Ինչ ենք սպասում նոր վարչապետից. սպիտակ ձիով սուպերմեն ասպե՞տն է եկել

Երեկ, Սերժ Սարգսյանը պաշտոնապես իր հրամանագրով ՀՀ վարչապետի պաշտոնում նշանակեց Կարեն Կարապետյանին: Կհաջողի՞ արդյոք նա այս պաշտոնում: Ակնհայտ է, որ հասարակության մի որոշակի հատված մեծ սպասումներ ունի նոր վարչապետից, մասնավորապես, եւ նրա ձեւավորելիք կառավարությունից՝ ընդհանրապես: Ու ակնհայտ է նաեւ, որ այդ սպասումները չափազանցված են. խիստ չափազանցված: Իսկ երբ չափազանցված սպասումները չեն իրականանում, դրանք շատ արագ վեր են ածվում խորը հիասթափության: Ուրեմն փորձենք կանխատեսել, թե ինչ կարող է անել նոր վարչապետը, եթե ցանկանա ինչ-որ բան անել, իհարկե:

Կարեն Կարապետյանից սպասումները ինչ-որ տեղ կրկնում են այն իրավիճակը, երբ ՀՀ վարչապետ նշանակվեց Տիգրան Սարգսյանը: Գործարար համայնքը բավական դրական տրամադրվածություն ուներ: Վարչապետ էր նշանակվել մի մարդ, որն ուներ լավ կրթություն, բարձր ինտելեկտ, իրեն լավ էր դրսեւորել ԿԲ նախագահի պաշտոնում, գիտական հոդվածներ էր գրում, կրեատիվ մտածելակերպ ուներ եւ այլն: Դրական սպասումները թերեւս արդարացված էին: Պետք է խոստովանել, որ այդ դրական իմիջը գոնե գործարար աշխարհի մեջ բավական երկար պահպանվեց:

Բայց ինչ տեղի ունեցավ մեր տնտեսության հետ նրա պաշտոնավարման  ընթացքում: Բառիս ամենավատ իմաստով՝ հզոր թափ հավաքեց հանքարդյունաբերությունը, պետական պարտքը եռապատկվեց... ու ըստ էության՝ վերջ: Ընդ որում, այդ երկու գործոնների ազդեցության տակ սոցիալ-տնտեսական կայունության իմիտացիա էր ստեղծվել: Իսկ երբ համաշխարհային շուկայում պղնձի գները եւ Հայաստան մտնող տրանսֆերտները նվազեցին, Տիգրան Սարգսյանի դրական իմիջից ոչինչ չմնաց: Իրականում նրա պաշտոնավարման ընթացքում մեր տնտեսությունը որակապես ավելի թուլացավ` մոնոպոլիաները ընդլայնվեցին, կոռուպցիան խորացավ...: Նրան ճանապարհեցին առանց լացուկոծի: Ուրախության ճիչեր չհնչեցին միայն այն պատճառով, որ նրան փոխարինելու եկավ Հովիկ Աբրահամյանը, որից դրական ակնկալիքներ ոչ ոք չուներ ի սկզբանե:

Հիմա նմանատիպ վերաբերմունք կա Կարեն Կարապետյանի նկատմամբ: Էլի կրթվածություն, ինտելեկտ, խարիզմա, տրամաբանված խոսք, խելացի մտքեր եւ այլն: Բայց իրավիճակը այլ է` բոլորովին այլ: Կարեն Կարապետյանը արդեն հայտարարել է, որ  մոտ ժամանակներս կներկայացնի մեր երկրի զարգացման վերաբերյալ ծրագիր, որը բաղկացած կլինի երկու փուլից: Առաջին փուլը կներառի այն հնարավոր արագ փոփոխություններն ու հաջողությունները, որոնք կարող են ինչ-որ առումով վստահություն եւ հավատ ներշնչել ծրագրի նկատմամբ, իսկ երկրորդ փուլը կլինի մեր երկրի հեռանկարային զարգացման տեսլականը:

«Առաջին փուլ» ասելով, բնականաբար, նկատի ունենք օրակարգային հարցերի լուծումը: Իսկ այդ օրակարգային հարցերը չափազանց սուր են: Անկախ ամեն ինչից, անհրաժեշտ է արագ, շատ արագ լուծել բյուջեի հավաքագրման խնդիրը: Արդեն մեկուկես տարի մեր բյուջեն թերակատարվում է: Թերակատարումը խրոնիկ բնույթ է ստացել: Ինչպե՞ս լուծել այդ հարցը: Կամ պետք է հարկերը բարձրացնել, կամ ստվերային տնտեսությունը կրճատել: Հարկերը բարձրացնելու տեղ այլեւս չկա: Հարկեր վճարող բիզնեսը արյունաքամ է լինում: Եթե հարկերը նույնիսկ քիչ` շատ քիչ բարձրացվեն, տնտեսության ոչ ստվերային հատվածը ուղղակի շունչը կփչի: Մնում է ստվերային տնտեսության կրճատման տարբերակը: Հնարավո՞ր է դա, թե՞ ոչ:

Ստվերային տնտեսությունը պոզով-պոչով մի կենդանի չէ, որը ապրում է խուլ անտառներում: Ստվերային տնտեսությունը բոլորիս աչքի առաջ ծաղկող ու բարգավաճող երեւույթ է, որը ապահովում է բարձրաստիճան պաշտոնյաների ու օլիգարխների հիմնական եկամուտները: Կրճատել ստվերը, նշանակում է բառացիորեն մտնել նրանց գրպանը, որը նրանց համար «սրբություն է»: Հիմա փորձենք պատասխանել հարցին, թե հնարավո՞ր է նման բան, եթե երկրում տեղի չեն ունեցել արմատական քաղաքական բարեփոխումներ կամ, պարզ ասած՝ իշխանափոխություն: Թերեւս պատասխանը ակնհայտ է:

Ի վերջո, եթե այդ նույն բարձրաստիճան պաշտոնյաները պատրաստ լինեին բյուջեի հետ «կիսվել» իրենց ստվերային եկամուտները, ապա դա արդեն արած կլինեին գոնե ապրիլյան պատերազմից հետո, երբ ակնհայտ դարձավ, որ մեր բանակը ժամանակակից զինտեխնիկայով զինելու փողը, մեղմ ասած, պակասություն է անում: Եթե դրանից անմիջապես հետո իշխանությունը չհասկացավ, որ ստվերային տնտեսության չկրճատվելը ուղղակիորեն հարվածում է երկրի անվտանգությունը եւ միջոցներ չձեռնարկեց, ապա ի՞նչ պետք է սպասել հիմա:   

Կարեն Կարապետյանի կառավարությունը իր վիրտուալ ծրագրի «առաջին փուլը» իրականացնելու համար չունի նույնիսկ նոր պարտքեր կուտակելու ռեսուրսը, ինչից լայնորեն օգտվում էր Տիգրան Սարգսյանը: Մեր պետական պարտքը արդեն անցել է վտանգավորության շեմը:     

Իհարկե, բյուջեն լցնելու քայլեր Կարապետյանի կառավարությունը կանի: Օրինակ ներքին պայմանավորվածություններ ձեռք կբերի խոշորագույն հարկատուների հետ եւ նրանցից հարկային խոշոր կանխավճարներ կստանա: Սա նոր բան չէ եւ միշտ կիրառվել է: Բայց փորձը ցույց է տալիս, որ դրա էֆեկտը չափազանց կարճ է` մի քանի ամիս: Դրանից հետո գալիս են ավելի ծանր ժամանակներ:

Իսկ ինչպիսին պետք է լինի Կարեն Կարապետյանի դեռ չմշակված ծրագրի «երկրորդ փուլը», որը, ինչպես նշել է նա,  «կլինի մեր երկրի հեռանկարային զարգացման տեսլականը»: Երկրի «հեռանկարային զարգացման տեսլականները» մարդկությանը հայտնի են դարեր շարունակ: Հեծանիվ հորինելու կարիք բացարձակ չկա: Ընդամենը պետք է ազատվել, մեղմ ասած, այն արատներից որոնք հաստատված են մեր երկրում. հաստատել քաղաքական եւ տնտեսական լիակատար մրցակցության մթնոլորտ, հիմնահատակ ջախջախել մոնոպոլիաներն ու օլիգոպոլիաները, արմատախիլ անել կոռուպցիան, կացինով տարանջատել բիզնեսը քաղաքականությունից, ունենալ արդար ու կենսունակ դատական համակարգ, իրավապահ մարմիններին մոտ չթողնել քաղաքականությանը....: 

Բայց եթե ուշադիր նայենք այսօր ստեղծված իրավիճակին, ապա պարզ կդառնա, որ իշխանական համակարգը ամբողջությամբ ներծծված է այս արատներով, հիմնված է այդ արատների վրա ու ամեն կերպ սնում է այդ արատները: Որեւէ մեկը լրջորեն կարո՞ղ է ակնկալել, թե հայտնվել է սպիտակ ձիով մի ասպետ-սուպերմեն, որը ցանկություն ու նպատակ ունի հիմնահատակ խորտակել այդ համակարգը: Այն համակարգը, որի գլխավոր արարիչներից մեկը երեկ հրամանագիր է ստորագրել մի նոր վարչապետ նշանակելու մասին: