Ինչ կտա կառավարման նոր համակարգը. Արցախը կմտնի՞ մեծ խաղի մեջ

Արցախում կայացած սահմանադրական հանրաքվեն, որի արդյունքում ԼՂՀ-ն անցավ կառավարման սուպերնախագահական համակարգի, հայկական մեդիադաշտում մեկնաբանվեց հիմնականում նախագահ Բակո Սահակյանի իշխանության վերարտադրության ապահովման համատեքստում: Սակայն, երբ հայացք ենք գցում այդ գործընթացին ոչ զուտ հայկական իրականության պրիզմայից, այլ արտերկրից, ստացվում է այլ պատկեր:

Հայաստանում խորհրդարանական կառավարման համակարգը  դիմազրկում է իշխանությունը, տեղափոխում այն կոլեկտիվ պատասխանատվության դաշտ,  Արցախում էլ նախագահական համակարգին անցնելը, ընդհակառակը, ուժեղացնում է այն: Արդյունքում հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ աշխատող միջնորդները, անգամ Բաքուն, պետք է խոսեն այն սուբյեկտի հետ, որը տիրապետում է միանձնյա իշխանության եւ կարողանում է որոշումներ կայացնել: Խոսքն, իհարկե, Արցախի մասին է: Այս կարծիքն է կիսում գործընթացին հետեւող ռուսաստանցի քաղաքագետ, Նորագույն պետությունների ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսեյ Մարտինովը: «Հայաստանում իշխանության, ուստի եւ քաղաքական պատասխանատվության դիմազրկման եւ կոլեկտիվ պատասխանատվության հաստատման ֆոնին, Արցախն այս փոփոխություններով ընդգծում է իր անկախ եւ առանձին խաղացող լինելու հանգամանքը»,- մեզ հետ զրույցում նշեց Մարտինովը:

Ընդհանրապես, երբ Հայաստանում խորհրդարանական կառավարման անցման համատեքստում սահմանադրական փոփոխություններ նախաձեռնվեցին, արտաքին խաղացողներին, հատկապես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ Ռուսաստանին մեկ հարց էր հուզում՝ «ով է Հայաստանի անունից այսուհետ լուծելու ԼՂ հիմնախնդիրը»: «Շատերի մեջ անհանգստություն կար այս հարցում, քանի որ խորհրդարանական կառավարման համակարգի պայմաններում դժվար է պայմանավորվածությունների հասնել: Չկա մեկ մարդ, որը պատասխանատու է համակարգի համար, եւ նրա հետ կարելի է համաձայնության հասնել: Այս հարցն, ինչ խոսք, առաջացել էր նաեւ Ռուսաստանի քաղաքական եւ փորձագիտական շրջանակներում», - հիշեցրեց Մարտինովը՝ հավելելով, որ Արցախում տեղի ունեցած հանրաքվեն ցույց է տալիս, թե ում հետ պետք է խոսել:

«Արցախն, այսպես թե այնպես, հակամարտության կողմ է, եթե չասենք, որ գլխավոր կողմն է: Այլ հարց է, որ հաստատելով կոշտ նախագահական համակարգ, Արցախն ընդգծում է երկրորդ հայկական պետության իր առանձնահատկությունն ու սուբյեկտ լինելը»,- ասաց փորձագետը: Նա վստահ է, որ քանի դեռ հակամարտությունը կարգավորված չէ, Արցախի իշխանությունները չեն կարող իրենց թույլ տալ թուլացնել իշխանության ուղղաձիգը, այն, ինչ տեղի է ունենում հարեւան մյուս հայկական պետությունում՝ Հայաստանում: «Նման պայմաններում Արցախի պետականությունն ուժեղացման կարիք ունի, որտեղից էլ, ըստ իս, բխում է սահմանադրական փոփոխությունների տրամաբանությունը»,- նշեց Ալեքսեյ Մարտինովը:

