Ի՞նչ անել. փակուղի ընդդիմության համար

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հունիսի 17-ի համարում

Ընդունելով Վենետիկի հանձնաժողովի սկզբունքային առաջարկությունները՝ Հայաստանի իշխանություններն ընդդիմությանն, ըստ էության, մտցրեցին փակուղի: Բանն այն է, որ ուղիղ մեկ տարի է ընդդիմությունը հայտարարում է, թե սահմանադրական նախագծի վերաբերյալ իրենք կիսում են Վենետիկի հանձնաժողովի բոլոր առաջարկներն, ու քանի որ իշխանությունները մերժում են ընդդիմություն-Վենետիկ համատեղ առաջարկությունները, իրենք սահմանադրական հանրաքվեն վերածելու են Քոչարյանի վստահության  հանրաքվեի:

Սակայն Վենետիկի համառ պնդումներից հետո Հայաստանի իշխանություններին այլ բան չէր մնում, քան ընդունել այդ առաջարկները գրեթե առանց վերապահումների. քաղաքապետի ընտրության մասին դրույթը հանվել է Սահմանադրության նախագծից, կարգավորվելու է օրենքով եւ ըստ իշխանությունների տված խոստումների, քաղաքապետը լինելու է ընտրովի, ՀՀ գլխավոր դատախազին նախագահն այլեւս  միանձնյա չի նշանակելու, այլ նրա առաջարկած թեկնածուին նշանակելու է խորհրդարանը, Արդարադատության խորհրդի նախագահին չի նշանակելու երկրի նախագահը, իսկ կառավարության ձեւավորման գործում զգալիորեն մեծանալու է խորհրդարանի դերը:

Երեկ ԱԺ-ում տեղի ունեցած քննարկումների ժամանակ կառավարության ձեւավորման եւս մեկ մոդել է քննարկվել՝ լիտվականը, որն էլ, ըստ կոալիցիայի, ամենայն հավանականությամբ, կամրագրվի վերջնական փաստաթղթում: Ըստ այդ մոդելի, եթե խորհրդարանը երկու անգամ չի հաստատում նախագահի ներկայացրած կառավարությանը, ապա նախագահը պարտադիր կերպով  լուծարում է խորհրդարանն ու նշանակում արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ: Իսկ արդեն նորընտիր խորհրդարանը կարող է նշանակել արտահերթ նախագահական ընտրություններ: Այսպիսով, սրանք այն առավելագույն զիջումներն են, որոնց գնացել է իր ուրույն մենթալիտետով «հզոր ղեկավար» ունենալու կողմնակից Ռոբերտ Քոչարյանն, ու այս զիջումները միանգամայն բավարարում են միջազգային հանրության բոլոր պահանջները:

Այնպես որ, հունիսի 21-ին Ստրասբուրգում կեղտոտ լվացքի հարց, ըստ ամենայնի, չի առաջանա: Պարտադրված այս զիջումներից հետո արդյո՞ք Քոչարյանն ինքը չի դառնա հանրաքվեի տապալողը, այս պահին դժվար է ասել: Հատկապես, որ նոր Սահմանադրությունն ուժի մեջ է մտնելու հաջորդ խորհրդարանական ընտրություններից հետո, եւ իշխանությունը դեռ շանս ունի գործող Սահմանադրությամբ նախագահին վերապահված գերհզոր լծակներով ձեւավորել հերթական գրպանային խորհրդարանը, որն ի վիճակի չի լինի կյանքի կոչել անգամ ամենաժողովրդավարական Սահմանադրության դրույթները: Այդուհանդերձ, միջազգային հանրությանն ուղղված ՀՀ իշխանությունների «ժողովրդավարական» վերջին այս ռեւերանսների արդյունքում վտանգի տակ է իշխանափոխություն անելու ընդդիմության ծրագիրը, որի մոտակա հույսը սահմանադրական հանրաքվեն էր:

Դժվար է պատկերացնել, թե ինչպե՞ս պետք է ընդդիմությունը հանրահավաքներ անի եւ ժողովրդին կոչ անի դեմ քվեարկել մի Սահմանադրության, որտեղ հաշվի են առնված ե՛ւ ընդդիմության, ե՛ւ միջազգային կառույցների հիմնական պահանջները: Ինչպես նաեւ, դժվար է պատկերացնել, որ եթե անգամ ընդդիմությանը հաջողվի հասարակական շարժման ալիք բարձրացնել,  միջազգային հանրությունը կկանգնի ընդդիմության մեջքին եւ կբռնի «ապրիլ 12-յան» մեթոդներով ընդդիմությանը ճզմող Քոչարյանի ձեռքը, որն այդ դեպքում բացարձակ «քարտ բլանշ» կստանա ցանկացած եղանակով  պաշտպանելու Եվրոպայի առաջ ստանձնած իր հիմնական պարտավորությունը: Ուստիեւ՝ ի՞նչ է անելու ընդդիմությունը: Անկախ պատգամավոր Հմայակ Հովհաննիսյանի կարծիքով «ընդդիմություն՝ հանուն ընդդիմության» կարգախոսը բացարձակ անհեթեթություն է.

«Եթե իսկապես ընդունվել են Վենետիկի հանձնախմբի բոլոր սկզբունքային առաջարկները, որոնց արդյունքը լինելու է ժողովրդավարական երկրին  հարիր Սահմանադրություն, ես չեմ պատկերացնում, թե ինչ մոտիվացիայով է ընդդիմությունը ժողովրդին կոչ անելու մերժել այդ Սահմանադրությունը: Ինքնանպատակ ընդդիմությունն անհեթեթություն է»,- ասում է անկախ ընդդիմադիրը: «Արդարություն» դաշինքի քարտուղար Վիկտոր Դալլաքյանը, որի հիմնական կոչերից է սահմանադրական հանրաքվեն վերածել Քոչարյանի վստահության հանրաքվեի, այն կարծիքին չէ, որ ընդառաջ գնալով միջազգային կառույցներին՝ իշխանությունները փրկել են սեփական կաշին:

«Նախ, ես դեռ չեմ տեսել վերջնական տեքստը: Եւ, բացի այդ, մեր առաջարկներն ամբողջությամբ չէ, որ ընդունվել են. մենք առաջարկում էինք, որ խորհրդարանը կառավարություն ձեւավորելու  գործում լուրջ նախաձեռնություն ունենա, մինչդեռ քննարկվող տարբերակներում ԱԺ-ի դերը զգալի չէ: Բայց, անկախ ամեն ինչից, եթե անգամ ընդունենք, որ հանրաքվեի է դրվելու բացարձակ դեմոկրատական Սահմանադրություն, այդ պրոցեսն իշխանափոխության վերածելու մեր ծրագիրն ուժի մեջ է: Նախագիծը վատը կլինի, կոչ կանենք դեմ քվեարկել եւ պրոցեսը վերածել իշխանությունների վստահության հանրաքվեի, լավը կլինի, մենք ժողովրդին կբացատրենք, որ դրանք եղել են ընդդիմության առաջարկներն, ու իշխանությունները գնացել են պարտադրված զիջումների:

Այդ դեպքում մենք ժողովրդին կոչ կանենք կողմ քվեարկել այդ նախագծին՝ քարոզարշավի 40 օրվա ընթացքում բացատրելով, որ այդպիսի Սահմանադրությամբ իշխանական բուրգը փլուզվելու է, իշխանությունները թուլանալու են, եւ սա հրաշալի առիթ է ազատվելու հանցավոր վարչակազմից: Ցանկացած դեպքում, ռեժիմի ավտորիտար դեմքը չի փոխվում»,- ասում է Վիկտոր Դալլաքյանը: Ընդդիմության պահեստային այս տարբերակն, իհարկե, անտրամաբանական համարել չի կարելի: Սակայն միանշանակ է, որ այս տարբերակը կյանքի կոչելու շանսերը շատ ավելի քիչ են, եւ այս դեպքում ընդդիմությունից պահանջվող ջանքերը շատ ավելին են լինելու:

Նաիրա Զոհրաբյան