Առանց ատոմակայանի. ռազմավարություն հո չի

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հունիսի 24-ի համարում

Կառավարությունը երեկ հաստատել է հերթական մի ռազմավարական ծրագիր, որի անունն է «ՀՀ տնտեսության զարգացման համատեքստում էներգետիկայի բնագավառի զարգացման ռազմավարություն»: Անունից արդեն հասկացվում է, թե ինչի մասին է խոսքը` այն մասին, թե ինչ ուղղությամբ է զարգանալու մեր էներգետիկան, կամ ավելի ճիշտ՝ թե մեր կառավարությունը  ինչ ուղղությամբ է ուզում, որ զարգանա էներգետիկան: Նման դեպքերում, իհարկե, սովորաբար ուշադրությունը սեւեռվում է նրա վրա, թե որքանով են իրատեսական այսպիսի ռազմավարությունները: Միանգամից նշենք, որ այս տեսակետից ռազմավարությունը կարելի է որոշ վերապահումներով իրատեսական համարել: Ռազմավարությանն ավելի մանրամասն կանդրադառնանք առաջիկայում, բայց մեր ուշադրությունը այս ռազմավարությունում գրավեց ոչ այնքան դրա իրատեսությունը, որքան այն հավակնությունները, որոնք դրված են ծրագրում:

Այդ առումով մինչեւ 2025 թվականը ծրագրած այս ռազմավարությունը խեղճ ու կրակ տեսք ունի: Օրինակ, դրա կարեւորագույն կետերից մեկը հայկական ատոմակայանը փակելուն նախապատրաստելն է: Եւ որեւէ հստակ ձեւակերպված նպատակ մեկ այլ, արդիական ատոմակայան կառուցելու հավակնության մասին այնտեղ չկա: Այլ կերպ ասած, տարածաշրջանում առայժմ միակ «ատոմային տերությունը» իր էներգետիկայի զարգացման ռազմավարությամբ գործնականում հրաժարվում է միջուկային էներգետիկայից: Կառավարության նիստին հաջորդած ասուլիսում ռազմավարությունը լրագրողներին ընդհանուր գծերով ներկայացրեց ՀՀ էներգետիկայի փոխնախարար Արեգ Գալստյանը:

Դատելով փոխնախարարի ասածներից՝ ռազմավարություն կոչվող այս ծրագիրը այնպիսի նվազագույն նպատակների շարադրանք է, որին պետք էր տալ ոչ թե «ռազմավարություն» հավակնոտ անվանումը, այլ ընդամենը էներգետիկայի բնագավառում «անհրաժեշտ գործողությունների հերթականության ծրագիր» անվանումը: Փոխնախարարի ասելով՝ «Ռազմավարությունը ուղղված է հետեւյալ հիմնարար խնդիրների լուծմանը` ապահովել ցածր գներով հուսալի էներգամատակարարում, միաժամանակ խթանել էներգախնայողությանը եւ էներգաարդյունավետությանը: Ապահովել ԱԷԿ-ի անվտանգ շահագործումը մինչեւ այն պահը, երբ հնարավոր կլինի այն փոխարինել էներգիայի այլ աղբյուրներով եւ շահագործումից հանել առանց անընդունելի տնտեսական, սոցիալական, բնապահպանական եւ էներգետիկ անվտանգության բնույթի ազդեցությունների:

Ապահովել կենսունակ էներգամատակարարում հիմնված կայուն զարգացման սկզբունքների վրա եւ ՀՀ միջազգային բնապահպանական պարտավորություններին համահունչ: Կառուցել կենսակայուն էներգահամակարգ, որտեղ խրախուսվում է էներգիա մատակարարող բոլոր կառույցների տնտեսապես արդյունավետ գործունեությունը…...» եւ այլն եւ այսպես շարունակ: Սրա անունը «ռազմավարություն» դնելով՝ կարող է տպավորություն ստեղծվել, թե կարելի է դրանից ավելի քիչ նպատակներ դնել: Սրանք այն նվազագույն խնդիրներն են, որոնք պետք է իրականացնի ցանկացած երկիր: Իսկ ռազմավարությունը, պատկերավոր ասած, շատ ավելի հավակնոտ, թեկուզեւ մի քիչ ոչ իրատեսական թվացող այն գործողությունների ծրագիրը պետք է լիներ, որի նպատակը Հայաստանը տարածաշրջանի էներգետիկ գերտերություն դարձնելն էր:

Իսկ նման հնարավորություն կոնկրետ էներգետիկայի առումով Հայաստանը ունի, իսկ եթե ավելի հստակ ասենք, հատուկ տաղանդ է պետք ունենալ Հայաստանը այդպիսին չդարձնելու համար: Այս առումով, մեր իշխանությունները այդ տաղանդը ունեն: Այդպիսի գերտերություն լինելու համար Հայաստանին խանգարում են միայն նրա առաջ կանգնած  քաղաքական խնդիրները: Դրանց լուծումները միանշանակ կանխատեսելի են, եւ վաղ թե ուշ դրանց տրվելու են հենց այդպիսի կանխատեսելի լուծումներ: Բայց մենք չափազանց թանկարժեք ժամանակ ենք կորցնում՝ հետն էլ կորցնելով այն տեղն ու դիրքը, որը վերապահված էր մեզ եւ մերը պետք է լիներ:

Վերցնենք հենց ատոմակայանի պարագան: Պրն Գալստյանը ինքն է ասում, որ շատ երկրներ չեն հավակնում ատոմակայան ունենալ այն պատճառով, որ դրա սպասարկող մասնագետներ պատրաստելը չափազանց դժվար գործ է, բացի այդ, երկիրը պետք է ունենա ատոմակայան սպասարկելու ավանդույթ եւ այլն: Հայաստանի դեպքում նման որեւէ խնդիր չկա` ունենք միջազգային մակարդակի մասնագետներ, որոնք ոչ միայն տասնամյակներ շարունակ շահագործել են ատոմակայանը, այլեւ տիրապետում են էքստրեմալ պայմաններում աշխատելուն: Բացի դրանից, արդեն կան բոլոր ենթակառուցվածքները գործող ատոմակայանը նորով փոխարինելու համար:

Նման պարագայում թերեւս ոչ մի կասկած չպետք է ծագեր, որ հին չափանիշների մեր ատոմակայանը պետք է փոխարինվի ժամանակակից, շատ ավելի հզոր ու հուսալի ատոմակայանով: Սակայն Հայաստանին ոչ ոք թույլ չի տա նման ծրագիր իրագործել: Քաղաքակիրթ աշխարհը կհանդուրժի եւ կաջակցի նոր ատոմակայան կառուցելուն միայն այնպիսի Հայաստանում, որը ապրում ու զարգանում է հենց այդ քաղաքակիրթ աշխարհի ուղղությամբ, այլ ոչ թե այն Հայաստանում, որը կա այսօր: Իսկ այս առումով մեզ մնում է այնպիսի ռազմավարություններ մշակել, որոնցում ոչ մի լուրջ հավակնություններ չկան: Եւ հենց սա էլ արել է կառավարությունը:

Հայկ Գեւորգյան