Ժամանակին, երբ Արցախը Հայաստանի հետքերով սկսեց սահմանադրական փոփոխությունների գործընթացը, շատերը շտապեցին մեկնաբանել այն որպես օրինաչափ գործընթաց. «Իբր, թե Արցախի իշխանությունները գնում են Երեւանի ճանապարհով»: «Սակայն ապրիլյան պատերազմական իրադարձություններից հետո շատ բան փոխվեց: Հակամարտությունը սառեցված չէ, այն մերթընդմերթ տեղափոխվում է պատերազմական դաշտ: Ուստի նման պայմաններում Արցախում չեն կարող թուլացնել իշխանությունը եւ պետությունը: Տեղի ունեցած հանրաքվեն հենց դրա մասին է խոսում: Այսպիսով, երկու հայկական պետություններ ապրելու են սկզբունքորեն տարբեր կառավարման համակարգերում: Մեկը՝ խորհրդարանական, մյուսը՝ կոշտ նախագահական, ինչն օրինաչափ է ըստ իս, քանի որ նրանց առջեւ ծառացած են տարբեր մարտահրավերներ եւ խնդիրներ», - պարզաբանեց մեր զրուցակիցը:

Գլոբալիզացիայի եւ տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի ղեկավար, քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանի կարծիքով, Լեռնային Ղարաբաղում պաշտոնապես նախագահական համակարգին անցումը պետք է ընկալել որպես պատասխան անցյալ տարի ապրիլին Ադրբեջանի ագրեսիային: «Դա պատերազմի հետեւանք էր եւ Ադրբեջանի ագրեսիային յուրօրինակ պատասխան: Տարբեր կարծիքներ կան, սակայն երբ պետությունը ուղղակի պատերազմի մեջ է, ապա իշխանության կենտրոնացումը՝ օպերատիվ կառավարման եւ որոշումների կայացման տեսանկյունից, կարեւոր է: Նաեւ կարեւոր է այն հանգամանքը, որ Արցախում պառլամենտը չեն թուլացնում, այլ վարչապետի ինստիտուտն են վերացնում, քանի որ փորձը ցույց է տալիս՝ նախագահի եւ վարչապետի ինստիտուտները տարբեր ժամանակներում այնքան էլ սինքրոն չեն աշխատում: Մեկ-մեկ անգամ մրցակցության մեջ են մտնում, ինչը պատերազմող պետության համար մեծ ճոխություն է»,- մեզ հետ զրույցում ասաց քաղաքագետը:

Նրա կարծիքով, հայկական երկու պետությունների ինստիտուցիոնալ զարգացման տարբերությունները Երեւանը կարող է օգտագործել բանակցություններում Արցախի՝ որպես առանձին խաղացողի, դերի ու նշանակության ընդգծման եւ բարձրացման համար: «Դիվանագիտության տեսանկյունից սա հնարավոր է, սակայն այս հնարավորությունն օգտագործելու ցանկություն է պետք: Հայաստանը կարող է ասել, որ Արցախը պատերազմող երկիր է, ինքնուրույն որոշումներ է կայացնում եւ ինստիտուցիոնալ զարգացման իր ուրույն ուղին է որդեգրել: Ուստի ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցում էլ վերջնական որոշում կայացնողն Արցախի իշխանությունները եւ ժողովուրդն են: Այնպես որ, ցանկության պարագայում, Հայաստանում եւ Արցախում կառավարման համակարգերի տարբերության այս կոնտրաստը կարող է օգտագործվել բանակցություններում ԼՂ-ի դերի բարձրացման համար»,- եզրափակեց նա:

Բանակցային գործի մասնագետ, CM&Partners ընկերության ավագ խորհրդատու, բոստոնաբնակ Արթուր Մարտիրոսյանը, սակայն, չի կարծում, որ Արցախի կառավարման համակարգում տեղի ունեցած կառուցվածքային փոփոխությունները կարող են հանգեցնել բանակցությունների ֆորմատի փոփոխության: «Արցախի նկատմամբ Ադրբեջանի դիրքորոշման փոփոխության համար Ալիեւի ռեժիմը երես փրկելու խնդիր կունենա, որն ապագայում այդքան էլ իրատեսական չէ: Նման փոփոխություն կարող է տեղի ունենալ Հայաստանի եւ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներից գոնե մեկի դիրքորոշման հստակ փոփոխության պարագայում: Իրականում, այս պահին Արցախի կառավարման համակարգի փոփոխությունը նպաստելու է Հայաստանի եւ ԼՂ-ի միջեւ կոնսուլտացիաների գործընթացի դյուրացմանը, որը պակաս կարեւոր չէ արտաքին խաղացողների հետ բանակցություններում»,- մեզ հետ զրույցում նշեց Արթուր Մարտիրոսյանը: