Ինչու ԵՏՄ մտանք. Գնացեք, որ փող ուղարկեք

Ինչ կլիներ, եթե Հայաստանը չանդամակցեր Եվրասիական տնտեսական միությանը: Այս հարցին պատասխանելու համար պետք է այդ անդամակցությունը դիտարկել երկու տեսանկյունից. քաղաքական եւ տնտեսական:

Չնայած պաշտոնապես արձանագրվում է, որ ԵՏՄ-ն զուտ տնտեսական միավորում է, բայց Հայաստանի անդամակցությունը Ռուսաստանի նախաձեռնած այդ կառույցին զուտ քաղաքական նկատառումներ ուներ:

Եվ այս պայմաններում խոսել այդ անդամակցությունից ակնկալվող տնտեսական օգուտների, ակնկալիքների մասին, մեղմ ասած, այնքան էլ համոզիչ չէ: Երեկ Սերժ Սարգսյանը ընդունել է ՀՀ նախկին վարչապետ, ներկայումս Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵԱՏՀ) կոլեգիայի նախագահ Տիգրան Սարգսյանին եւ խոսել են հենց ԵՏՄ անդամակցությունից ակնկալվող տնտեսական օգուտների մասին:

«Մենք միասին Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի միանալու գործընթացի ակունքներում էինք, եւ այդ միությանն անդամակցելով՝ ակնկալիք ունեինք էապես բարելավել Հայաստանի տնտեսական վիճակը: Ցավոք, անդամակցությունը համընկավ միջազգային տնտեսական գործընթացների հետ, որոնք բացասաբար ազդեցին երկրի տնտեսության վրա, եւ մեր քաղաքացիների վերաբերմունքը Եվրասիական տնտեսական միությանը դեռեւս, մեղմ ասած, սպասողական է, թեեւ չանդամակցելու պարագայում, ես վստահ եմ՝ բացասական մոտեցումներն ավելի շատ կլինեին»,- ասել է Սերժ Սարգսյանը:

Ի՞նչ կարող էինք մենք ակնկալել ԵՏՄ անդամակցությունից: Ասում էին, որ մեր առաջ բացում է 170 միլիոնանոց շուկա, ու դա հզոր հնարավորություն է մեր արտադրողների համար իրենց ապրանքը այդ շուկայում արտահանելու համար: Այս պնդումը, բնականաբար, իր տակ ոչ մի հիմք չուներ: Խնդիրն այն է, որ բացի սեզոնային միրգ ու բանջարեղենից, հայաստանյան այլ ապրանքներ «170 միլիոնանոց» շուկա մտնելու մեծ հնարավորություններ չունեին, եւ դա թվաբանորեն հաշվելի է:

Հայաստանում արտադրված ցանկացած ապրանք կարող է արտադրվել նաեւ Ռուսաստանում: Ռուսաստանում արտադրվող այդ ապրանքի վրա ծախսվող էներգակիրների գները անգամներով պակաս են, քան Հայաստանում: Այդ ինչու պետք է տվյալ արտադրանքը արտադրվի ոչ թե, ասենք, Կրասնոդարի մարզում, այլ Հայաստանում ու հետո արտահանվի Ռուսաստան: Տնտեսական տրամաբանություն այստեղ չկա:

Հայաստանից որեւէ ապրանք ԵՏՄ արտահանելու համար պահանջվում է տրանսպորտային որոշակի ծախս: Սա եւս մի լրացուցիչ հիմնավորում է տվյալ ապրանքը արտադրել հենց այդ «170 միլիոնանոց» շուկայի տարածքում, եւ ոչ թե Հայաստանում, ու տրանսպորտային ծախսեր անելով հասցնել այդ հսկայական շուկա:  Այս հաշվարկները, իհարկե, ոչ հրապարակայնորեն արվել էին դեռ մինչեւ անդամակցումը, ու թերեւս հենց սա էր պատճառը, որ նույն Տիգրան Սարգսյանը անդամակցումից ամիսներ առաջ հրապարակայնորեն խոսում ԵՏՄ-ին Հայաստանի մասնակցության դեմ:

Եվ ուրեմն իրականում, տնտեսական օգուտների ինչ ակնկալիքներ կարող էր ունենալ իշխանությունը ԵՏՄ-ին անդամակցելուց, մանավանդ որ շատ լավ գիտակցում էին, որ այս անդամակցությունը պարտադրված է եւ որոշումը կայացվել է մեկ գիշերվա մեջ: Միակ իրական ակնկալիքը կարող էր լինել տրանսֆերտների ծավալների աճը: Այսինքն, ԵՏՄ-ին անդամակցելով՝ ստեղծվում էր մի իրավիճակ, որ Ռուսաստան արտագնա աշխատանքի մեկնող մեր հայրենակիցները այլեւս չէին հանդիպի այն բյուրոկրատական խոչընդոտներին, որոնք կային մինչեւ անդամակցումը: Եվ դա պետք է խթաներ արտագնա աշխատանքը, ինչի արդյունքում կմեծանային մասնավոր տրանսֆերտները:

Թվաբանորեն կարելի է ապացուցել, որ տնտեսական այլ օգուտ Հայաստանը ԵՏՄ-ին անդամակցելուց ակնկալել ուղղակի չէր կարող: Իսկ դա իրոք մեծ ակնկալիք է: Արտագնա աշխատանքի մեկնող մեր հայրենակիցները տարեկան ընդհանուր առմամբ այնքան գումար էին ուղարկում Հայաստանում ապրող իրենց հարազատներին, որ դա համեմատելի է ՀՀ պետական բյուջեի ծախերի հետ:

Ու որքան մեծանում են այդ գումարների ծավալները, այնքան Հայաստանում տնտեսական ավելի պլպլան ցուցանիշներ են արձանագրվում: Դրանից, իհարկե, տնտեսությունը որակապես չի զարգանում, բայց քանակական առումով որոշակի աճեր գրանցվում են: Ու հույսն այն էր, որ տրանսֆերտները կմեծանան եւ ցուցանիշները կբարելավվեն: Եվ ստացվում է, որ իշխանությունները ցուցանիշներ բարելավելու նպատակով խթանեցին աշխատուժի արտահանումը:

 Բայց նույնիսկ այդ ակնկալիքները, մեղմ ասած, չիրականացան: Ռուսաստանի տնտեսության գահավիժումը հանգեցրեց նրան, որ տրանսֆերտները կտրուկ նվազեցին եւ դեռ նվազում են: 2014-ին` անդամակցության առաջին տարում մասնավոր տրանսֆերտները դրան նախորդող տարվա համեմատ նվազեցին 16 տոկոսով: 2015 թվականին 2014 թվականի համեմատ նվազեցին եւս 29 տոկոսով: Իսկ այս տարվա առաջին 10 ամիսների տվյալներով նույնպես արձանագրվում է նվազում եւս 24 տոկոսով: Ու հենց տրանսֆերտների նվազումն է այն ամենահզոր հարվածը, որ կրում է մեր տնտեսությունը եւ բնակչության սոցիալական վիճակը:

Այս տեսանկյունից, ինչ խոսք, եթե Հայաստանը չանդամակցեր ԵՏՄ-ին, ավելի վատ կլիներ, քանի որ մեր հայրենակիցների համար ՌԴ-ում աշխատանքային ավելի ոչ բարենպաստ պայմաններ կստեղծվեին, եւ տրանսֆերտները էլ ավելի կնվազեին: Իսկ սա խոսում է այն մասին, որ իշխանության ֆանտազիաները ՀՀ տնտեսության «զարգացման» առումով, սկսվում ու ավարտվում են մասնավոր տրանսֆերտների ծավալների աճի ակնկալիքով: Տնտեսական զարգացման այլ ուղիներ գործող իշխանությունը չի կարողանում, կամ, ավելի ճիշտ, չի էլ ուզում փնտրել ու գտնել:

Այդպես ավելի հարմար է. ոչինչ չես անում, բարեփոխումներ չես անում, մոնոպոլիաների ու կոռուպցիայի դեմ չես պայքարում, չես վտանգում իշխանությունդ...: Ուղղակի պայմաններ ես ստեղծում, որ մարդիկ ավելի շատ գնան ուրիշ երկրներում աշխատեն, փող ուղարկեն իրենց հարազատներին եւ ամեն ընտրության ուրախ ու երջանիկ գան ու քեզ ընտրեն: Բայց տարիներ շարունակ գործող այս սխեման հիմա «սբոյ է» տալիս: Նոր սխեմա է պետք գտնել: