Ինչպես են Հայաստանում «աճեցնում» տնտեսությունը. մեթոդոլոգիայի կախարդանքը

Մեր երկրի տնտեսական աճի մասին պատումները կարելի է հավաքել մի ժողովածուի մեջ եւ փոխանցել սերունդներին՝ որպես ֆանտաստիկ վեպ:

Վերջերս ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինից տեղեկացանք, որ ԵՏՄ-ին անդամակցելուց հետո Հայաստանի  տնտեսությունը աճել է 15 տոկոսով: Մեր տնտեսության աճը պաշտոնապես ներկայացնող կառույցի` ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության ղեկավար Ստեփան Մնացականյանը այդպես էլ չկարողացավ բացատրել, թե որտեղից է Պուտինը վերցրել այդ տվյալները: Իրականում պարզ հաշվարկները ցույց են տալիս, որ ԵՏՄ-ին անդամակցելուց հետո մեր տնտեսությունում անկում է տեղի ունեցել` մոտ 5 տոկոս: Այսինքն, խնդիրը հաշվելու մեջ է:

Եվ ուրեմն, ինչպես են հաշվում, որ ստացվում է, թե մեր տնտեսական «աճել» է: Հայտնի տնտեսագետ Արտակ Մանուկյանը իր ֆեյսբուքյան էջում ուշագրավ գրառում է արել «Գյուղատնտեսության ոլորտի վիճակագրական հեքիաթները եւ իրականությունը...» վերնագրով:

«Օգոստոսի 22-ին ԱՎԾ-ն հրապարակեց օպերատիվ վիճակագրություն, որով 2015թ. հուլիսի համեմատ ՏԱՑ-ը (տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը) նվազել էր 4.3%-ով: Նայենք ու բացահայտենք վիճակագրական խութերը փաստերով...:

2016թ. հուլիսին գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի ծավալը կազմել է 89.7 մլրդ դրամ  եւ իրավացիորեն նշված է, որ 2015թ. հուլիսի համեմատ այն նվազել է 3.8 տոկոսով, քանի որ 2015թ. հուլիսին եղել է 92.8 մլրդ դրամ: Տեղեկանքում նշված է, որ 2014թ. հուլիսի նկատմամբ գյուղատնտեսությունը գրանցել է 15 տոկոս աճ, ինչը բացարձակ սուտ է, քանի որ 2014թ. հուլիսին գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի ծավալը, ըստ ԱՎԾ-ի, եղել է մոտ 96.6 մլրդ: Այսինքն, 2014թ. հուլիսի համեմատ 2015թ. հուլիսին գյուղատնտեսությունը իրականում 3.9 տոկոս անկում է գրանցել, մինչդեռ ներկայացվել է 15% աճ...: Ամփոփելով տնտեսության միտումները, ասենք, որ փաստորեն 2016թ. հուլիսին 2014թ. հուլիսի նկատմամբ գրանցվել է 7.1% անկում: Օգտագործվել են միայն պաշտոնական թվեր, Էնպես որ, բերեք էս թվերի մասով խոսակցություններին լուրջ չվերաբերվենք, տղերքն էնքան են թոզ փչել, որ խճճվել են...»,- գրել էր Արտակ Մանուկյանը:

Ստացվում է, որ 2014 թվականի հուլիսի համեմատ գյուղատնտեսության ոլորտում 2015-ի հուլիսին եղել է 3.9 տոկոս անկում, սակայն պաշտոնապես ներկայացվել է 15 տոկոս աճ: ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայությունը եւ պետական այլ գերատեսչությունները տասնյակ հազարավոր ցուցանիշներ է հրապարակում եւ դրանք մանրամասն ստուգելու համար հսկայական ինստիտուտներ են պետք: Բայց այդ ցուցանիշների նույնիսկ մակերեսային ուսումնասիրությունները բավարար են լինում պատկերացում կազմելու համար, թե ինչպես են Հայաստանում «աճեցնում» ցուցանիշները:

Բերենք մեկ այլ օրինակ: Օրերս նույն Ազգային վիճակագրական ծառայությունը հրապարակել է մեկ այլ տեղեկանք, որտեղ նշված են վերջին տարիներին Հայաստանում արտադրված, Հայաստանից արտահանված, Հայաստան ներմուծված պարենամթերքի մասին տվյալներ: Այսպես, ըստ այդ պաշտոնական ցուցանիշների՝ 2014 թվականի ընթացքում Հայաստանից արտահանվել է 2500 տոննա լոլիկ: Կա մեկ այլ գերատեսչություն, որը նույնպես հաշվառում է Հայաստանից արտահանվող ապրանքների ծավալները: Խոսքը ՀՀ մաքսային ծառայության մասին է: Եվ ահա, ըստ մաքսային ծառայության նույնքան պաշտոնական ցուցանիշների, նույն` 2014 թվականին Հայաստանից արտահանվել է միայն 217 տոննա լոլիկ: Տարբերությունը մի քանի տոկոս չէ, որպեսզի կարողանանք դա վերագրել վիճակագրական շեղմանը: Ըստ ԱՎԾ-ի՝ լոլիկի արտահանումը 11.5 անգամ ավելի շատ է եղել, քան ըստ մաքսայինի տվյալների: 2015-ին ԱՎԾ-ի տվյալներով արտահանվել է 4100 տոննա լոլիկ, այնինչ մաքսայինի տվյալներով լոլիկի արտահանումը կազմել է միայն 1254 տոննա: Այս դեպքում էլ «շեղումը» ավելի քան 3 անգամ է: Հսկայական անհամապատասխանություն կա նաեւ վարունգի արտահանման վիճակագրական տվյալների մեջ: Ըստ ԱՎԾ-ի՝ 2014 թվականին արտահանվել է 600 տոննա վարունգ, իսկ մաքսայինի տվյալներով՝ միայն 383 տոննա: 2015 թվականին, ըստ մաքսայինի, արտահանվել է 3760 տոննա վարունգ, մինչդեռ ԱՎԾ-ն ցույց է տալիս 4200 տոննա...:

Ինչպես նկատում ենք, ԱՎԾ-ի տվյալները տասնյակ տոկոսներով, իսկ երբեմն անգամներով գերազանցում են մաքսայինի ներկայացրած ցուցանիշները: Եվ հենց այստեղ է թաքնված մեր տնտեսական «աճերի» գաղտնիքը: Խնդիրն այն է, որ տնտեսության աճն ու անկումը հաշվարկվում է ոչ թե մաքսայինի տվյալներով, այլ հենց ԱՎԾ-ի: Եվ հենց դրանով է բացատրվում, որ ԱՎԾ-ի տվյալները միշտ շատ ավելի չաղլիկ են, քան մյուս գերատեսչությունների ունեցած տվյալները:

Անշուշտ, ԱՎԾ-ն ունի որոշակի բացատրություններ, թե ինչպես է ստացվում այս տարբերությունը: Դա մի կախարդական բացատրություն է, որը ԱՎԾ-ն կցում է ցանկացած այսպիսի «կասկածելի» ցուցանիշի պոչին. ասվում է, որ մեթոդոլոգիայի փոփոխություններ են կատարվել: Բայց երբեք, ոչ մի անգամ, ոչ մի պարագայում ԱՎԾ-ն որեւէ ցուցանիշի հաշվարկման համար մեթոդոլոգիան այնպես չի փոխել, որ ստացվի բացասական ցուցանիշ: Մեթոդոլոգիայի ցանկացած փոփոխություն հանգեցնում է «աճի»: Եվ մեթոդոլոգիաներ փոխելու հարցում ԱՎԾ-ն հասել է աննկարագրելի հաջողությունների: Ցավոք, տնտեսության իրական զարգացման մեթոդոլոգիաները ոչ մի փոփոխություն չեն կրում: