Երկրի հակառակ կողմը (2008-07-10)

Սկիզբը` նախորդ համարներում 31. Ի՞նչ են զգում հայրերը Զանգողը Վիկտորն էր. ասացի, որ ես ու Ֆրեդը ճաշում ենք միասին եւ իրեն էլ առաջարկում ենք միանալ։ Վիկտորը հաճույքով ընդունեց առաջարկը։ Երեքով հանդիպեցինք մեր հյուրանոցի նախասրահում։ Ես Վիկտորին ներկայացրի Ֆրեդին, Ֆրեդին ներկայացրի Վիկտորին։ Վերջինս ցավակցության խոսքեր ասաց, ապա նրանք իրար ամերիկյան տարբերակով մի երկու հարց տվեցին` «ուրդու տղա ե՞ս որ» տարբերակով։ Գիտեք արդեն, որ Վիկտորը Նյու Յորքից էր, բայց չեմ ասել, որ Ֆրեդը Նեբրասկա նահանգի տղա էր` Լինքոլն քաղաքից։ Ես ուշադիր հետեւում էի իմ երկու ամերիկացի բարեկամների զրույցին. արդյո՞ք նրանք ընդհանուր ծանոթներ կգտնեն, ինչպես տեղի է ունենում ցանկացած երկու հայաստանցիների առաջին հանդիպման ընթացքում։ Ինձ հուսախաբություն էր սպասում, քանի որ նրանց ամենաընդհանուր ծանոթը Ջորջ Բուշը դուրս եկավ, որի դեմ նրանք քվեարկել էին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններում։ Ֆրեդը առաջարկեց հենց հյուրանոցի ռեստորանում էլ ճաշել. մենք համաձայնվեցինք։ Ասաց, որ ինքը կիեւյան կոտլետ է ուզում ուտել. մենք էլ համաձայնվեցինք։ Ֆրեդը ասաց` կարմիր գինիով. մենք էլի համաձայնվեցինք։ Երբ արդեն նստած էինք սեղանի շուրջ եւ համտեսել էինք գինին, ես Վիկտորին հարցրի, թե ի՞նչ լուր ունի իր փոքրիկից։ Այս հարցը տալիս երեւի պետք է հիշեի Ֆրեդի հետ տեղի ունեցածը, այն, թե ինչու է նա հիմա Էդինբուրգում։ Բայց մի տեսակ մոռացել էի։ Վիկտորը ոգեւորված սկսեց պատմել, որ մի շաբաթից տանը կլինի ու կսիրի, անսահման կսիրի իր որդուն։ Ես երկար ժամանակ չէի էլ նկատել, որ Ֆրեդը մտքերի մեջ է ընկել։ Երբ նկատեցի, որոշեցի փոխել խոսակցության թեման, բայց Ֆրեդը թույլ չտվեց. - Ինչպիսի՞ն է հայր լինելու զգացողությունը,- անսպասելի հարցրեց նա ու շարունակեց,- մենակ թե գրքերում կարդացած բաներ չասեք։ Ես ու Վիկտորը իրար նայեցինք։ Այ քեզ հարց։ Հարց, որ տալիս է իր իսկ բնորոշմամբ` հայր չդարձած, բայց արդեն իսկ որդեկորույս մարդը, հարց. որին անհրաժեշտ է պատասխանել։ Որոշ անորոշությունից հետո Վիկտորի աչքերում կոնկրետություն զգացի, նա ասես գտել էր այդքան անսպասելի հնչած հարցի պատասխանը. - Հայր լինել, նշանակում է մեղավոր զգալ, սարսափելի մեղավոր զգալ երեխայիդ առաջ,- իր միտքը բարձրաձայնեց նա։ Մի պահ լռություն տիրեց. Վիկտորը ինքն էլ սկսեց մտածել իր ասածի շուրջ։ - Մեղավոր զգա՞լ, թե՞ մեղավոր լինել, - փորձեց ճշգրտել Ֆրեդը։ - Մի՞թե հնարավոր է մեկն առանց մյուսի, - Վիկտորի փոխարեն պատասխանեցի ես ու շարունակեցի,- հնարավոր չէ մեղավոր չլինել։ - Բայց հնարավոր է մեղավոր չզգալ, - նկատեց Ֆրեդը։ - Դու արդեն խոսում ես անմեղսունակի մասին. միայն անմեղսունակը կարող է իրեն մեղավոր չզգալ։ Բայց անմեղսունակը, իսկապես, նաեւ մեղավոր էլ չէ, որովհետեւ նա ի վիճակի չէ իրեն մեղավոր զգալ, - պարզաբանեցի ես։ Ֆրեդը ընդունեց իմ ասածը։ Վիկտորը, որ այս ընթացքում լուռ լսում էր, պայծառ դեմքով շարունակեց իր նախնական միտքը. - Բայց ես հանճարեղ ձեւակերպեցի. երբ մարդ նայում է որեւէ ուրիշ երեխայի, դա սովորական ուրախ զգացողություն է։ Երբ սեփական երեխայիդ ես նայում, անկախ նրանից` ուրախ ես, թե տխուր, սիրտդ պարտադիր ճմլվում է, դու քեզ մի տեսակ մեղավոր ես զգում... - Ինչի՞ համար,- հարցրեց Ֆրեդը։ - Ամեն ինչի, հենց թեկուզ նրա համար, որ չես կարողանում նրան սիրել այնքան, որքան սիրում ես. սա է հայրական զգացումը` մեղքի զգացում եւ այդ մեղքը քավելու հուսահատ ջանքեր. սա էլ քեզ հայրական սեր։ Ու երբեմն այդ սերը վատ է վերջանում։ - Ի՞նչ նկատի ունես,- հարցրի ես Վիկտորին։ Նա զարմացավ. - Դու չէի՞ր նախօրեին պատմում զավակ-կլոնների, ծնող-բռնակալների մասին։ Ես էլ ասացի, որ դրա հակառակ դրսեւորումն էլ կա հենց թեկուզ մեզ մոտ` USA-ում. թմրամոլության ու սանձարձակության մեջ կորչող ջահելների մի հսկայական շերտ։ Քո կարծիքով, դրա տակ ծնողական, ավելի կոնկրետ` հայրական զգացմունքների հանգո՞ւյց չի թաքնված։ Եւ գիտե՞ս պրոբլեմը որն է. երբեք չգիտես` օգո՞ւտ ես տալիս երեխայիդ, թե՞ վնաս։ Չգիտես` պատիժը ճի՞շտ որոշում է, թե՞ սխալ, որովհետեւ մի երեխայի դեպքում դա կարող է ճիշտ դուրս գալ, մյուսի դեպքում` սխալ։ Բայց ամենասարսափելին այն է, որ դու երբեք էլ չես իմանա` ճի՞շտ ես դաստիարակել երեխայիդ, թե՞ սխալ։ - Այդ ինչպե՞ս, - զարմացա ես,- մի՞թե չես կարող տեսնել` օրինավո՞ր մարդ է երեխադ, թե՞ ոչ։ - Ասենք թե օրինավոր մարդ է, դա քեզ համոզում է, որ դու նրան ճի՞շտ ես դաստիարակել։ Իսկ չե՞ս մտածում, որ դու նրա մեջ սպանել ես, ասենք, նկարչի կամ գրողի կամ էլ երաժիշտի հանճարը. կարո՞ղ ես համոզված լինել, որ այդպես չէ։ Ստիպելով նրան ջութակ նվագել` գուցե դու նրան զրկում ես նկարչի իր կոչումից, կամ չստիպելով ջութակ նվագել` չես օգնում, որ նա գտնի ջութակահարի իր կոչումը։ Չես կարող ասել. տարակույսները միշտ կտանջեն քեզ, ու դու միշտ քեզ մեղավոր կզգաս։ Կամ գուցե հանճարեղ նկարներ ստեղծելու համար նրան հերոի՞ն է հարկավոր։ Իսկ դու ուզո՞ւմ ես, որ քո երեխան հանճարեղ նկարիչ լինի։ Կամ դու ո՞վ ես, որ դա ցանկանաս կամ չցանկանաս. այս հարցերի հորձանուտում, ուզես թե չուզես, դու քեզ մեղավոր կզգաս։ Ֆրեդը շարունակում էր մտքերի մեջ լինել. - Ուրեմն ասում եք` հայր լինելու զգացողությունը երեխայիդ առաջ մեղավոր լինելու զգացողությո՞ւնն է. եթե այդպես է, ես էլ կարող եմ ինձ հայր համարել,- դառնացած ասաց նա։ - Գիտե՞ք ինչ, ինձ թվում է` այդ բանաձեւը բացատրում է այլ հարաբերություններ եւս, այսինքն` այլ դեպքերի էլ է բնորոշ։ Ասենք, ի՞նչ է նշանակում որդի լինել. նշանակում է մեղավոր զգալ ծնողներիդ առաջ, եղբայր` մեղավոր զգալ եղբորդ կամ քրոջդ առաջ, ամուսին` մեղավոր զգալ կնոջդ առաջ։ Եւ ի վերջո, ի՞նչ է նշանակում լինել մարդ. մեղավոր լինել Աստծո առաջ։ Կյանքն էլ այդ մեղավորության զգացումը հաղթահարելու, ապաշխարելու հուսահատ փորձ է. եւ մարդիկ իրենց առաջին մեղքը քավելու մղումով երբեմն ավելի մեծ մեղքեր են ստիպված լինում գործել,- ընդհանրացրի ես։ Վիկտորը ակնհայտորեն համաձայնվեց ինձ հետ. - Այո, մեղավորության զգացումից զերծ են միայն կովերը,- ասաց նա։ Ֆրեդը շարունակում էր պահպանել իր մտքի ուղղությունը. - Մի ժամանակ մարդը 800 տարի էր ապրում։ Հետո, ավելի ճիշտ` հիմա, կյանքի միջին տեւողությունը 60-70 տարի է։ Կգա մի ժամանակ, երբ մարդիկ մեռած կծնվեն. ինձ համար այդ ժամանակը եկել է,- էլի հառաչելով` ասաց նա։ Ես ուզում էի մխիթարանքի խոսքեր ասել, բայց չէի գտնում։ - Ֆրեդ, դու Նոր կտակարան ունե՞ս,- որոշ դադարից հետո ի վերջո հարցրի ես։ - Հիմա՞. ոչ, չունեմ։ - Եկեք մի գրախանութ կամ եկեղեցի գնանք. ես ուզում եմ երեքիս համար էլ Նոր կտակարան գնել։ Մենք վեր կացանք. ճաշի համար վճարեցինք գերմանական ձեւով։