«Երկրի շուրջն արդեն պտտվում է մոտավորապես 6 հազար տոննա մետաղ». Հայկ Հարությունյան

Հայաստանի եւ Հնդկաստանի կառավարությունների միջեւ առաջիկայում նախատեսվում է ստորագրել փոխըմբռնման հուշագիր՝ բաց տիեզերքի խաղաղ օգտագործման ոլորտում համագործակցության մասին:

Ավելի վաղ Հայաստանը դարձել է ՄԱԿ-ի՝ Տիեզերքի խաղաղ օգտագործման հանձնաժողովի՝ COPUOS-ի անդամ: ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի Բյուրականի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանի տնօրեն Հայկ Հարությունյանը, մեզ հետ զրույցում անդրադառնալով վերոնշյալ հուշագրի նախագծին, ասաց, որ դա վերաբերում է միայն «երկրաշուրջ տարածքի օգտագործմանը»:

Բանն այն է, որ, ըստ նրա, երկրի շուրջը պտտվում են մեծ թվով արբանյակներ, որոնք միահյուսված են տարբեր երկրների տնտեսությունների հետ եւ ծառայում են, ասենք, օդերեւութաբանությանը, կապի ապահովմանը, հանքավայրերի որոնմանը եւ այլն: «Հազար ու մի տեսակ խնդիր կա, որ լուծում են այդ սարքերի միջոցով: Երկրի շուրջն արդեն պտտվում է մոտավորապես 6 հազար տոննա մետաղ: Բայց այսօր նաեւ այնպիսի խնդիր է առաջանում, որ այդ սարքերի զգալի մասն արդեն շարքից դուրս եկած են, այսինքն` աղտոտված տիեզերք է: Խոսքը, նորից եմ կրկնում, ոչ թե ամբողջ տիեզերքին է վերաբերում, այլ երկրաշուրջ տարածքին»,- ասաց աստղադիտարանի տնօրենը:

Իսկ այդ պայմաններում նոր արբանյակների արձակումը դառնում է բավականին դժվար ու նաեւ վտանգավոր: Այնտեղ սկսել են տեղի են ունենալ բախումներ. «Արդեն քանի անգամ եղել է, որ աշխատող արբանյակը բախվել է չաշխատողին, եւ այդ պատճառով առաջանում են ե՛ւ իրավական, ե՛ւ տնտեսական հարցեր»,- հավելեց Հայկ Հարությունյանը:

Հայաստանը տիեզերքում արբանյակ չունի: Բայց դա, փաստորեն, չի խանգարում, որ մեր երկիրն էլ հուշագիր նախապատրաստի տիեզերքի խաղաղ օգտագործման մասին:

«Հիմա գոյություն ունեն մի քանի երկրներ, որոնք վաղուց արդեն տիեզերական գերտերություններ են: Դրանցից են Ռուսաստանը, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Եվրոպական Միությունն է միանում: Երկրների մեծ մասը չունեն արբանյակ, եւ հարց է առաջանում՝ եթե վաղը, մյուս օրը դրանք դառնան տնտեսապես զարգացած եւ կարողանան արբանյակ արձակել, ինչպես է դա կարգավորվելու, կառավարվելու: Դրա համար Միացյալ ազգերի կազմակերպությունում նույնիսկ ստեղծվել է հենց այդպիսի անվանումով՝  «Տիեզերքի խաղաղ օգտագործման հանձնաժողով», որի անդամները տարեկան երկու անգամ հավաքվում են սովորաբար Վիեննայում՝ ե՛ւ իրավական, ե՛ւ տեխնիկական հարցեր քննարկելու»,- տեղեկացրեց Բյուրականի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանի տնօրենը:

Իսկ տիեզերքի ոչ խաղաղ օգտագործման ի՞նչ տարբերակներ կարող են լինել: Նա մանրամասնեց, որ տիեզերքի ոչ խաղաղ օգտագործում է համարվում, եթե զինվորական արբանյակները հետախուզություն ու լրտեսություն են իրականացնում, նաեւ՝ զենքեր կիրառում այնտեղից: «Բնական է, որ տիեզերքի ոչ խաղաղ, զուտ ռազմական օգտագործման հարցում դաշնակիցներն են իրար հետ համագործակցում, իսկ խաղաղ օգտագործման նպատակով բոլորն աշխատում են համատեղ, փորձում համատեղ օրենքներ մշակել: Դա արվում է ՄԱԿ-ի հատուկ խմբում: Առանձին երկրներ կարող են իրար հետ համագործակցել այդ նույն համատեքստում: Հիմա այն, ինչ որ ստորագրվելու է Հնդկաստանի հետ, հենց դրան է վերաբերում, որ Հայաստանն ու Հնդկաստանը տիեզերքի խաղաղ օգտագործման բնագավառում միմյանց հետ կոորդինացնեն աշխատանքները: Ներկայում մենք կոորդինացնում ենք Ռուսաստանի հետ: Համատեղ մեծ քանակությամբ աշխատանքներ ենք կատարում, նաեւ՝ ուղեծրում գտնվող օբյեկտների դիտարկման»,- մեր զրույցում նշեց Հայկ Հարությունյանը:

Ինչ վերաբերում է տիեզերքի ոչ խաղաղ օգտագործման փորձի վերաբերյալ հարցին, նա պատասխանեց, որ նման բան անում են բոլոր այն երկրները, որոնք ունեն ժամանակից տիեզերական արդյունաբերություն, ինչպիսին, օրինակ, Ռուսաստանն է, Միացյալ Նահանգները, Չինաստանը, Եվրոպական Միության երկրները. «Այսինքն` ինչպես  ցանկացած բան գիտության ոլորտում, օգտագործվում է ե՛ւ խաղաղ, ե՛ւ ոչ խաղաղ նպատակով: Դա վերաբերում է նաեւ տիեզերական արդյունաբերությանը»:

Իսկ թե հայ-հնդկական համաձայնագրով ստանձնելիք պարտավորությունների կատարումը ֆինանսական ինչ բեռ կարող է ենթադրել, Հայկ Հարությունյանը չգիտի: Ամեն դեպքում համաձայնագրի նախագծով նախատեսվում է. «Կողմերը կհոգան սույն Հուշագրի շրջանակներում իրենց կողմից իրականացված գործունեության ծախսերը, ներառյալ` անձնակազմի ճանապարհածախսը եւ կեցությունը, ինչպես նաեւ սարքավորումների փոխադրման հետ կապված ծախսերը, եթե Համագործակցության իրականացման պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ»,

«Սույն Հուշագրի շրջանակներում իրականացվող համատեղ նախագծերն ու գործողությունները, կախված տեսակից եւ ոլորտից, կարող են իրականացվել ե´ւ առեւտրային, ե´ւ ոչ առեւտրային հիմունքներով, ինչպես նաեւ կարող են իրագործվել կա´մ առանց երկկողմ ֆինանսավորման, կա´մ փոխհատուցման համաձայնագրերի եւ պայմանագրերի հիման վրա»: