Մասնավոր տրանսֆերտների կասկածելի աճը. ռուսական փողերը Հայաստանով գնում են Արեւմո՞ւտք

Մասնավոր տրանսֆերտները Հայաստանի համար ունեն գրեթե նույն նշանակությունը, ինչ նավթի գինը մի շարք երկրների համար:

Երբ նավթի գները նվազում են, այդ երկրները ընկնում են տնտեսական ծանր կացության մեջ: Նույնը լինում է Հայաստանի հետ, երբ տարատեսակ պատճառներով նվազում են մասնավոր անձանց կողմից ուղարկվող գումարները` մասնավոր տրանսֆերտները: 1998, 2009, 2015 թվականների տնտեսական ցնցումները Հայաստանում պայմանավորված էին առաջին հերթին հենց տրանսֆերտների կտրուկ նվազմամբ: Եվ հակառակը` օրինակ 2005-2008 թվականների «տնտեսական հրաշքները», կամ «վագրի թռիչքները», ամենեւին պայմանավորված չէին վարվող տնտեսական քաղաքականությամբ, այլ ընդամենը տրանսֆերտների աննախադեպ աճով:

Մասնավոր տրանսֆերտների ազդեցությունը մեր տնտեսության վրա արտահայտվում է բնակչության գնողունակության տատանումներով: Երբ տրանսֆերտները շատ են, մարդկանց գնողունակությունը բարձրանում է, հետեւաբար աճում է ներքին սպառման ապրանքների արտադրությունը, եւ ստացվում են տնտեսական բարվոք ցուցանիշներ: Ուստի կարեւոր է հետեւել, թե ինչ է կատարվում Հայաստան ուղարկվող տրանսֆերտների դաշտում:

Անցած տարվա վերջերից եւ այս տարվա սկզբին մասնավոր տրանսֆերտների ցուցանիշներում, մեղմ ասած, տարօրինակ ու անհասկանալի փոփոխություններ են տեղի ունենում, որոնց պատճառները գոնե այս պահի դրությամբ դեռ ոչ մի պատկան մարմին, մասնավորապես, Կենտրոնական բանկը չի մեկնաբանել: Եվ ուրեմն, ինչ է տեղի ունենում: Տրանսֆերտների հոսքը Հայաստան ունի խիստ սեզոնային բնույթ: Կան ամիսներ, երբ դրանք կտրուկ նվազում են, կան ամիսներ, որ կտրուկ աճում են: Ուստի միտումները արձանագրելու համար անհրաժեշտ է համեմատել տվյալ ժամանակահատվածը անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի հետ:

2014 թվականից, երբ սկսվեց «ուկրաինական ճգնաժամը», նավթի գները գահավիժեցին, ռուբլին կտրուկ արժեզրկվեց, տրանսֆերտների հոսքը դեպի Հայաստան սկսեց նվազել: Ու շարունակում էր սահուն նվազել մինչեւ անցած տարվա վերջերը: Դա պայմանավորված էր նրանով, որ տրանսֆերտների մեծագույն մասը Հայաստան էր գալիս Ռուսաստանից: Բայց հանկարծ տրանսֆերտները սկսեցին շեշտակի աճել, չնայած ռուբլին շեշտակի չէր արժեվորվել, նավթի գները շեշտակի չէին աճել: Քանի որ Կենտրոնական բանկը ներկայացնում է միայն վիճակագրությունը եւ սկզբունքորեն չի մեկնաբանում իրավիճակը, ուստի այս կտրուկ տատանումների պատճառները եղել եւ մնում են ենթադրությունների մակարդակի: Ենթադրություններից մեկն այն է, որ անցած տարեվերջին բանկային համակարգում նորմատիվների փոփոխությունները բերեցին նրան, որ բանկերի սեփականատերերը մեծ գումարներ ներարկեցին բանկերում, եւ դրա մի զգալի մասը Հայաստան է եկել որպես մասնավոր տրանսֆերտ: Տարվա սկզբին տրանսֆերտների աճն էլ, հնարավոր է, մասամբ պայմանավորված լինի ԱԺ ընտրություններով: Փաստ է, որ այս ընտրությունների ժամանակ ընտրակաշառքների վրա աննախադեպ գումարներ են ծախսվել: Եվ բացառված չէ, որ այդ գումարների մի զգալի մասն էլ թեկնածուների` դրսում պահ տված փողերն են եղել, որոնք մասնավոր տրանսֆերտների տեսքով տեղափոխվել են Հայաստան: Բայց սրանք զուտ ենթադրություններ են:

Մասնավոր տրանսֆերտների կտրուկ տատանումների վիճակագրությունն ու աշխարհագրությունը ինքնին հետաքրքիր են, իսկ պատճառները թերեւս ջրի երես դուրս կգան հետագայում: Այսպես. այս տարվա առաջին եռամսյակում Հայաստան եկած մասնավոր տրանսֆերտների զուտ ներհոսքը (Հայաստանից նաեւ տրանսֆերտների արտահոսք կա, եւ զուտ ներհոսքը ընդհանուր ներհոսքի եւ արտահոսքի տարբերությունն է) կազմել է 129.4 միլիոն դոլար, որը մոտ 36 միլիոն դոլարով գերազանցում է անցած տարվա նույն ցուցանիշը:

Ինչպես երեւում է ներկայացված գծապատկերից, Ռուսաստանից ստացվող տրանսֆերտների աճը, մեղմ ասած, կտրուկ է` 50.5 միլիոնից այդ ցուցանիշը հասել է մոտ 100 միլիոնի, այսինքն միանգամից կրկնապատկվել է: Սա աննախադեպ եւ տարօրինակ աճ է: Այս աճը հնարավոր չէ բացատրել Ռուսաստանում տնտեսական իրավիճակի բարելավմամբ: Չափազանց տարօրինակ է ԱՄՆ-ից եւ Գերմանիայից զուտ ներհոսքի նվազումը: ԱՄՆ-ի դեպքում նվազումը ավելի քան 10 անգամ է, Գերմանիայի դեպքում`մոտ 20 անգամ: Ի՞նչն է այստեղ հատկապես ուշագրավ: Այս երկրներից ընդհանուր ներհոսքը շատ կտրուկ չի փոխվել: Կտրուկ մեծացել է արտահոսքը: Նույնիսկ փետրվարին դեպի ԱՄՆ արտահոսքը ավելի մեծ է եղել, քան ներհոսքը: Այսինքն, եթե սա դիտարկենք մասնավոր տրանսֆերտների վերաբերյալ հանրության ունեցած պատկերացումների շրջանակներոմ, ըստ որի` տրանսֆերտների մեծ մասը ուղարկում են արտագնա աշխատանքի մեկնած մեր հայրենակիցները իրենց` այստեղ մնացած ընտանիքներին պահելու համար, ապա կստացվի, որ ԱՄՆ-ից մարդիկ խոպան են եկել Հայաստան, որ կարողանան կերակրել ԱՄՆ-ում մնացած իրենց սոցիալապես անապահով ընտանիքներին:  

Ռուսաստանից տրանսֆերտների կտրուկ աճը եւ դեպի արեւմտյան երկրներ արտահոսքի կտրուկ աճը թերեւս կարելի է բացատրել Ռուսաստանի եւ Արեւմուտքի միջեւ լարված հարաբերություններով: Ներկայումս ՌԴ իշխանությունները ամեն ինչ անում են ռուսական կապիտալի արտահոսքը դեպի Արեւմուտք նվազեցնելու համար: Ամենեւին չի կարելի բացառել, որ այդ գումարների մի փոքրիկ մասը մասնավոր տրանսֆերտների տեսքով Հայաստանի միջով արտահոսի դեպի ԱՄՆ եւ Գերմանիա:         

Մասնավոր տրանսֆերտների աշխարհագրության մեջ եւս մի տարօրինակ փոփոխություն է եղել: Ինչպես երեւում է գծապատկերից, մոտ 4 անգամ աճել է «այլ երկրներից» Հայաստան ուղարկվող տրանսֆերտների ծավալները: Եթե ԿԲ-ն ներկայացներ «այլ երկրների» բացվածքը, այսինքն թե որոնք են այդ «այլերը» եւ որտեղից որքանով են աճել տրանսֆերտները, հնարավոր կլիներ թեկուզ ենթադրություններ անել: Տրանսֆերտների նման կտրուկ փոփոխությունները մնում են չպարզաբանված, հետեւաբար նաեւ` կասկածելի: