Երևան
12 °C
Սկիզբը` նախորդ համարներում 66. սարերից իջան... Մինչ Նովոսիբիրսկ հասնելը Պավելը ինձնից խոսք վերցրեց, որ ես երկու-երեք օր նվիրելու եմ իրեն, այսինքն, որ այդ օրերը Նովոսիբիրսկում իրար հետ ենք անցկացնելու։ Ես սկզբից չեմուչում արեցի, բայց նա հիշում էր, որ խոստացել է ռուսական գլուբինկայում լինելու իմ երազանքը իրականացնել, եւ ասում էր, թե պետք է խոսքի տեր լինի։ Ճիշտն ասած` չնայած աշխարհայացքային անդունդին, որ մեր մեջ գոյություն ուներ, մենք սովորել էինք իրար, ազատ շփվում էինք, իրար քննադատում, անգամ գոռում իրար վրա։
Եւ այն, որ անկեղծ էինք, շփման մեջ արարողակարգ պահելու կարիք չունեինք, փոխադարձ շփումը հետաքրքիր էր դարձնում։ Ես զարմանում էի, թե ինչպես կարող են ազատության իդեալները այդքան խորթ լինել մի երկրում, որի դասականների մեծ մասը այդ գաղափարների ամենաջերմեռանդ պաշտպաններն են եղել։ Պավելը քննադատում էր ռուս դասականներին, նրանց մեղադրում Ռուսական կայսրության բոլոր դժբախտությունների մեջ։ Այդ դասականները վեր էին հանում կայսրության էլիտայի բոլոր ախտերը, եւ Պավելը կարծում էր, որ հենց նրանք ձեւավորեցին այն, ինչպես ինքն էր ասում, ամբոխը, որի իշխանությունը գնդակահարեց Նիկոլայ Երկրորդ ցարին։ Ես հարցնում էի նրան, թե ինչու Նիկոլայ Երկրորդ ցարը 20-րդ դարի մուտքը նշանավորեց խաղաղ երթի ելած քաղաքացիների անխնա գնդակահարությամբ։ Եւ պատասխանը էլի ինձ ցնցեց. - Էդ ցուցարարները գերմանական շպիոններ էին, ջհուդամասոն տականքներ,- պատասխանեց Պավելը, եւ այդ պահին ինձ թվաց, թե «Հայլուր» եմ լսում։ Նրանք, ովքեր չեն ենթարկվում ցարին, նրանք լրտեսներ են. սա է ռուսական ժամանակակից իշխող էլիտայի գաղափարաբանությունը։ Բայց այս գաղափարաբանությունը ներքին խութեր ունի եւ դիլեմաներ։ Այդ էլիտան լավ չի կողմնորոշվում` ինչպես վերաբերվի Լենինին. հիմա նա փրկե՞ց, թե՞ կործանեց կայսրությունը։ Եթե կործանեց, ինչո՞ւ են ռուսները այդքան նոստալգիկ հիշում Խորհրդային Միությունը, եթե փրկեց, ինչպե՞ս բացատրեն ցարի սպանությունը։ Իսկ ահա Ստալինին նրանք պաշտում են, բայց էլի թաքուն։ Երբ Սոլժենիցինը մահացավ, նրանք ուզում էին ցույց տալ, թե լրջորեն սգում են։ Բայց մեկ է, չէր ստացվում, եւ եթե Սոլժենիցինը Արեւմուտքում այդքան հայտնի եւ փառաբանված չլիներ, նրան մի տեղ թաքուն կթաղեին, առանց ավելորդ աղմուկի։ Նրանք Սոլժենիցինին չեն սիրում, որովհետեւ նա ատելություն էր քարոզում Ստալինի հանդեպ, այն Ստալինի, որը Ռուսաստանում ծնկի բերեց ջհուդամասոններին, ծնկի բերեց Եվրոպան, ծնկի բերեց Ամերիկային։ Ինչ վերաբերում է տասնյակ միլիոնավոր կոտորված քաղաքացիներին, դե, քաղաքացին նրա համար է, որ կոտորվի, որովհետեւ քաղաքացին ցարի սեփականությունն է։ Համ էլ ի՞նչ էական է քաղաքացին, էականն այն է` Ռուսաստանը կարողանո՞ւմ է ծնկի բերել ուրիշների, թե՞ ոչ։ - Արի մտնենք ցանկացած գյուղ եւ հարցնենք ցանկացած մուժիկի` եթե պետք է, որ ինքը չորեքթաթ ապրի, բայց դրա արդյունքում Ամերիկան, բոլոր ուրիշները չոքելու են Ռուսաստանի առաջ, ինքը համաձայն է,- բացատրում էր Պավելը։ - Իսկ չի լինի՞, որ մուժիկի արժանապատիվ կյանքը չկապենք Ամերիկային ծնկի բերելու հետ,- հետաքրքրվում էի ես։ - Չի լինի, որովհետեւ Ամերիկան ուզում է կործանի Ռուսաստանը,- բացատրում էր Պավելը եւ ավելացնում,- քեզպեսները կործանեցին Հարավսլավիան։ Նովոսիբիրսկ հասնելով` մենք գիշերեցինք հյուրանոցում. այդ օրը չխմեցինք։ Հաջորդ առավոտյան նախաճաշելուց հետո մենք «Pathfinder» ջիփով մեկնում էինք ռուսական գլուբինկա, մի գյուղ, որ պետք է գտնվեր Օբ գետի ափից ոչ հեռու։ Բարեկարգ մայրուղին շատ շուտով վերջացավ, ու մենք ընթանում էինք մի ճանապարհով, որը հայտնի չէ` երբեւէ եղե՞լ է այդպիսին, թե՞ ոչ։ Բայց ես կտրվել էի իրականությունից, ես չէի նկատում ճանապարհը, ես չէի նկատում իմ ուղեկցին, ես կախարդված էի դաշտավայրով, դաշտավայրը ինձ կախարդել էր։ Առաջ ես նայում` անսահմանություն, աջ ես նայում` անսահմանություն, ձախ ես նայում` անսահմանություն, ետ ես նայում` անսահմանություն։ Եթե որեւէ մեկը կախարդական փայտիկի ուժով անհետանա ու անակնկալ հայտնվի այստեղ, ձեռքին էլ հեռախոս ունենա, չի կարողանա տնեցիներին, իրեն փնտրողներին բացատրել, թե որտեղ է գտնվում։ Ոչինչ չի կարողանա նկարագրել. չի կարող ասել` այ այսպիսի մի սար կա, այսպիսի մի ձոր։ Այստեղ ոչ մի բան չկա, այստեղ միայն հորիզոն է, այստեղ դու նայում ես եւ հասկանում ես, թե ինչ է նշանակում հեռու։ Անակնկալ այստեղ հայտնված մարդը երեւի կհասկանա, որ Ռուսաստանում է, բայց սա քիչ է մխիթարում։ Քեզ` կորածիդ փնտրողներին բացատրել, որ Ռուսաստանում ես, նույնն է, թե բացատրես, որ երկրագնդի վրա ես։ Այսինքն` ինձ Յուպիտերի-բանի վրա ման մի եկեք, ես այստեղ եմ, երկրագնդում։ Դե, բայց գոնե ցորենի արտը չի կարող անսահման լինել։ Պավելին խնդրում եմ կանգնել։ Մեքենայից իջնում եմ, նայում ցորենի արտին։ Գիտակցությունս ասում է, որ սա չի կարող անսահման լինել, գիտակցում եմ, որ սա պետք է վերջ ունենա, բայց եւ զգում եմ, որ այս արտը, այս ցորենի արտը, հնարավոր է, Հայաստանի չափ է։ Հայաստանում հնարավոր չէ մոլորվել, բայց Հայաստանում տներ կան, որոնց մեջ մոլորվում են անգամ դրանց տերերը։ Իսկ սա ընդամենը ցորենի արտ է։ Սա օվկիանոս չէ, սա ցամաք է, բայց որ կողմ նայում ես, հորիզոն ես տեսնում. ցամաքի հորիզոնը լացացնում է։ Հայաստանում հորիզոն չկա, Հայաստանում դաշտավայր չկա, Հայաստանում չես կարող հայացք պարպել, Հայաստանում քո ունեցած տեսողությունը քեզ շատ է թվում, որովհետեւ որ կողմ նայում ես, ինչ-որ բան տեսնում ես։ Հայաստանում անսահմանը տեսնելու միայն մի ուղղության կա` վերեւ, երկինք նայելը, բայց այդ անսահմանը քեզ իրական չի թվում, որովհետեւ չես կարող գնալ այդ անսահմանի ուղղությամբ, չես կարող ստուգել, թե այդ անսահմանը մինչեւ ուր է ձգվում։ Անսահմանի զգացումը իրական է դառնում, երբ գիտես, թե այն մոտավորապես որտեղ է վերջանում։ Եւ ես հիշեցի Աղդամը։ Երեխաներս վազվզում են ավերակ տների արանքում, ես ու կինս մի բլուրի վրա կանգնած նայում ենք դեպի արեւելք։ Սա անսովոր զգացողություն է. կանգնած ենք մի հողի վրա, որտեղ տեր ու տնօրենը հայ զինվորն է, ու այդ հողը դաշտավայր է, իսկական դաշտավայր, ու այդ տեղից երեւում է անսահմանը։ Մենք նայում ենք դեպի արեւելք, ու ինձ թվում է, թե իմ հայացքը զարկվում է Պամիրի լեռներին։ Ես կանգնած եմ այստեղ, իմ արյունակից հայրենակիցների միջավայրում, այստեղ Հայաստանի օրենքներն են գործում, սա դաշտավայր է, եւ իմ հայացքը զարկվում է Պամիրի լեռներին։ Ու ես ամաչում եմ, որ չեմ մասնակցել այդ պատերազմին։ Ես ու կինս նույն բանն ենք մտածում, բայց չենք համարձակվում բարձրաձայնել։ Ի վերջո նա ավելի համարձակ է գտնվում եւ ասում է. - Ինչպե՞ս կարելի է այս հողերը վերադարձնել Ադրբեջանին։ Մենք մեր թերթում քննադատում ենք կոշտ գծի կողմնակիցներին, իսկ շաբաթ-կիրակի ինքներս էլ ասում ենք` ոչ մի թիզ հող թշնամուն։ Ի՞նչ է սա, կեղծի՞ք։ Ավելի շուտ` սրտի եւ ուղեղի հակամարտություն։ Սիրտը ուզում է, ուզում է, որ դաշտավայրը իրենը լինի, որ Պամիրի լեռները փշրվեն իր հայացքի ներքո, ուղեղը ասում է` մասի համար չի կարելի ամբողջը վտանգել, եւ առնվազն պետք է հայտարարել, բարձր հայտարարել, որ այդ դաշտերը մեզ պետք չեն, որ մենք պատրաստ ենք էդ հողերը վերադարձնել` հանուն խաղաղության։ Ու մենք վերադառնում ենք. դաշտավայրը վերջանում է, ուրեմն Հայաստանն է սկսվում։ Կարմիր ավտոբուսը ամեն առավոտ ժամը յոթին Իջեւանի շուկայի դիմացից ուղեւորվում էր դեպի Ղազախ։ Կիրակի օրերը ես ու հայրս գնում էինք Ղազախի ջրամբարում ձուկ բռնելու։ Ահա այստեղ ավարտվում է Խորհրդային Հայաստանը, ու սկսվում է Խորհրդային Ադրբեջանը։ Ու ես այդպես էլ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչպե՞ս կարող է բնությունը հարմարվել մարդկանց գծած սահմանին։ Ինչպե՞ս կարող է սահմանի այս կողմում ուրիշ բնություն լինել, սահմանի այն կողմում` ուրիշ։ Չէ՞ որ սահմանը մարդիկ են գծում, իսկ բնությունը սահման չի ճանաչում։ Հետո գյուղացի մարդկանց զրույցներից հասկանում եմ, որ ոչ թե բնությունն է հարմարվել սահմանին, այլ մենք ենք հարմարվել բնությանը. «Ով ոտը տափովն ա տվել չէ, մենք ճղել ենք դբա սարերը»,- ասում են գյուղացի ծերունիները։ Եւ դա անում են հանգիստ, շատ հանգիստ, կարծես հենց այդպես էլ պետք է լիներ։ Փաստորեն, էս Հայաստանը հայրենիք չէ, այլ թաքնվելու, պատսպարվելու տեղ։ Դրա համար էլ մարդիկ այստեղ մի տեսակ թաքուն են ապրում, պատսպարված, տներում ուրիշ բան են խոսում։ Բա Աղդամը, էդ ինչպե՞ս ստացվեց Աղդամը։ Այս հարցի պատասխանը շատ պարզ է թվում եւ հասկանալի. Հայաստանում մարդիկ դուրս եկան իրենց տներից, մարդիկ մի պահ, մի քանի տարի ընդամենը դադարեցին թաքնվել, եւ ահա նրանց հայացքը պարպվելու տեղ ունեցավ։ Մարտի 1-ի առավոտյան ես փախչում էի Ազատության հրապարակից։ Ազատության հրապարակը ինձ Աղդամ էր թվում, Բաղրամյան պողոտայում հարթավայրը վերջանում է, ու սկսվում է վերելքը, վերելքը դեպի լեռներ։ Էլի ինչ-որ մեկը ոտքը գետնին զարկեց, ու էլի մենք փախչում ենք, փախչում ենք դեպի լեռներ։ Խնդիրը էստեղ հայի ու թուրքի մեջ չէ, քավ լիցի։ Խնդիրը իրավունքի մեջ է, խնդիրը ապօրինության, լկտիության բիրտ ուժի առաջ ընկրկելու մեջ է, խնդիրը կանգնելու մեջ է, խնդիրը կանգնել կարողանալու մեջ է, խնդիրը զոհելու եւ զոհվելու պատրաստակամության մեջ է։ Մարտի 1-ին մենք վերադարձանք ու կանգնեցինք։ Կանգնեցինք այնքան, ինչքան հարկավոր էր` ապացուցելու համար, որ կարող ենք կանգնել։ Մարտի 1-ին հայ ժողովուրդը չփախավ, մարտի 1-ին հայ ժողովուրդը ապացուցելու բան ուներ։ Ապացուցեց ու գնաց տուն։ Կարող էր ավելին ապացուցել, բայց դիմացի կանգնածը չնայած օտար, սակայն թշնամի չէր, չնայած օտար, բայց եղբայր էր։ Մարտի 1-ին դիմացի կանգնածը չէր օտար, այլ այն մտածողությունը, որ նրան ստիպում էր սպանել մեզ։ Մարտի 1-ի թշնամին անտեսանելի էր, այդ թշնամին մեր մեջ էր, եւ մենք հաղթեցինք էդ թշնամուն։ *** Ես հիմա կարդում եմ ու զարմանում. իմանում եմ, որ մեզ ուղղորդել է Ամերիկան, իմանում եմ, որ մեզ ուղղորդել է Եվրոպան, իմանում եմ, որ մեզ ուղղորդել են ջհուդամասոնական ուժերը, Սորոսը։ Կարդում եմ ու ձեռքիս բաժակը զարկում եմ պատին. - Կոխեմ քո Ամերիկան, կոխեմ քո Եվրոպան, ընդհանուր առմամբ եւ ըստ երկրների, կոխեմ քո Ռուսաստանը, կոխեմ քո ջհուդամասոնականությունն էլ, Սորոսն էլ վրեն. ո՞վ է այն երջանիկը, որ մեզ կարող է ուղղորդել։ (շարունակելի)
«Հայկական Ժամանակ»-ը Telegram-ումՓորձեցին պաշտպանել «անդաստիարակ» որդուն. ինչ կարևոր դետալ է ֆիքսել Խաչատրյանը Քոչարյանի ասուլիսում. տեսանյութ
Գյուղերից մեկի տան անասնագոմում տղամարդու դի է հայտնաբերվել՝ պարանով կախված վիճակում
ՀՀ ՔՈՓ թիմը 2022-ին հաջողությամբ անցել է INSARAG-ի որակավորման գործընթացը, այժմ պատրաստվում է այն վերահանձնել
Կոլիզեյի ցուցահանդեսում առկա քարտեզի հետ կապված խնդիրը կարգավորվել է. այժմ Հայաստանն արտացոլված է. ԱԳՆ խոսնակ
ՀԱՄԱՍ-ը համաձայնել է Գազայի հատվածը փոխանցել Պաղեստինի ազգային իշխանությանը
Հրդեհ է բռնկվել «Ֆոլկսվագեն»-ում․ ավտոմեքենան վերածվել է մոխրակույտի
Կանխվել է հրդեհի տարածումը դեպի Գուգարք և Արջուտ գյուղեր
«Քամակ», «տռյուսիկ», «կլիզմա». ինչպես վերջացած մեզով բիձուկը «քցեց» Քոչարյանին՝ ցույց տալով մարմնի մեկ այլ մաս
ՏԿԵ նախարարը հետևել է Վեդու ջրամբարի` ավարտական փուլում գտնվող աշխատանքների ընթացքին. տեսանյութ
Գնդացիրներ, նռնակներ, փամփուշտ. ռազմական ոստիկանության Կապանի բաժնում ապօրինի պահվող զենք-զինամթերք է հանձնվել
ԵՄ ներմուծման ընթացակարգերում փոփոխություններ են կատարվել. երբ կմտնեն դրանք ուժի մեջ
ՀՀ ռազմարդյունաբերական ընկերությունները Աբու Դաբիում մասնակցում են «ԱՅԴԵՔՍ 2025» ցուցահանդեսին
ՀՀ-ն շահագրգռված է հարաբերությունների զարգացմամբ. ԱԳ փոխնախարարն ընդունել է Դոմինիկանայի նորանշանակ դեսպանին
Եվրահանձնաժողովն ամբողջ կազմով կայցելի Կիև՝ ռուս-ուկրաինական հակամարտության 3-րդ տարելիցի կապակցությամբ
Մարզային կենտրոնները ապահովագրությանն ընդառաջ պետք է պատրաստ լինեն. Ավանեսյանը հանդիպել է տնօրենների հետ
Հայտնաբերվել է զինծառայողի դի՝ հրազենային վնասվածքով. ՊՆ
Կապի հասանելիությունը ռազմավարական նշանակություն ունի. Արշակյանը՝ բջջային կապի օպերատորների ղեկավարներին
Երևանի քաղաքապետարանն իր ֆինանսական միջոցներով Գյումրու Անի թաղամասում մեկ բակ կբարեկարգի. տեսանյութ
«Սուզուկի»-ն դուրս է եկել երթևեկելի գոտուց, քարերին բախվելով ընկել ձորը. կա վիրավոր
Թուրքիայի համալսարաններից մեկում ուսանողը սպանել է փոխդեկանին և ինքասպան եղել. վիրավորներ կան. տեսանյութ
Կարևորվել է համագործակցության զարգացումը. վարչապետն ընդունել է ՀՀ-ում Իտալիայի նորանշանակ դեսպանին. տեսանյութ
Պուտինի համար Ալիևի և Էրդողանի հետ բազարների վճար ենք, էս ա՞ կլասիկ դիվանագիտությունդ. Աբրահամյանը՝ Քոչարյանին
ՀՀ-ում սուտը համակարգված ամրապնդվել է Քոչարյանի օրոք, եթե լուրջ մարդ լիներ, լուրջ պատասխան կտայի. Մովսեսյան
Հռոմի պապը կշարունակի մնալ հիվանդանոցում
Թերթերից մեկը ցինիկաբար գրեց՝ թող չխոսեր, չէր սպանվի. Սիմոնյանը Ռիմա Դեմիրճյանի հուշերից հատված է հրապարակել
Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մտադիր չէ պատասխանել Քոչարյանի ստերին և հետին թվով մոգոնած հեքիաթներին. Մուսինյան
Կասեցվել է «Հրաշամանուկ» մանկական զարգացման կենտրոնի խոհանոցի գործունեությունը
Դադարեցվել են Ապարանի և Տաշիրի ձերբակալվածների պահման վայրերի գործունեությունը
Հայաստանի ազգային հավաքականը նոր գլխավոր մարզիչ ունի
Նստատեղով դիվանագիտություն է վարել՝ բանակցային փաստաթղթերը փնտրելով ներքնաշորում. Չախոյանը՝ Քոչարյանին
«Տրուսիկից», «քամակից» ու «կլիզմայից» վերև բարձրացա՞վ, հասավ գոնե կրծքերին ու լիֆին. Սաֆարյան
Արա դու տենց էլ հայերեն չսովորեցիր` այ ալբանացի. Մկրտչյանը՝ Ռոբերտ Քոչարյանին
Համընդհանուր հայտարարագիր լրացրած 1625 քաղաքացի ետ է ստացել 153 միլիոն դրամ սոցիալական կրեդիտ. վարչապետ
Դոլարն ու եվրոն թանկացել են. ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան փետրվարի 17-ին
Մի լրագրող գոնե հարցներ՝ ի վերջո «Հայր մեր»-ը սովորե՞ց. Հովհաննիսյանը՝ Քոչարյանի մասին
Բոնբոներկա, տրուսիկ ու կլիզմա ասուլիս էր, ինչը պետք է հաճախ անել, որ հանկարծ մարդիկ քեզ չմոռանան. Սիմոնյան
Բուժականի մանկապարտեզը հիմնանորոգված և կահավորված է. վարչապետը տեսանյութ է հրապարակել
Քաղաքական սպանություններ, սեփական ընտանիքի հարստացում, անպատմելի թալան. Ստեփանյանը՝ Քոչարյանի կառավարման մասին
«Տռուսիկից» ու «քամակից» հետո Քոչարյանը նաև «կլիզմայի» մասին անեկդոտ պատմեց. տեսանյութ
Լևոն Քոչարյանը կփոխարինի՞ հորը
© 2025 Հայկական ժամանակ
Website by MATEMAT