ էին բացում տարբեր համայնքներում և այդ գրագիտության ու ազատության որոշակի դիրքն էր, որ օգնեց վերապրել արհավիրքն ու որոշում կայացնել ելքեր գտնելու:

Դժվարին շրջան էր կանանց համար նաև հետցեղասպանության շրջանը, երբ արդեն գաղթականները Հայաստանում էին, կամ այլ երկրներում և սեռական բռնությունների ենթարկված, հարեմներից կամ բռնի ամուսնություններից փրկված կանայք ենթարկվում էին կրկնակի խտրականության ու մերժման:

«Կանայք ենթարկվել էին ոչ միայն ֆիզիկական, այլև սեռական բռնության, բռնի մահմեդականացման, բռնի ամուսնությունների, և բավական լուրջ խնդիր էր նաև վախը վերադառնալու իրենց համայնքներ և մերժվելու, համայնքի կողմից չընդունվելու: Ամոթը, այն հիմնական հոգեկան ապրումն էր, որ մենք արձանագրել ենք վերապրածների հետ մեր հետազոտությունների ընթացքում»,- ասում է Կոլումբիայի համալսարանի Ուսուցիչների քոլեջի հոգեբանության պրոֆեսոր Անի Քալաջյանը:

Վերադարձի, գաղթականներին ընդունելու և կանանց չխտրականացնելու գործում հասարակական գործիչների դերը չափազանց մեծ է եղել, հատկապես Հովհաննես Թումանյանի, ինչպես հավաստիացնում է թուրքագետ Անուշ Հովհաննիսյանը, անգամ եկեղեցին, որ ամենաավանդապահ կառույցն է, որոշում ընդունեց իր հոգածության ներքո վերցնել բռնության ենթարկված կանանց, որոնք գուցե այլ իրավիճակում ու պայմաններում կհամարվեին պղծված:

«Իրապես լուրջ խնդիր էր փրկվածների վերականգնումը և դրանում չափազանց կարևոր դեր ունեցավ հայոց եկեղեցին, հայկական ու միջազգային կառույցները, երբ օրինակ ստեղծվեց Ազգերի Լիգայի (ՄԱԿ) Առևանգված կանանց և երեխաների փրկության հանձնաժողովը, որը ղեկավարում էր դանիացի միսիոներ Քարեն Եփփեն, խնդիր էր դրված աշխատանքի և նոր միջավայր ստեղծելու միջոցով վերականգնել կանանց: Մեր թանգարանում հայտնի լուսանկար կա, որը մենք անվանել ենք «Հարսանիք անապատում», որտեղ Կարեն Եփփեի և հայ քահանայի քավորությամբ ութ ընտանիքներ են ամուսնանում, բոլորը վերապրածներ, ընտանիքներ կորցրած կանայք ու տղամարդիկ: Սա նոր ընտանիքի, հասարակությանը վերաինտեգրվելու և վերածնման խորհրդանիշն էր, որն իրապես հաջողվել էր»,- ասում է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի գիտաշխատող Գոհար Խանումյանը:

Խանումյանը հիշեցնում է նաև հերոս կանանց մասին, որոնք այդ օրերին հանդես են եկել ինքնապաշտպանական մարտերում, աջակցել իրենց ամուսիններին ու պաշտպանել իրենց երեխաներին:

«Բազմաթիվ վկայություններ կան, և Ցեղասպանության թանգարանի լավագույն նմուշներից է զենքը ձեռքին իր տղային թուրքերի ձեռքից փրկած Շատախցի Թանկիկի նկարը: Մինչ ցեղասպանության բուն շրջանի մեկնարկը, 1914 թվականից արդեն սկսվել էին տեղային բռնությունները, քրդերը առևանգում էին կանանց, աղջիկների, երեխաների և Թանկիկը զենքով փրկել էր իր տղային՝ Ռուբենին»,- պատմում է Խանումյանը:

«Սա շատ կարևոր լուսանկար է, որտեղ Թանկիկն է՝ մի ձեռքով զենքը բռնած, մյուսով՝ իր տղային, այն հրատարակվել է 1915 Սոֆիայում, այդ ընթացքում արդեն սկսվել էին զանգվածային կոտորածները, և այս լուսանկարը շատերին նաև ոգևորեց կրկին վերհառնելու, դարձավ խորհրդանիշ հայ կնոջ և հայ ազգի վերածննդի, ի դեպ այս տղան, որին փրկել էր իր մայրը զենքով կռվելով, հետագայում որբանոցներում գտավ իր հորեղբոր երեխաներին ու մեկնարկեց «հայահավաք» կոչվողը գործընթացը»,- ասում է Խանումյանը:

Բանախոսները վստահ են, որ Ցեղասպանության հետևանքներն ու ազդեցությունը վերապրածների և նրանց սերունդների վրա դեռ չի ավարտվել, սակայն քանի որ կանանց ու երեխաների նկատմամբ կիրառվել են հանցագործությունների այլ մեթոդներ, ապա ազդեցությունը ևս տարբեր է և մանրամասները քննելու համար առանձնացված ուսումնասիրությունները կարևոր են:

Տպել
2270 դիտում

Վարչապետն ընդունել է Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի նախագահին․ անդրադարձ է կատարվել ծրագրերին և նախաձեռնություններին

Crocus City Hall-ի ահաբեկչությունից հետո պատահաբար այնտեղ հայտնված և մարդկանց ծխից 35-ամյա Կարեն Ենգիբարյանը մահացել է

Կրակը մարելուց հետո այրված շինությունում տղամարդու դի է հայտնաբերվել

Նարեկ Մանթաշյանին նոր մեղադրանք է առաջադրվել

Զինծառայողն ինքնասպան է եղել համածառայակիցների և իր ոչ կանոնադրական հարաբերությունների պատճառով․ վարույթը դատարանում է

Վասիլիս Մարագոսը վերահաստատել է ԵՄ աջակցությունը արդարադատության ոլորտի բարեփոխումներին

Հայուհի Վարսեն Աղաբեկյանը Պաղեստինի արտաքին գործերի նախարար է նշանակվել (լուսանկար)

Աննա Հակոբյանը մասնակցել է «Փրկություն» հաշմանդամ երիտասարդների կենտրոնի շահառուների ներկայացմանը (լուսանկարներ)

Մոսկվայում կարծում են, թե ՀՀ-ում 102-րդ ռազմաբազայի առկայությունը Հայաստանի ինքնիշխանության միակ իրական երաշխիքն է

Մահացել է Crocus City Hall-ի ահաբեկչությունից տուժած ևս մեկ մարդ․ զոհերի թիվը հասել է 144-ի

Ucom-ի գլխավոր տնօրենը ելույթ է ունեցել աշխատաշուկային նվիրված համաժողովին

Արաբկիրում կառուցապատող ընկերությունը հարկեր չվճարելու նպատակով պայմանագրերում պակաս է նշել բնակարանների իրական արժեքը

Սպառնացել է վնասել մեքենան, ավելի ուշ կրակել է ավտոտեխսպասարկման կետի ուղղությամբ․ 32-ամյա տղամարդը կալանավորվել է

Ռուբլին էժանացել է․ ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան մարտի 29-ին

Հայաստանն ԱՄՆ-ի ու Եվրամիության հետ անվտանգային հարցեր չի քննարկելու. Ստանո

Ինչո՞ւ ադրբեջանական լրատվամիջոցը չի հրապարակել Արայիկ Հարությունյանի հետ հարցազրույցը

Ամերիաբանկը ճանաչվել է 2024 թ-ի լավագույն բանկը Հայաստանում ըստ Global Finance ամսագրի

«Վանաձոր» ՔԿՀ-ի 17 ծառայողի նկատմամբ կիրառվել է կարգապահական տույժ

«Crocus City»-ի գործով Տաջիկստանում ձերբակալվել է 9 մարդ

Տեղի է ունեցել ՀՀ պաշտպանության նախարարին կից կոլեգիայի նիստ (լուսանկարներ)

Շիրակում գործում է պետական ծառայությունների անվան տակ գործող ինքնակոչների խումբ. Կարեն Սարուխանյանը զգուշացնում է

Ալեքսեյ Սանդիկովը կգործուղվի Մոսկվա

Ծանրամարտի աշխարհի առաջնությունը տեղի կունենա Երևանում. Հայաստանի հայտը ճանաչվել է լավագույնը

ԱԺ պատգամավորները կգործուղվեն Բեռլին

5 հայ ծանրորդ կմեկնի Թայլանդ՝ մասնակցելու վարկանիշային աշխարհի գավաթին

Հայաստանում տեղումների դադար է, ջերմաստիճանը կբարձրանա 8-10 աստիճանով

«Հայաստանի հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդիչ ցանց»-ի տնօրենը հրաժարականի դիմում է ներկայացրել

200 եվրո՝ 200 հազար դրամի փոխարեն. առցանց անմաքս առևտրի շեմը ենթարկվել է փոփոխության

Սյունիքի մարզում դատավոր է նշանակվել

Իրավապահները խուզարկում են Ժիրայր Սեֆիլյանի ու «Բևեռ»-ի մյուս անդամների բնակարանները

Նոր Նորքի ոստիկանական բաժին ներխուժելու դեպքի շրջանակում խուզարկություն է անցկացվում ավելի քան 40 վայրում

Հորը ծեծելու, հարևանուհիներից մեկին սպանելու համար մեղադրվող տղամարդը հաշվառված է եղել հոգեկան առողջության կենտրոնում

Երևանում թմրամոլության և ապօրինի թմրաշրջանառության մի շարք դեպքեր են բացահայտվել (տեսանյութ)

Մարտի 30-ից 11 բանկի քարտապան կարող է օգտվել կենսաթոշակի և նպաստի հետվճարի ծրագրից. որոնք են դրանք

«Երևան ավտոբուս» ընկերության տնօրենն աշխատանքից ազատման դիմում է ներկայացրել

Զատկին ընդառաջ ՍԱՏՄ-ը վերահսկողական միջոցառումներ է իրականացնում ձվի շուկայում

Միաժամանակ մի քանի հոդվածով հետախուզվող տղամարդը ներկայացել է ոստիկանության բաժին

Կարեն Գիլոյանը հետևել է հեծանվուղու և մարզադպրոցի կառուցման աշխատանքներին

Գևորգ Պապոյանը Կորեայի ԱԳ փոխնախարարին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը

Փորձ է արվել Աբու Դաբիից Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