Գեղեցիկ օրվա սպասումով. դատավորների դպրոց է բացվելու

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի մայիսի 22-ի համարում

Արդարադատության նախարար Դավիթ Հարությունյանը որոշել է հիմնովին փոխել դատավորների ընտրության եւ նշանակման կարգը: Գործող կարգով դատավորի պաշտոնի հավակնորդները նախ քննություն են հանձնում քրեական եւ քաղաքացիական իրավունքից, ապա բանավոր հարցազրույցն անցնելուց հետո արդարադատության նախարարի առաջարկով արդարադատության խորհրդի կողմից ընդգրկվում դատավորների պաշտոնեական պիտանելիության ցուցակներում եւ սպասում, որ նախագահի հրամանագրով մի գեղեցիկ օր դատավոր կնշանակվեն: Իսկ դա նշանակում է, որ այդ գեղեցիկ օրը կարող է այդպես էլ չգալ, եւ մարդը կարող է հավերժ մնալ պիտանելիության ցուցակում: Արդարադատության բարձրագույն դպրոցի ստեղծումից հետո վիճակն էականորեն կփոխվի:

Գլխավորը կդառնա ոչ թե դատավորի որակավորման քննություն հանձնելը, այլ վերը նշված դպրոցն ընդունվելը: Դպրոցն ավարտողները մեխանիկորեն կընդգրկվեն պիտանիության ցուցակներում եւ հետագա յոթ տարում անպայման դատավոր կնշանակվեն: Ըստ «Արդարադատության բարձրագույն դպրոցի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի՝ այս դպրոց կարող են ընդունվել 23 տարին լրացած բարձրագույն իրավաբանական կրթություն ունեցող այն անձինք, ովքեր մեկ տարվա մասնագիտական ստաժ ունեն: Ուսումը կտեւի 2 տարի, որի ժամանակ ուսանողները կստանան դատավորների աշխատավարձի 50%-ի չափ կրթաթոշակ (110 հազար դրամի կարգի):

Արդարադատության նախարարության վերահսկողության վարչության պետ Վ. Ստեփանյանը մեզ ներկայացրեց այդ դպրոցի կոնցեպցիան, որով նախատեսվում է ուսանողներին ոչ թե բարձրագույն իրավաբանական գիտելիքներ տալ, այլ նախեւառաջ սովորեցնել, թե ինչ են դատավարությունը, նախաքննությունը, դատախազական գործառույթները: Ապագա դատավորները իրավունքի փիլիսոփայություն, էթիկայի կանոններ, օտար լեզուներ կուսանեն, համակարգչային գիտելիքներ կստանան: Ուսումնառությունը կտեւի 2 տարի. մի տարի՝ տեսական, մյուսը՝ պրակտիկ գիտելիքների համար: Ուսման տարիները կհամարվեն մասնագիտական ստաժ:

Դպրոցում ընդունելությունը սահմանափակ է լինելու՝ դատական համակարգի հաջորդ տարվա թափուր տեղերին (կենսաթոշակի գնացողներին) գումարած 20% հաշվարկով: Այսինքն, դատավոր դառնալու հարցը կլուծվի այս դպրոցն ընդունվելու խնդրի լուծման ժամանակ: Թեեւ ԱՆ-ում նշում են, որ ուսումնառության պրոցեսն էլ հեշտ չի լինելու, եւ ցանկացած պահի ուսանողը կարող է այնտեղից դուրս մնալ (վատ ուսումնառության, վարքի պատճառով): Նաեւ ընդգծում են, որ պակաս բարդ չի լինելու ավարտական քննությունները հանձնելը: Նախագիծն, անշուշտ, ենթադրում է օրենսդրական փոփոխություններ: Ընդ որում, թեեւ պնդում են, որ Սահմանադրությունը փոփոխելու կարիք չկա, սակայն թերեւս դրա անհրաժեշտությունն էլ ծագի, քանի որ հոդված 95-ում Արդարադատության խորհուրդն է ԱՆ նախարարի առաջարկով կազմում դատավորների պաշտոնեական պիտանելիության ցուցակները, որոնց հիման վրա կատարվում են նշանակումները:

Փոփոխության պետք է ենթարկվեն նաեւ «Դատավորի կարգավիճակի մասին» եւ «Դատարանակազմության մասին» օրենքները: Սակայն վերադառնանք դպրոցին: Դպրոցը կառավարելու է հատուկ խորհուրդը, որի կազմում կընդգրկվեն արդարադատության նախարարը, վճռաբեկ դատարանի նախագահը, դատավորների միության նախագահը եւ ԱՆ նախարարի նշանակած եւս 4 անձ: Կառավարման խորհուրդն է նշանակելու դպրոցի տնօրենին, ձեւավորելու ընդունող հանձնաժողով: Այսինքն, փաստորեն դատավորների նշանակման գլխավոր մարմինը դառնալու է ընդունող հանձնաժողովը: Առաջին հայացքից, անշուշտ, գաղափարը լավն է՝ բավական նման բժշկականի օրդինատուրային, սակայն բազմաթիվ վտանգներ ունի իր մեջ:

Նախ նկատենք, որ մեր դատական համակարգի չկայացածության պատճառը բոլորովին էլ այն չէ, որ մեր դատավորները դատական պրոցեդուրային չեն տիրապետում, համակարգիչների վրա աշխատել չգիտեն կամ էլ՝ Դավիթ Հարությունյանի նման անգլերեն չեն խոսում: Մեր դատավորների կախյալ վիճակը, կոռումպացվածությունը չեն բացատրվում նրանց անգրագիտությամբ կամ դատական էթիկայի կանոններին չտիրապետելով: Պատճառը երկրի իշխանությունների՝ անկախ դատարան ունենալու կամքի բացակայությունն է: Մյուս կողմից, ինչպես ցանկացած լավ գաղափար, սա էլ արագությամբ կայլասերվի՝ այն վերածելով ընտրյալների դպրոցի, որտեղ կընկնեն միայն փողատերերը կամ լավ «պապաներ» ունեցողները: Միայն այն հանգամանքը, որ ընդունող հանձնաժողովը գործելու է հասարակական հիմունքներով, վկայում է մի նոր կոռումպացված մարմնի ստեղծման մասին:

Նաեւ հայտնի չէ, թե ինչ քննություններ են անցկացնելու, ինչպիսի թեստեր են կազմվելու եւ ընդհանրապես՝ ինչ մեխանիզմներ են մշակելու, որ սուբյեկտիվիզմը բացառվի, եւ պատահական մարդիկ դպրոց չթափանցեն: Բացի այդ, կարծում ենք՝ նման դպրոցը, որքան էլ որ Համաշխարհային բանկն օգնի նրա կայացմանը, բավական ծանր բեռ կլինի մեր բյուջեի վրա: Տարեկան 10 կամ 15 ուսանողի (նախատեսվում է տարեկան դպրոց ընդունել հենց այսքան դիմորդի) համար նման ծախսերն արդարացված չեն: Աշխարհի շատ երկրներում այդ դպրոցներն արդարացված են, քանի որ այնտեղ ուսանում են ոչ միայն ապագա դատավորները, այլեւ ապագա դատախազները: Չէ՞ որ արդարադատության նորմալ համակարգ ունենալու համար պակաս կարեւոր չէ անկախ եւ լավ պատրաստված դատախազներ ունենալը: Ինչեւէ, ԱՆ-ն իր ստեղծած օրինագիծը ուղարկել է տարբեր կառույցների` համապատասխան եզրակացություններ ստանալու համար:

Արմինե Օհանյան