Մատենադարան` Արցախում. այնտեղ նաեւ Նապոլեոնի հրամանն է պահվում

ՀՀ կառավարության երեկվա նիստում որոշում է ընդունվել Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծել Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի մասնաճյուղ` «Մատենադարան-Գանձասար» գիտամշակութային կենտրոն: Այն գործելու է «Գանձասար» վանական համալիրի նախկին դպրատան տարածքում` Վանք գյուղի մոտակայքում:

«Մենք գիտենք, որ այսօր Արցախը միջազգային տարբեր հարթակներում հայտնի է որպես ռազմականացված երկիր, հակամարտության գոտի, եւ Մատենադարանը պատրաստվում է այնտեղ աշխուժացնել գիտական ու մշակութային կյանքը, որպեսզի աշխարհի, միջազգային հանրության (ինչքան էլ կեղծ եմ համարում այդ ձեւակերպումը) ընկալումներում Արցախը նաեւ հանդես գա իբրեւ գիտական եւ մշակութային կյանք ծավալող ազատ ու անկախ հանրապետություն»,- ասում է Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղի գործունեության պատասխանատու Արամ Թորոսյանը:        

Կառավարության որոշման հիմնավորման մեջ նշվում է հետեւյալը. Մատենադարանում պահվում են հարյուրավոր բացառիկ ձեռագրեր ու հազվագյուտ արխիվային փաստաթղթեր, որոնք գրվել են Արցախում եւ ներկայացնում-լուսաբանում են Արցախի հոգեւոր մշակույթն ու նրա պատմական ժառանգությունը։

Այդ արժեքների հանրահռչակման, դրանց ուսումնասիրության խթանման նպատակով Գանձասարի վանական համալիրին կից, «Փյունիկ» համահայկական հիմնադրամի ներդրումների շնորհիվ վերակերտված կառույցում 2015 թվականի նոյեմբերին բացվել էր պատմական Հայաստանի Արցախ եւ այլ նահանգներում գրչագրված 100-ից ավելի ձեռագիր մատյանների, Արցախի պատմությանն առնչվող հազվագյուտ բնագրերի ու ընդօրինակությունների, վավերագրերի, հնատիպ գրքերի, ինչպես նաեւ պատմական հանգամանքների բերումով Արցախի վանքերում եւ եկեղեցիներում այլ շրջաններից բերված կամ փրկագնված ձեռագրերի ցուցադրությունը:

Մինչեւ այժմ գործող ցուցադրությունն ու նաեւ կենտրոնը հիմա, փաստորեն, կառավարության որոշմամբ ստանում են իրավական ձեւակերպում` հռչակվելով Մատենադարանի մասնաճյուղ:

«Տնօրինության համապատասխան որոշումների համաձայն` մենք ժամանակի ընթացքում ցուցադրությունները կհամալրենք, կփոփոխենք, ինչի շնորհիվ կարող ենք ապահովել տեղացի եւ օտարերկրյա այցելուների հոսք: Մենք խնդիր ունենք Արցախի ժառանգությունը ներկայացնել ոչ միայն օտարերկրյա այցելուներին, այլեւ տեղացիներին իրազեկելու, որովհետեւ նրանք եւս քիչ են տեղյակ պատմությունից, Արցախի գրչության կենտրոններում ծավալված գործունեությունից: Այսինքն` մենք մեր սլաքները ե՛ւ դեպի ներս ենք ուղղում, ե՛ւ դեպի արտաքին աշխարհ»,- մեր զրույցում ասաց Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղի գործունեության պատասխանատու Արամ Թորոսյանը:

Այնտեղ պահվող ավելի քան 100 ձեռագրերի, հնատիպ գրքերի ու արխիվային փաստաթղթերի մեջ Արամ Թորոսյանը հիշատակում է օրինակ Նապոլեոն Բոնապարտի հրամանը, համաձայն որի` նրա` ծագումով արցախցի թիկնապահ Հովհաննես Պետրոսյանը պարգեւատրվում է Պատվո լեգեոնի շքանշանով` ռուս-ավստրիական զորախմբի նկատմամբ Նապոլեոնի տարած հաղթական՝ Աուստեռլիցի ճակատամարտին մասնակցելու համար:

«Գայանեի ավետարան ունենք: Դրա հետ հետաքրքիր պատմություն է կապվում. թուրք զորավարը սիրահարված է լինում Գայանեին եւ ամուսնության առաջարկություն է  անում: Գայանեն սուտ խոստում է տալիս, որ կամուսնանա նրա հետ, սակայն գիշերը սպանում է ամբողջ զորախմբին, այնուհետեւ գնում, ավետարան է ծաղկում: Արամ Խաչատրյանի համանուն բալետն էլ հենց այս պատմությունն ունի իր հիմքում»,- փոխանցեց նա: 

Դառնալով «Մատենադարան-Գանձասար» գիտամշակութային կենտրոնի աշխատակազմին, նշենք, որ կենտրոնի գործունեության պատասխանատուի խոսքով այնտեղ առայժմ աշխատում են մեկական զբոսավար, պարետ, հսկիչ, տեսահսկման օպերատոր: Ընդհանուր առմամբ՝ վեց մարդ: Աշխատակազմի վերջնական թիվը դեռեւս քննարկման փուլում է: Հնարավոր է, որ այն հասցվի տասի:

«Այս պահի դրությամբ մենք մի քանի աշխատող ունենք, բոլորը Վանք գյուղից են եւ բազմազավակ ընտանիքների ներկայացուցիչներ: Երկու աշխատակից ունեն 7 երեխա, մեկը զոհված ազատամարտիկի կին է: Այսինքն` սա եւս շատ գեղեցիկ երեւույթ է, երբ Մատենադարանը կարողանում է սահմանամերձ գյուղի բնակիչներին ապահովել աշխատանքով»,- ասաց Արամ Թորոսյանը:

Առայժմ, Մայր Մատենադարանից Արցախյան մասնաճյուղ են գործուղվում զբոսավարներ, գիտաշխատողներ: Հետագայում՝ նախատեսվում է մասնագետներ պատրաստել տեղում: «Մենք համապատասխան ծրագրեր կմշակենք, որպեսզի օրինակ Արցախի պետական համալսարանի եւ այլ գիտական, կրթական կառույցների հետ համատեղ, պատրաստենք գիտաշխատողներ, որոնք կզբաղվեն Արցախում ստեղծված կամ այնտեղ պահված ձեռագրերի ուսումնասիրությամբ, հետազոտմամբ, պահպանմամբ»,- անելիքների մասին մանրամասնեց կենտրոնի պատասխանատուն:

Թե ֆինանսական ինչ միջոցներ է պահանջելու Մատենադարանի մասնաճյուղի պահպանումը, նա ասաց, որ չգիտի` միեւնույն ժամանակ նշելով, որ մինչ օրս այն սնվում էր մայր կառույցից: Դատելով կառավարության որոշումից, սպասվող ֆինանսական խնդիրները հետագայում կհոգան պետական բյուջեի կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների բյուջեների հաշվին: