Ճորտատիրական. օրենսգիրք՝ ընդդեմ աշխատավորների

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մարտի 26-ի համարում

Հին, խորհրդային Աշխատանքային օրենսգիրքը նորով փոխարինելու պահանջը վաղուց էր հասունացել: Նոր տնտեսվարման եւ նոր իրավահարաբերությունների պայմաններում, բնականաբար, նոր աշխատանքային հարաբերություններ պետք է ձեւավորվեն: Նոր Աշխատանքային օրենսգրքի նախագիծն այժմ գտնվում է Ազգային ժողովում եւ դրվել է քննարկման: Երեկ «Կոնգրես» հյուրանոցում նախագծի վերաբերյալ ընդարձակ զեկույցով հանդես եկավ արդարադատության փոխնախարար Տիգրան Մուկուչյանը: Դահլիճը լեփլեցուն էր, ինչը վկայում է այս օրենսգրքի նկատմամբ հասարակական մեծ հետաքրքրության մասին:

Զեկուցողն անդրադարձավ նախագծի գրեթե բոլոր հոդվածներին եւ այն անվանեց հաջողված, սակայն մենք կառանձնացնենք գործատու-աշխատող հարաբերություններին, հատկապես աշխատանքային պայմանագրի դադարեցման հիմքերին եւ աշխատանքային վեճերին վերաբերող հատվածը: Որքան էլ զարմանալի է՝ այն կարծես գրվել է հատուկ գործատուների համար եւ նրանց պատվերով: Եթե նախագիծն ընդունվի այն տեսքով, ինչպիսին այսօր է, խիստ կընդարձակվեն գործատուների իրավունքները, եւ էականորեն կնվազեն աշխատողներինը: Այս հանգամանքը բավական տխուր խորհրդածությունների տեղիք է տալիս մեզանում արհմիությունների չկայացածության, սոցիալական քաղաքականության բացակայության եւ պետության կողմից շարքային քաղաքացիների նկատմամբ անտարբերության մասին:

Այսպես, օրենսգրքի նախագծում աշխատանքային պայմանագիրը կարող է լուծվել ինչպես կողմերի համաձայնությամբ, այնպես էլ՝ նրանցից մեկի նախաձեռնությամբ: Երբ աշխատողն է դիմում գրում, դա միանգամայն հասկանալի է, սակայն մեզ զարմացրին այդ առումով գործատուին տրվող իրավունքները: Գործատուն կարող է պայմանագիրը լուծել պայմանագրի ժամկետը լրանալու, կազմակերպության լուծարման, գործատուի սնանկ ճանաչվելու, կրճատումների, նաեւ՝ «աշխատողի՝ զբաղեցրած պաշտոնին չհամապատասխանելու, փորձաշրջանի անբավարար արդյունքի, աշխատողի՝ պարտականությունները ոչ պատշաճ կատարելու, աշխատողի նկատմամբ վստահությունը կորցնելու, աշխատողի կողմից անվայել արարք կատարելու դեպքում»:

Ի լրումն թվարկվածի նշենք, որ մարդուն կարելի է աշխատանքից ազատել՝ «եթե նա 1 տարվա ընթացքում թեկուզեւ 1 անգամ ենթարկվել է կարգապահական պատասխանատվության» (նախկին օրենսգրքում աշխատողը պետք է «սիստեմատիկաբար, առանց հարգելի պատճառների չկատարեր իր պարտականությունները»), կամ՝ եթե «1 անգամ կոպիտ կերպով խախտել է աշխատանքային կարգապահությունը»: Գործատուն կարող է «աշխատողի նկատմամբ վստահությունը կորցնելու հիմքով» լուծել պայմանագիրը՝ «եթե աշխատողը փչացրել, պակասեցրել, վնասել կամ կորցրել է գործատուի գույքը» կամ «գործատուի գույքի պահպանությունը դրել է վտանգի տակ», նաեւ «անվստահություն է առաջացրել սպառողների, գործընկերների մոտ»:

Բայց ամենաուշագրավն անվայել արարքի դեպքում աշխատանքից ազատելն է: Իսկ անվայել արարքն այն է, «որը հակասում է համընդհանուր ճանաչված բարոյականության նորմերին» (կռահեք, թե որոնք են դրանք): Բայց այս ամենը դեռ ոչինչ. ամենամեծ անակնկալը աշխատողներին սպասվում է օրենսգրքի վերջին էջում՝ «Աշխատանքային պայմանագրի վերաբերյալ վեճերը» 271 հոդվածում. «Տնտեսական, տեխնոլոգիական, կազմակերպչական կամ այլ պատճառներով կամ գործատուի եւ աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինության պատճառով դատարանը կարող է աշխատողին չվերականգնել իր նախկին աշխատանքում»:

Այսինքն, անգամ եթե գործատուին չեն բավարարել մարդուն աշխատանքից ազատելու՝ օրենսգրքի ընձեռած բազում հնարավորությունները, եւ նա պարզապես մարդու աչքերի գույնը չհավանելով՝ նրան ազատել է աշխատանքից, ապա դատարանը կարող է նրան չվերականգնել աշխատանքում՝ «գործատուի եւ աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունները հնարավոր չէ վերականգնել» ձեւակերպումով: Եթե այս ամենին ավելացնենք նաեւ, որ վերացված է մարդուն աշխատանքից ազատելուց առաջ արհմիութենական խորհրդի համաձայնության պահանջը, ապա պարզ կդառնա, որ սա օրենգիրք է ոչ թե դեմոկրատական երկրի աշխատող զանգվածի, այլ իրավազուրկ ճորտերի համար:

Մեր հարցին, թե՝ «ինչո՞ւ են գործատուի իրավունքները՝ աշխատողի իրավունքների հաշվին այդքան ընդլայնված», պրն Մուկուչյանը պատասխանեց, որ դա արդարացված է, քանի որ գործատուն միջոցներ է ներդնում, ուզում է շահույթ ստանալ, բիզնես ծավալել, եւ նրան հարկավոր է ընդարձակ իրավունքներ տալ: Նրա կարծիքով, նախկին օրենսգիրքն այդ առումով անբավարար էր, քանի որ դեպքեր կային, որ գործատուն չէր կարողանում վատ աշխատողից ազատվել: Ասվածը գալիս է հաստատելու այն իրողությունը, որ աշխատավորների իրավունքներն այս երկրում պաշտպանված չեն, որ սա ոչ թե շարքային քաղաքացիների, այլ մի խումբ գործատուների երկիր է, որտեղ ամեն ինչ համապատասխանեցվում է նրանց շահերին: Մինչդեռ նոր օրենսգրքի խնդիրը պետք է լիներ մարդու, քաղաքացու, աշխատողի իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմների, այլ ոչ թե օրենսդրորեն եւս դրանց ոտնահարման հնարավորությունների ապահովումը:

Հ.Գ. Այս նախագծով մարդու սեռական կողմնորոշումը չի կարող նրան աշխատանքից ազատելու պատճառ հանդիսանալ:

Արմինե Օհանյան