ԵԽԽՎ հակահայ բանաձեւն՝ ամբողջությամբ եւ լրացումներով

Նախօրեի տեղեկացրել էինք, որ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի ձմեռային նստաշրջանում ընդունվեց բոսնիացի պատգամավոր Միլիցա Մարկովիչի հեղինակած «Ադրբեջանի սահմանամերձ շրջանների բնակիչները կանխամտածված կերպով զրկված են ջրից» հակահայ բանաձեւը: Ստորեւ ներկայացնում ենք բանաձեւի տեքստն ամբողջությամբ:

1. Խորհրդարանական վեհաժողովը հիշեցնում է իր բոլոր անդամ պետություններին, որ ջրի իրավունքը կենսական է կյանքի եւ առողջության համար, համաձայն ջրային ռեսուրսների մասին 1966թ. Հելսինկյան կանոնների եւ 2004թ. Բեռլինյան կանոնների, եւ դրանով իսկ հանդիսանում է մարդու այլ իրավունքների իրացման նախապայման: Վեհաժողովը ընդգծում է պետությունների պարտավորությունը՝ ապահովելու բավարար, անվտանգ եւ մատչելի ջրային ռեսուրսների հասանելիությունը իրենց բնակիչների համար:

2. Վեհաժողովը, խմելու ջրի ազատ հասանելիությունը, որը չի կարող սահմանափակվել սահմանների առկայությամբ, դիտարկում է որպես հիմնարար իրավունք, կյանքի աղբյուր եւ ռազմավարական նշանակություն ունեցող ակտիվ յուրաքանչյուր պետության համար: Վեհաժողովը հաստատում է, որ ջրից կանխամտածված զրկելը չի կարող օգտագործվել որպես անմեղ քաղաքացիներին վնասելու միջոց:

3. Վեհաժողովը համարում է, որ բնապահպանական արհեստական ճգնաժամի կանխամտածված ստեղծումը պետք է դիտարկել որպես «բնապահպանական ագրեսիա» եւ մի պետության թշնամական ակտ մյուսի հանդեպ՝ բնապահպանական աղետի գոտիներ ստեղծելու եւ տեղի բնակչության բնականոն կյանքը անհնար դարձնելու նպատակով:

4. Վեհաժողովն ափսոսանք է հայտնում, որ Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի այլ տարածքների բռնազավթումը ստեղծում է նմանատիպ հումանիտար եւ բնապահպանական խնդիրներ Դաշտային Ղարաբաղի հովիտներում բնակվող Ադրբեջանի քաղաքացիների համար:

5. Վեհաժողովը հիշեցնում է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները 2014թ. մայիսի 20-ի իրենց հայտարարության մեջ հույս են հայտնել, որ կողմերը համաձայնության կգան այդ ջրային ռեսուրսները համատեղ շահագործելու հարցում՝ ի շահ տարածաշրջանի:

6. Վեհաժողովը նշում է, որ ավելի քան 20 տարիների ընթացքում կանոնավոր սպասարկման աշխատանքների բացակայությունը Սարսանգի ջրամբարում, որը գտնվում է Ադրբեջանի՝ Հայաստանի կողմից բռնազավթված տարածքներից մեկում, վտանգ է ներկայացնում սահմանամերձ ողջ շրջանի համար: Վեհաժողովն ընդգծում է, որ Սարսանգի ամբարտակի անսարք վիճակը կարող է հանգեցնել խոշոր աղետի՝ մարդկային կյանքի մեծ կորուստներով եւ, հնարավոր է, հումանիտար նոր ճգնաժամով:

7. Հաշվի առնելով այս հրատապ հումանիտար խնդիրը՝ Վեհաժողովը պահանջում է.

7.1. հայկական զինված ուժերի անհապաղ դուրսբերումը նշված շրջանից՝ այդպիսով թույլ տալով.

7.1.1. անկախ ինժեներների եւ ջրաբանների մուտքը՝ իրականացնելու տեղանքի մանրամասն հետազոտություն,

7.1.2. Սարսանգի ջրի օգտագործման եւ պահպանման ամբողջական կառավարում՝ ողջ ջրհավաք տարածքում,

7.1.3. միջազգային վերահսկողություն ոռոգման ջրանցքների, Սարսանգի եւ Մատաղիսի ամբարտակների վիճակի, աշնան եւ ձմռան ընթացքում ջրի բացթողնման ժամանակացույցի եւ ջրատարների գերշահագործման նկատմամբ,

7.2. Հայաստանի իշխանություններից՝ դադարեցնել օգտագործել ջրային ռեսուրսները որպես քաղաքական ազդեցության կամ ճնշում գործադրելու միջոց՝ հօգուտ հակամարտության կողմերից մեկի:

8. Վեհաժողովը խստորեն դատապարտում է ՀՀ խորհրդարանական պատվիրակության եւ ՀՀ իշխանությունների կողմից համագործակցության բացակայությունը այս խնդրի վերաբերյալ զեկույցի պատրաստման գործում: Վեհաժողովը համարում է, որ նման պահվածքը անհամատեղելի է Եվրոպայի խորհրդի լիիրավ անդամ հանդիսացող երկրի պարտավորությունների եւ հանձնառությունների հետ: Վեհաժողովը կդիտարկի, թե ինչ միջոցներ է պետք ձեռնարկել այս եւ նման այլ դեպքերում, որոնք կարող են ծագել խորհրդարանականների պաշտոնավարման ժամկետներում:

9. Վեհաժողովը կոչ է անում բոլոր շահագրգիռ կողմերին՝ ակտիվացնել իրենց ջանքերը Սարսանգի ջրամբարի ռեսուրսների համատեղ կառավարման գործում սերտ համագործակցելու ուղղությամբ, քանզի նման համագործակցությունը կարող է հանդիսանալ որպես վստահության կառուցման միջոց, որն անհրաժեշտ է ցանկացած հակամարտության լուծման համար:

Հ.Գ. Հիշեցնենք, որ սույն փաստաթուղթը, որպես բանաձեւի նախագիծ, ընդունվել էր ԵԽԽՎ սոցիալական հանձնաժողովի՝ 2015թ. նոյեմբերի 23-ին կայացած նիստում: ԵԽԽՎ ձմեռային նստաշրջանում բանաձեւն ընդունվել է որոշ լրացումներով, մասնավորապես, ի հայտ են եկել 5-րդ եւ 9-րդ կետերը, որոնք բացակայում էին Միլիցա Մարկովիչի՝ նոյեմբերին ներկայացրած զեկույցում:   

Թարգմանությունը՝ Աշխեն Մուշեղյանի