Փոխհամաձայնեցում. հայավարի բիզնես

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի մայիսի 25-ի համարում

Զանգվածային լրատվությունը բիզնես է: Ու սկզբունքային իմաստով գրեթե չի տարբերվում մյուս բիզնեսներից. ներդրումներ է անում, թողարկում է արտադրանք, վաճառում այն ու ստանում շահույթ, վճարում հարկեր եւ այլն: Ինչ խոսք, զանգվածային լրատվությունը կամա թե ակամա դառնում է քաղաքական գործընթացների մաս, բայց դա որեւէ կերպ չի նսեմացնում նրա բիզնես լինելու հանգամանքը: Համենայնդեպս, այս սկզբունքով են գործում նորմալ, ժողովրդավարական, ազատական երկրների զանգվածային լրատվամիջոցները: Իսկ մեղմ ասած, ոչ նորմալ, արժեքային անհասկանալի համակարգ ունեցող, ավտորիտար երկրներում, որտեղ իշխանությունը ամեն ինչ անում է լրատվությունը վերահսկելու համար, այն դադարում է քաղաքակիրթ բիզնես լինելուց եւ աղճատվում է: Այսպիսին է վիճակը մեր հեռուստատեսային եթերում:

Ի տարբերություն տպագիր մամուլի, մեր հեռուստաընկերություններին, չգիտես ինչու, օրենքը չի պարտադրում հրապարակել ֆինանսական հաշվետվությունները: Այսինքն, ընդհանրապես գաղտնիք է, թե որ հեռուստաընկերությունը որքան փող է աշխատում, որքան է ծախսում, եկամուտո՞վ է աշխատում, թե՞ վնասով եւ այլն: Այդ տեղեկություններն ունենալով՝ կարելի կլիներ մոտավոր պատկերացում կազմել, թե տվյալ հեռուստաընկերությունը որքանով է ստվերում, եւ դրանից պարզ կդառնար, թե ինչու է առավոտից երեկո երգում իշխանության գովքը: Հայաստանում քանի՞ հեռուստաընկերություն կմնար եթերում, եթե նրանք բոլորը դուրս գային ստվերից:

«Բացի Հանրային հեռուստաընկերությունից հաստատ կմնային եւս երկու ընկերություն, մնացածը` չգիտեմ»,- մեր այս հարցին ի պատասխան ասաց Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի նախագահ Ալեքսան Հարությունյանը, որը երեկ Ազգային ժողովում ներկայացնում էր ՀՀՌ -ի 2004 թվականի տարեկան հաշվետվությունը: Թե որոնք են այդ հեռուստաընկերությունները, այդ ոլորտին ավելի քան քաջատեղյակ պրն Հարությունյանը չմասնավորեցրեց: Դրանցից մեկին կարելի է կռահել 300 խոշոր հարկատուների ցանկից, որը հրապարակվել է այս ամսվա սկզբին: Այստեղ բացի Հանրային հեռուստաընկերությունից ներառված է միայն «Արմենիան», որը այս տարվա առաջին եռամսյակում ընդհանուր առմամբ վճարել է 15 մլն 650 հազար դրամ հարկ: Որեւէ այլ հեռուստաընկերության մասին ակնարկ անգամ չկա:

Հանրային հեռուստատեսությունը վճարել է 18 մլն 560 հազար դրամ հարկ: Իհարկե, բիզնեսի տեսակետից Հանրային հեռուստաընկերության հետ որեւէ մեկի համեմատությունն այնքան էլ ճիշտ չէ, քանի որ պետական բյուջեից մասնավորապես անցած տարի այդ ընկերությանը վճարվել է 2 մլրդ 258 մլն դրամ որպես սուբսիդիա: Այսպիսով, կարելի է արձանագրել, որ Հայաստանում զանգվածային լրատվությունը, մասնավորապես էլէկտրոնային, բիզնես չէ, բառիս դասական ձեւակերպմամբ: Հ/ը-ներից շատերը ֆինանսական վնասներ են հայտարարագրում ու այդ վիճակում շարունակում են գործել տարիներ շարունակ: Բիզնեսի առումով սա ուղղակի աբսուրդ է: Իսկ ինչո՞ւ է շարունակվում այս վիճակը:

Խնդիրն այն է, որ մեր հ/ը-ների առաջ իշխանությունները դրել են երկու հիմնական խնդիր. առաջինը` գովերգել իշխանությանն ու «փչացնել» ընդդիմությանը, եւ երկրորդ` հաճախականություն զբաղեցնել: Երկու խնդիրն էլ մեր հեռուստաընկերությունները փայլուն են իրականացնում: Եւ այս պարագայում այնպիսի երկրորդական հարցեր, ինչպիսին է հարկերի վճարումը, չեն քննարկվում ընդհանրապես: Եւ պետք է նկատել, որ մեր հ/ը-ների ձեռքին հզորագույն մի զենք կա: Իրենց նկատմամբ որեւէ «ոտնձգություն» արժանանում է համարժեք հակահարվածի: Հ/ը-ները սպառնում են հրաժարվել իրենց արտոնագրից եւ ազատել հեռուստակապուղին: Արդյունքում կառաջանա ազատ կապուղի, եւ ըստ օրենքի, այն պետք է հանվի մրցույթի:

Այս դեպքում, եթե հորիզոնում չկա իշխանամերձ մեկը, որը պատրաստակամություն կհայտնի կապուղի զբաղեցնել, ապա իշխանությունների համար բոլորովին ռեալ է վտանգը, որ այն բաժին կհասնի իրենց վերահսկողությունից դուրս գտնվող որեւէ ընկերության, ասենք` «Ա1+»-ին: Իսկ եթե իր նկատմամբ «ոտնձգության» վտանգ զգացող հեռուստաընկերությունը սպառնում է միանգամից իր բաժնետոմսերը ուղղակի վաճառել «Ա1+»-ին, ապա այդ ընկերության առաջ կանգնած բոլոր խնդիրները լուծվում են հաշված րոպեների ընթացքում: Մի խոսքով, մեր հ/ը-ները վաղուց շոշափել են իշխանությունների թույլ տեղը եւ եկել երկաթյա համաձայնության` մենք կատարում ենք մեզ վրա դրված խնդիրը, դուք էլ մեզ թողնում եք ստվերում: Բանաձեւը որքան պարզ է, նույնքան էլ հանճարեղ: Բայց այս համաձայնության մեջ չկա հեռուստադիտողը: Եւ արդյունքում ունենք այն հեռուստատեսությունը, որն ունենք:

Հայկ Գեւորգյան