Գնահատական. Հայաստանի Ընտրական օրենսգիրքը խոտան է

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հունվարի 22-ի համարում

2002-ին մեր խորհրդարանն ընդունեց «Ընտրական օրենսգրքում» լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը: 2003 թվականին արդեն բոլոր համապետական ընտրությունները տեղի ունեցան նոր օրենսգրքով:

Թե ինչպիսին էին այդ ընտրությունները, տեսանք բոլորս: Իհարկե, նույնիսկ ամենակատարյալ օրենքը կարելի է այնպես այլասերել, որ նրանից բան չմնա, բայց նաեւ, եթե օրենքում շատ են «սողանցքերը», դա օրինախախտներին լիարժեք հնարավորություն է տալիս օրենքը խախտելիս իրենց զգալ ինչպես ձուկը ջրում, մանավանդ՝ ընտրախախտումների «բարի» ավանդույթ ունեցող երկրներում: Ինչեւէ, 2003-ի դեկտեմբերի 17-ին ԵԱՀԿ-ն ու Վենետիկի հանձնաժողովը մեր խորհրդարան են ուղարկել համատեղ առաջարկությունների փաթեթ՝ գործող «Ընտրական օրենսգիրքը» բարելավելու համար: Եվրոպացի փորձագետների ձեւակերպումները, նույնիսկ ամենամեղմ ձեւակերպման դեպքում, «Ընտրական օրենսգիրքը» հիմնահատակ «քացու տակ» տալուց բացի՝ այլ բան համարել հնարավոր չէ:

Ընտրությունների կազմակերպման ու  անցկացման կարգն ինչ-որ կերպ վերահսկելի դարձնելու համար առաջարկվում են օրենքում ամրագրել այնպիսի դրույթներ, որոնք նույնիսկ աֆրիկյան ամենահետամնաց երկրի համար կարող են լինել ստորացուցիչ: Գործող «ԸՕ»-ի գրեթե բոլոր առանցքային դրույթների վերաբերյալ ԵԱՀԿ-ն ու Վենետիկի հանձնաժողովն արել են արմատական առաջարկներ, որոնք մեր խորհրդարանն առաջիկայում պարտավոր է քննարկել, քանզի «ԸՕ»-ի բարելավումը եւս մտնում է ԵԽ-ի առաջ մեր ստանձնած պարտավորությունների շարքը: Եւ քանի որ մեկ նյութի շրջանակներում հնարավոր չէ ներկայացնել ԵԱՀԿ-ի եւ Վենետիկի հանձնաժողովի համատեղ ներկայացրած բոլոր դիտողություններն ու առաջարկությունները, դրանց կանդրադառնանք հաջորդիվ:

Եվրոպացի մասնագետների առաջին վերապահումը վերաբերում է ԿԸՀ-ի կազմավորման կարգին: Ըստ գործող օրենքի, ԿԸՀ-ի անդամներից երեքին   նշանակում է հանրապետության նախագահը, իսկ հանձնաժողովի մեկական ներկայացուցիչ նշանակվում են խորհրդարանական խումբ-խմբակցությունների կողմից: ԿՀԸ-ի կազմման այս ձեւի վերաբերյալ իրենց ունեցած վերապահման մեջ փորձագետները նշում են. «Այս ձեւով ԿԸՀ-ի կազմման ժամանակ նախագահի աշխատակազմը շարունակում է մեծապես ազդել հանձնաժողովների աշխատանքների վրա: Հարկ է նշել, որ նախագահի եւ կառավարամետ կուսակցությունների կողմից առաջադրված անդամները 2003-ի ընտրությունների ժամանակ փաստացի կազմում էին ԿԸՀ-ի եւ ՏԸՀ-ների անդամների մեծամասնությունը: 

Սա հատկապես խնդրահարույց էր նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլում, երբ գործող նախագահին երաշխավորվում էր «ներկայացվածություն»՝ ընտրական  հանձնաժողովի երեք անդամների, գումարած՝ գործող նախագահին սատարող կուսակցությունները ներկայացնող հանձնաժողովի այլ անդամների միջոցով»: Եւ սա, ըստ եվրոպացի փորձագետների, համարվում է  լուրջ խոչընդոտ՝ ընտրությունների կազմակերպման եւ անցկացման գործընթացի անկողմնակալությունն ապահովելու համար, որը, նրանց պնդմամբ, պետք է վերանայել մինչեւ հաջորդ ընտրությունները: Եւ այսպես, ի՞նչ են առաջարկում փորձագետները: Նրանք առաջարկում են կիրառել ԿԸՀ-ի կազմման խառը կուսակցական հավասարակշռության մոդելը, որը հնարավորություն կտա ԿԸՀ-ում որոշ տեղեր նախատեսել նաեւ անկուսակցական անձանց համար:

Առաջարկվում է ԸՀ-ների այդպիսի անդամների նշանակման կամ առաջադրման լիազորությունը վերապահել ոչ թե կառավարությանը, այլ դատական համակարգին (օրինակ՝ ՍԴ-ին), կամ էլ՝ խորհրդարանին: Համենայնդեպս, առաջարկվող դիտողություններում ֆիքսված է. «Ցանկացած պարագայում, հանձնաժողովի աշխատանքի նկատմամբ նախագահի ազդեցությունը թուլացնելու համար, անհրաժեշտ է, որպեսզի վարչակազմը յուրաքանչյուր ընտրական հանձնաժողովում մեկից ավելի ներկայացուցիչ չունենա: Ընտրական հանձնաժողովներում պետք է ներկայացված լինեն բոլոր հիմնական քաղաքական ուժերը: Բայց այնպես, որպեսզի քաղաքական որեւէ շահ կրող իր ձեռքը չվերցնի որոշումներ կայացնելու մենաշնորհը»:

ԵԱՀԿ-ի եւ Վենետիկի հանձնաժողովի հաջորդ վերապահումը գործող «ԸՕ»-ի նկատմամբ՝ վերաբերում է ընտրական հանձնաժողովներում որոշում կայացնելու մեխանիզմին: Գործող օրենքով ընտրական հանձնաժողովների որոշումները վավեր են, եթե հանձնաժողովի անդամների կեսից ավելին մասնակցել է քվեարկությանը: Իսկ ձայների հավասարության դեպքում վճռորոշ է դառնում հանձնաժողովի նախագահի ձայնը: Այսպիսով, եթե քվեարկությանը մասնակցում են հանձնաժողովի անդամներից, ասենք, միայն 5-ը կամ 6-ը, ապա կարեւորագույն որոշումների ընդունումը հնարավոր է դառնում հանձնաժողովի 9-ը անդամներից միայն երեքի «կողմ» քվեարկությամբ:

Հաշվի առնելով Հայաստանի ընթացիկ քաղաքական իրավիճակը՝ եվրոպացի մասնագետներն առաջարկում են քվորումի ավելի բարձր չափանիշ սահմանել, որպեսզի հանձնաժողովներում որոշումների կայացման գործընթացը հիմնվի առավել լայն համաձայնության վրա: Եվրոպացի փորձագետների հաջորդ լուրջ վերապահումը վերաբերում է հատկապես 2003-ի նախագահական ընտրությունների ժամանակ գրեթե բոլոր ընտրատեղամասերում նկատված ավանդույթին, երբ հանձնաժողովների կազմը փոխվել է ընտրություններից մեկ օր կամ ընդամենը մի քանի ժամ առաջ: Ուստի, վերջիններս առաջարկում են «Ընտրական օրենսգրքում» կատարել անհրաժեշտ փոփոխություն, որը կարգելի ընտրական հանձնաժողովի անդամների հեռացումը քվեարկության օրվան նախորդող ժամանակահատվածում:

Եւ քանի որ ԵԱՀԿ-ի եւ Վենետիկի հանձնաժողովի համատեղ առաջարկները կազմում են 29 կոմպյուտերային էջ, շարունակաբար կանդրադառնանք նաեւ մնացած դիտողություններին եւ առաջարկություններին:

Նաիրա Զոհրաբյան