Ռոհանիի «անտեսված» այցը Մոսկվա. Ի՞նչ կարող է սպասել Երեւանը

Նախընտրկան թոհուբոհի մեջ ներքաշված Հայաստանում գրեթե անտեսվեցին մարտի 27-ին Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանիի՝ Մոսկվա կատարած այցի ընթացքում ձեռք բերված պայմանավորվածություններն ու դրանց տարածաշրջանային նշանակությունը:

Այս տեսանկյունից ՌԴ նախագահ Պուտինի հետ Իրանի առաջնորդի վարած բանակցությունների արդյունքները, մեղմ ասած, դժվար է թերագնահատել տարածաշրջանի համար: Դրանք տարբեր կողմերով առնչվում են Հարավային Կովկասին ընդհանրապես, իսկ Հայաստանին՝ մասնավորապես:

Բավական է նշել, որ Պուտինն ու Ռոհանին հանդիպմանը, ըստ պաշտոնական տեղեկատվության, քննարկել են ԵԱՏՄ-ի եւ Իրանի միջեւ ազատ առեւտրի գոտու ձեւավորման, Սիրիայում իրավիճակի կայունացման եւ հյուսիս-հարավ տրանսպորտային միջանցքի կառուցման հարցերը: Իսկ ոչ պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, որը հիմնականում շրջանառության մեջ են դնում  ռուսաստանյան փորձագիտական շրջանակները, կողմերը չեն շրջանցել նաեւ ԼՂ հակամարտության գոտու իրավիճակը՝ հատկապես խաղաղապահների հնարավոր տեղակայման հարցը: Իրանն այս խնդրին շատ զգայուն է վերաբերվում՝ պնդելով, որ հակամարտության գոտում կամ որ նույնն է՝ Իրանի հյուսիսային սահմանին չպետք է տեղակայվեն արտատարածաշրջանային ուժեր:

Հենց այս համատեքստում մեզ հետ զրույցում Իրանի նախագահի այցը Մոսկվա դիտարկեց ռուսաստանցի հայտնի արեւելագետ, Մերձավոր Արեւելքի ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին:

Առաջին հայացքից, Ռոհանիի այցը, ըստ Սատանովսկու, կարող է ուղղակի կոռելյացիաներ չառաջացնել տարածաշրջանի հետ, քանի որ հիմնականում խոսքը սիրիական հակամարտության կարգավորման եւ ռուս-իրանական առեւտրատնտեսական հարաբերությունների մասին էր: «Սակայն թե՛ ԵԱՏՄ-Իրան ազատ առեւտրային գոտու ձեւավորումը, թե՛ սիրիական հակամարտության կարգավորումը կենսական նշանակություն ունեն Հայաստանի եւ Հարավային Կովկասի համար: Սիրիական պատերազմը, որում ներքաշված են Ռուսաստանը, Իրանը եւ Թուրքիան, տեղի է ունենում Հայաստանից մի քանի հարյուր կմ հեռավորության վրա: Բացի այդ, հաշվի առնելով Մերձավոր Արեւելքում հայկական համայնքի խնդիրները, կարծում եմ՝ Հայաստանը ծայրաստիճան հետաքրքրված է այդ հակամարտության կարգավորմամբ»,- մեզ հետ զրույցում նշեց Սատանովսկին՝ հավելելով, որ սիրիական հակամարտության հետեւանքով Միջին Արեւելքը մեծ կարեւորություն է ստացել Հայաստանի համար եւ այն մենթալ մակարդակում շատ է մոտեցել տարածաշրջանին:

Սատանովսկին, իհարկե, չի սխալվում, քանի որ եթե ժամանակին Հայաստանում այդ տարածաշրջանի մասին չէին էլ հիշում՝ այն պատկերացնելով հեռավոր եւ անծանոթ մի տարածք, ապա այժմ իրավիճակը կտրուկ փոխվել է: Միայն Հայաստանն ընդունել է շուրջ 20 հազար սիրիահայ փախստականների: Սիրիայի մասին տեղեկատվությունը միջազգային եւ տարածաշրջանային մամուլի թոփ թեմաներից է: Այն քննարկվում է ամենօրյա ռեժիմով: Եթե 5 տարի առաջ Հայաստանում արաբերեն իմացողներին կարելի էր հաշվել մատների վրա, ապա այժմ նրանց թիվն անցնում է 20 հազարը: «Ուստի, Իրանի եւ Ռուսաստանի ջանքերի համատեղումը սիրիական հակամարտության կարգավորման հարցում շատ կարեւոր է նաեւ Հայաստանի համար», - նշում է Սատանովսկին:

Մյուս խնդիրը վերաբերում է ԵԱՏՄ-Իրան ազատ առեւտրային գոտու ձեւավորման հնարավորություններին: «ԵԱՏՄ երկրներից միայն Հայաստանն ունի ցամաքային սահման Իրանի հետ, ուստի պատահական չէ, որ այս հարցում մեծ շահագրգռվածություն է ցուցաբերում հենց Հայաստանը: Իրան-ԵԱՏՄ առեւտրային հարաբերությունների կարգավորումը եւ դյուրացումը, կարծում եմ՝ կարեւոր է սոցիալ-տնտեսական սուր խնդիրներ ունեցող Հայաստանի համար»,- նշում է Սատանովսկին՝ հիշեցնելով, որ հայ-իրանական սահմանին այժմ ՀՀ իշխանությունները ձեւավորում են ազատ տնտեսական գոտի: «Սա, իհարկե, Հայաստանի խնդիրների լուծման համար համադարման չէ, սակայն իրանական շուկայի բացումը Հայաստանին եվրասիական տարածքի ծայրամասից վերածում է ԵԱՏՄ-ի համար կարեւոր հանգուցային օղակի»,- նշեց նա:

Ռուսաստանցի փորձագետի կարծիքը կիսում է արեւելագետ Վարդան Ոսկանյանը՝ այդ համատեքստում մատնանշելով կարեւոր հանգամանքներ գրեթե նույն օրերին ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի՝ Թուրքմենստան կատարած այցից:

«Այցը նախընտրական Հայաստանի թոհուբոհի մեջ այդքան էլ, կարծես, չնկատվեց, սակայն չափազանց կարեւոր էր ոչ միայն երկկողմ հարաբերությունների հետագա ընդլայնման, այլ նաեւ Հայաստան-Իրան-Թուրքմենստան եռակողմ գործակցության ձեւավորման հեռանկարի առումով»,- մեզ հետ զրույցում նշեց նա՝ հիշեցնելով, որ նման ձեւաչափի հնարավորությունների մասին առաջին անգամ 2016 թվականի դեկտեմբերի վերջին Երեւանում բարձրաձայնեց Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին: Նա կարեւորեց ամանորյա արձակուրդներից հետո հենց առաջին աշխատանքային օրը Հայաստանում Իրանի եւ Թուրքմենստանի դեսպանների հետ Կարապետյանի ունեցած հանդիպումները: «Դատելով առկա պաշտոնական սուղ տեղեկատվությունից, եռակողմ նոր ձեւաչափի խնդիրը քննարկվել է նաեւ Աշխաբադում եւ առաջիկա ապրիլին արծարծվելու է նաեւ Թեհրանում՝ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի՝ Իրան կատարելիք այցի ընթացքում», - նշում է նա:

Մասնավորապես շատ է խոսվում էներգետիկայի ոլորտում այս պետությունների հարաբերությունների զարգացման հնարավորությունների ու հեռանկարների մասին: Ըստ էության, խոսքը գազային համագործակցության զարգացման մասին է, որում շահագրգռված են թե՛ հայկական, թե՛ իրանական ու թե՛ թուրքմենական կողմերը:

Ռուսաստանյան որոշ փորձագիտական շրջանակներ էլ կարծում են, որ Պուտինն ու Ռոհանին բանակցությունների ժամանակ չէին կարող շրջանցել ԼՂ հակամարտությունը, հատկապես խաղաղապահների տեղակայման հարցը: Այս հարցի քննարկումները վերջերս կտրուկ աշխուժացել են Հայաստանում՝ ակումուլյացնելով խնդրի շուրջ նախընտրական կրքերի մի զգալի մասը: «Խաղաղապահների խնդիրն Իրանի համար շատ զգայուն եւ կարեւոր է: Թեպետ ԼՂ հակամարտության կարգավորումը դեռ չի նշմարվում, սակայն Իրանը շատ սկզբունքային դիրքորոշում ունի այս հարցում: Այն է՝ հակամարտության գոտում արտատարածաշրջանային ուժերի ներկայությունը Թեհրանի համար անընդունելի է», - հիշեցնում է ռուսաստանցի փորձագետ Ալեքսանդր Սկակովը:

Սատանովսկին, սակայն, համաձայն չէ Սկակովի հետ: Նա նշում է, որ ԼՂ հակամարտության խնդիրը Իրանի համար պետք չէ գերագնահատել: «Լեռնային Ղարաբաղն Իրանին սահմանակից ամենահանգիստ գոտիներից է: Համեմատեք Աֆղանստանի եւ Իրաքի սահմանների հետ, ապա կտեսնենք, որ Լեռնային Ղարաբաղի վտանգն Իրանի համար շատ փոքր է: Այն Իրանի ամենահանգիստ սահմաններից է: Իրանական բեռնատարներն անցնում են այդ տարածքով շատ հանգիստ, ինչի՞ մասին է խոսքը: Ուստի, ճիշտ չէ մտածել, որ Պուտինն ու Ռոհանին մեծ քննարկումներ են ծավալել ԼՂ հակամարտության վերաբերյալ», - եզրափակեց նա: