Այսպես որ գնա, շուտով ԱՄՆ-ի տնտեսության չափ ՀՆԱ կունենանք, բայց Զիմբաբվեի բյուջեով

Շուտով կլրանա երկու տարի այն պատմական օրից, երբ այն ժամանակ դեռ նորանշանակ ՀՀ վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը կառավարության նիստերի դահլիճում հավաքեց Հայաստանի խոշոր գործարարներին, տարատեսակ գերատեսչությունների ղեկավարներին եւ հայտարարեց «գիծ քաշելու մասին»:

Դա 2014 թվականի մայիսի 14-ն էր: Աբրահամյանը այդ օրը ասել էր, թե նախկինում ինչ եղել՝ եղել է, այսուհետ բոլորը վճարում են հարկերը...: Այսինքն, Հայաստանի տնտեսության ստվերային հատվածը, որը ահռելի ծավալներ ունի, պետք է արմատապես կրճատվեր: Թե ինչպես է կրճատվել, պարզ երեւում է այդ հայտարարությանը հաջորդած մեկ լիարժեք տարվա պետբյուջեի կատարողականից: Ստվերային տնտեսության կրճատումը առաջին հերթին ենթադրում է, որ պետբյուջեի հավաքագրած հարկերը ավելանալու են: Այսինքն, տնտեսության այն հատվածը, որից հարկերը թաքցվում էին, պետք է հարկերը վճարի: 

Այս ընթացքում ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայությունը պարբերաբար մեզ տեղեկացնում է, որ մեր տնտեսությունը անընդհատ ու սահուն աճում է: Մյուս կողմից, սակայն, պաշտոնապես արձանագրվող ցուցանիշներով մեր բյուջեն նույնքան անընդհատ ու սահուն նվազում է: Հետաքրքիրն այն է, որ պետական բյուջեն ապահովում է հենց տնտեսությունը: Նույնիսկ կա ցուցանիշ, թե բյուջեն տնտեսության կամ համախառն ներքին արդյունքի քանի տոկոսը պետք է կազմի: ՀՀ կառավարությունը հաստատել է անցած տարվա պետական բյուջեի կատարողականը, եւ պարզվել է, որ հարկային եկամուտները ՀՆԱ-ի միայն 21.2 տոկոսն են կազմել, այնինչ 2014 թվականին այդ ցուցանիշը 22 տոկոս էր:

Եվ ուրեմն, ի՞նչ ստացվեց: Ստացվեց, որ եթե տնտեսությունն աճել է, իսկ հարկերը նվազել են, ուրեմն աճել է նաեւ տնտեսության ստվերային հատվածը: Իհարկե, կառավարությունն ասում է, որ դա պայմանավորված է համաշխարհային տնտեսության դինամիկայով, Հայաստան ուղարկվող տրանսֆերտների նվազմամբ...: Բայց խոսքը հավաքագրված հարկերի ֆիզիկական ծավալների մասին չէ, այլ հարկերի եւ ՀՆԱ-ի հարաբերակցության: Կառավարությունը այստեղ էլ պատասխան ունի. ասում է, որ ՀՆԱ-ի աճը ստացվել է այնպիսի ոլորտներից, որոնք հարկային եկամուտների վրա քիչ ազդեցություն ունեն: Օրինակ, որքան էլ գյուղատնտեսությունը աճի, այդ ոլորտից ստացվող հարկերը չնչին են, եւ դրանց աճը չի կարող մեծ ազդեցություն թողնել հարկերի վրա: Շատ լավ, հիմա նայենք, թե արդյոք այդ պնդումները հիմնավո՞ր են:

Ըստ 2015 թվականի վերը նշված կատարողականի՝ 2015 թվականի պետական բյուջեի եկամուտները  թերակատարվել են 81 միլիարդ դրամով, կամ մոտ 6.5 տոկոսով: Արդյոք կառավարության բերած հիմնավորումները համոզի՞չ են: Հաշվետվության համաձայն, ամենամեծ «նպաստումը» այդ թերակատարմանը արձանագրվել է ավելացված արժեքի հարկի նվազման պատճառով: ԱԱՀ-ի գծով անցած տարի 16.4 միլիարդ դրամ ավելի քիչ գումար է հավաքվել, քան 2014 թվականին: Այդ նվազումն էլ իր հերթին ներմուծման ծավալների անկման հետեւանք է: Խնդիրն այն է, որ Հայաստան ներմուծվող ապրանքներից գանձվում է ԱԱՀ, եւ եթե ներմուծման ծավալը նվազում է, նվազում է նաեւ հավաքված ԱԱՀ-ն: Բայց նույն հաշվետվության մեկ այլ հատվածում կարդում ենք, որ մաքսատուրքի գծով 2015 թվականին 13.1 միլիարդ դրամով ավելի շատ է գումար մուտք եղել բյուջե: Դա պայմանավորված է նրանով, Հայաստանը դարձել է ԵՏՄ անդամ եւ այդ կառույցի «ընդհանուր դրամարկղից» ամեն տարի որոշակի գումար է ստանում այդ հարկատեսակի գծով: Այլ կերպ ասած, ներմուծումից ստացվող ԱԱՀ-ի նվազումը մեծ չափով «փոխհատուցվել է» նույն ներմուծումից ստացվող մաքսատուրքի ավելացմամբ:

Մեկ այլ հոդվածով ունենք շատ ավելի տպավորիչ աճ. ավելի քան 22 միլիարդ դրամով աճել են մուտքերը եկամտային հարկից: Դա, իհարկե, պայմանավորված է նրանով, որ անցած տարի բարձրացվեց պետական պաշտոնյաների աշխատավարձը եւ պետությունը մի կողմից ավելի շատ աշխատավարձ է տալիս բյուջեից ու ավելի շատ հարկ հավաքում, բայց դա էական չէ` լրացուցիչ ավելի քան 22 միլիարդ էլ այս հարկատեսակից է հավաքվում:

Շահութահարկի գծով ունենք նվազում, ակցիզայինով` նույնպես...: Մյուս գրեթե բոլոր հարկատեսակներով ունենք նվազումներ: Ու ամբողջ պատկերը ուսումնասիրելով՝ կանգնում ենք հանելուկի առաջ. այդ ինչպե՞ս է լինում, որ տնտեսությունը աճում է, ըստ Հովիկ Աբրահամյանի` երկու տարի առաջ «իջեցված շրջաբերականի» ստվերային տնտեսությունը պետք է կտրուկ նվազած լիներ, սակայն հարկերը նվազում են: Եզրակացությունը միակն է` ոչ տնտեսությունն է իրականում աճել, ոչ էլ ստվերային տնտեսությունն է կրճատվել: Պարզապես կտրուկ աճել է պաշտոնական ցուցանիշների հավելագրման մակարդակը: 

Նույն իրավիճակը արձանագրվելու է այս տարի: Գոնե առաջին եռամսյակի տվյալներով արդեն իսկ արձանագրվել է անցած տարվա նույն  ժամանակահատվածի համեմատ հարկերի նվազում: Եվ դա այն դեպքում, երբ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայությունը «զեկուցել է» տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի 5.5 տոկոս աճ: Այսինքն, էլի տնտեսությունը աճում է, իսկ հարկերը նվազում են: Այսպես որ գնա, մենք շուտով կունենաք ԱՄՆ-ի տնտեսության չափ ՀՆԱ, բայց Զիմբաբվեի բյուջեով: