87 տարեկան եմ, Աստծու հետ պայման եմ կապել, էնքան եմ ապրելու, մինչև կտակս Թուրքիայից հետ ստանամ. Արաքսյա Դեմիրճյան

Թուրքիայում էի, հայ ու թուրք փաստաբանները նայեցին փաստաթղթերս, իրար հետ խոսում էին: Էլ չսպասեցի, որ հայը թարգմանի, վստահ ոտքի կանգնեցի, ասացի՝ յոխ: Զարմացած իրար երես նայեցին, հարցրին՝ դու մեզ հասկանո՞ւմ էիր: Ասացի՝ ամեն բան, ինչ խոսեցիք, հասկացա: Տվե՛ք իմ փաստաթղթերը, դրանցով ինքս կզբաղվեմ:

Փաստաթուղթ ասվածը հսկայական կարողությամբ կտակ է, որի ժառանգորդն այժմ Գյումրիում ապրող Արաքսյա Դեմիրճյանն է: Արդեն կես դար 87-ամյա Արաքս տատը փնտրտուքի մեջ է, որոնում է այն պատասխանատուին, որի օգնությամբ հնարավոր կլինի ծնողների թողած ժառանգությունը ստանալ Թուրքիայից և հասցնել Հայաստան:

Եզակիներից է Արաքսի տատը, որի հայրական ժառանգությունն օրինական հիմքով մինչ մեր օրեր է հասել: Մեր խնդրանքով պատմության խունացած, սակայն երբեք չխամրող էջերն է շրջում նա. ծով աչքերում ծով արցունքներ են հայտնվում, ձայնը սկսում է դողալ, հուզվում է: Դողդոջ ձայնով ասում է՝ չի ուզում վերհիշել մոր պատմածները, բայց կասի, թե ինչպես է փրկվել ու հասել Սիրիա:

IMG_20220422_175351.jpg (1.25 MB)

87-ամյա Արաքսի Դեմիրճյանը

«Մամաս Թուրքիայի Հացիկ գյուղից էր: Մոր հետ՝ Մարթայի, փախել է: Տատիկս մի մաղ ոսկի է տվել, ջորիով բերել են սահմանի բերան, մամայիս ու տատիկիս իջեցրել են, ասել՝ սա արդեն Սուրիան է, գնացեք»,- պատմում է Արաքսի տատը:

Հալեպում հաստատվելուց հետո Մարթա Քաչիկյանը 1929 թվականին նոտարով վավերացնում է իր և իր դստեր՝ Արաքսի տատիկի մոր՝ Մարիամ Քաչիկյան-Դեմիրճյանի անունով Թուրքիայում եղած անշարժ գույքը՝ տները, ցանքատարածությունները, հաշիվներին եղած գումարը:

Հալեպում էլ հանդիպում են Արաքսի տատի ծնողները. հայրը Սիրիա էր հասել Թուրքիայի Արաբկիր քաղաքից: Ասում է՝ իրար հավանել, ամուսնացել են: Կտակի մասին Արաքսիի մայրը երբեք երեխաներին չի պատմել:

«Շատ լավ էինք ապրում Հալեպում, հայրս մեծահարուստի մոտ խոհարար էր, լավ էր վաստակում, ոչնչի կարիք չունեինք: Մեզ բան ասող չկար այնտեղ: Բոլոր կուսակցություններին անդամավճար էր տալիս, բայց ոչ մեկի անդամը չէր, չէր մասնակցում ոչ մեկի գործերին:

Ամեն անգամ հայկական մանկապարտեզները ցույց էին տալիս, Հայաստանի տեսարաններով հիանում էինք: 46-ին Սիրիայում պատերազմ սկսվեց: Հայրս եկավ, ասաց՝ գնանք Հայաստան: Լատարիայի (վիճակախաղ) նման մի բան էր, գրել էր, գցել: Որ օրը որ դուրս գար, պիտի պատրաստվեինք, և 1946-ի հունիս-հուլիսն էր՝ մենք արդեն Բաթումիում էինք: Առաջին նավով եկանք Հայաստան՝ Լենինական հասանք»,- Հայաստանում հայտնվելու պատմությունն է ներկայացնում Արաքս տատը:

Լենինականում հայրը կրկին խոհարարությամբ է զբաղվել, ինքն էլ 15 տարեկանում սկսել է աշխատել Տեքստիլ կոմբինատում: Կյանքը դժվար էր, պատերազմը նոր էր ավարտվել, ոչինչ չկար:

Չփոշմանեցին արդյո՞ք վերադառնալուց հետո: Պատասխանը կարճ է՝ ոչ:

«Մենք պատերազմից հետո առաջին եկողներն էինք: Միշտ պապաս էլ, տատիկս էլ ասում էին՝ եկել ենք, պիտի ապրենք, մենակ երեխաները լավ լինեն, եբեքները բեբեքներին լավ նայեն, մեծերս կդիմանանք: Սև քյոմուր հաց էին տալիս էն ժամանակ: Կոֆե էլ չկար, գարին բովում, աղում էին ու կոֆե սարքում, ոչինչ չկար, բայց ապրեցինք. քանի՜ տարի:

Մամաս ասում էր՝ մենք ձեզ բերել ենք, պիտի այստեղ պահենք, հայ են բոլորը, ամենակարևորը դա է: Պապաս էլ ասում էր՝ Հայաստան ենք եկել, մեր չորս կողմը հայ են, որ մեկի դուռը բացես, որ մի կտոր հաց չտա: Իսկ էնտեղ բոլորը արաբներ էին, թուրքեր էին, չնայած ոչ մեկին բան չէին ասում»,- պատմում է տատիկը:

IMG_20220422_175033.jpg (1.32 MB)IMG_20220422_171634.jpg (1.04 MB)

Արաքսիի տատն ու մայրն են՝ Մարթան և Մարիամը

Լենինականում (այժմ՝ Գյումրի) ապրել են մինչև 1955 թվականը, մինչև Արաքսիի քեռին, որն Արաբկիրի ավագ դատավորն էր այդ տարիներին, եկել, բոլորին Երևան է տեղափոխել: Մինչ 88-ը ապրել են Երևանում: Անցնող տարիների ընթացքում արդեն չափահաս դստրերի հետ էլ Արաքսիի մայրը կտակից կրկին ոչինչ չի խոսել: Սակայն հուշումներ աղջկան միշտ տվել է:

«Մամաս ինձ միշտ ասում էր՝ Արաքսի՝ աղջիկս, շորերիս մեջ մի հատ տուփ կա, էդ տուփը չկորցնես հանկարծ, ժամանակ կգա, դա քեզ պետք կգա: Շատ ուշադիր ու զգույշ կլինես: Այդ տուփի մասին միշտ ասում էր, բայց երբեք ցույց չէր տալիս, ոչ մի անգամ դա տանը չենք տեսել: Խորհրդային տարիներին վախենում էին ամեն ինչից: Սոդոմ-գոմորի երկիր էր, ո՛չ պսակ կար, ո՛չ եկեղեցի էին թողնում, էլ ուր մնաց Թուրքիայում ունեցած սեփականության մասին խոսվեր»,- ասում է տատիկը:

IMG_20220422_171506.jpg (936 KB)

Երկաթե տուփը, որի մեջ 1929 թվականից պահվել է կտակը

IMG_20220422_171433.jpg (1.14 MB)IMG_20220422_173511.jpg (1.41 MB)

Գտնված կտակի բնօրինակը

Արաքսիի մոր՝ Մարիամի ասած ժամանակը եկավ նրա մահից հետո: 88-ին, երբ Արաքսին որոշում է կրկին տեղափոխվել Գյումրի, մահացած մոր հագուստները դասավորելիս գտնում է երկաթե տուփն ու անմիջապես հիշում մոր խոսքերը:

«Հիշեցի մորս ասածը, բացեցի ու էս թղթերը տեսա, է՜, ես ո՛չ արաբերեն գիտեմ, ո՛չ ֆրանսերեն: Զանգեցի ընկերուհուս, ասացի՝ Վեներ, արագ արի մեր տուն: Եկավ, նայեց, ասաց՝ արի տանենք Ցեղասպանության թանգարան:

Գնացինք, էն ժամանակ մեծ մարդ էր, նայեց, ստուգեց, կանչեց աշխատակիցներին, կարդացին, փաթաթվեց ինձ, ասաց՝ միլիոնատեր ես դառնալու, տատի ջան, Երևանն ես առնելու: Ասացի՝ ո՞նց եմ առնելու: Ասաց՝ էս գումարը 100 տարի է՝ աշխատում է, հողամասեր են, տներ են, ամեն տարի մեծ գումար է էս հաշիվներին ավելանում: Բայց մենք ոչինչ անել չենք կարող, որ ձեզ օգնենք»,- պատմում է ժառանգորդը:

Կտակը գտնելու պահից Արաքսի տատը քունն ու դադարը կորցրել է: Իր իմացած ամեն տարբերակ է գործի դրել՝ իրեն հասած ժառանգությունը Թուրքիայից հետ բերելու համար: Մինչ օրս, սակայն, անարդյունք:

2020-ին դիմում գրել ՀՀ վարչապետին, սակայն ասում է՝ իրեն ճիշտ չեն հասկացել, դասել են Ցեղասպանության զոհերի ժառանգների թվին, որոնք պահանջում են իրենց նախնիների ապահովագրական վճարումները:

IMG_20220422_175157.jpg (1.11 MB)IMG_20220422_175242.jpg (878 KB)

Արաքսի տատն ասում է՝ սա այդ դեպքը չէ և կապ չունի նրանց ու ցեղասպանության հետ: Իր կտակը օրինական կարգով, երկլեզու՝ արաբերենով և ֆրանսերենով հաստատված փաստաթուղթ է, այն գաղթի ճամփեքին չի գրվել, ստորագրություններ ու կնիքներ կան, առկա են ծնողների, տատի թուրքական անձնագրերը: Կտակը թուրքական լիրայով է կազմված:

Թարգմանված փաստաթղթերը վկայում են ահռելի ունեցվածքի մասին՝ կալվածքներ, արոտավայրեր, տներ։ 1929 թվականի տվյալներով՝ Արաքսիի մայրիկի՝ Մարիամ Քաչիկյանի անունով կա 8300 թուրքական լիրային համարժեք գումարի գույք, իսկ տատի՝ Մարթա Քաչիկյանի անունով՝ 9700 լիրայի: Գրագետ աշխատանքի արդյունքում, ըստ Արաքսի տատի, կտակը Թուրքիայից ստանալու բոլոր հիմքերը կան:

Այսօր էլ նա դիմում է բոլորին՝ միջազգային հանրությանը, սփյուռքին, ՀՀ կառավարությանը, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, ՀՀ նախագահին, ՄԻՊ-ին, Հայ դատի հանձնախմբին ու բոլոր նրանց, որոնք կկարողանան այս խնդրի լուծման ելքը գտնել:

IMG_20220422_175102.jpg (1.36 MB)

IMG_20220422_175820.jpg (988 KB)

Արաքսիի ընտանիքը Հալեպում 

Արաքսի տատը ասելիքը հստակ է ձևակերպում. «Գցեք-բռնեք, ամեն ինչ արեք, որ էդ գումարը ոչ թե մնա թուրքերին, այլ գա մեր Հայաստան՝ մանկատներին, ծերանոցներին: Ինձ ոչ մի բան պետք չի, ես աղայի նման ապրում եմ: Միլիոնների մասին եմ խոսում, նաև տների ու հողամասերի: Միայն ու միայն խնդրում եմ՝ նկատի ունեցեք ու իմ ժառանգությունը ականջի հետև չգցեք: Ո՞նց կարող եք իմ ծնողների տանջանքը, իմ ժառանգությունը թուրքերին թողնեք»,- կոչով բոլորին է դիմում նա:

Զրույցն աննկատ ավարտվում է, ու լռում ենք երկուսս էլ: Տատիկն իր մտքերի հետ է: Վայրկյաններ հետո վերագտնում է իրեն, ասում՝ վստահ է, որ մի լավ դուռ բացվելու է:

«Մեծ եմ, 35 թվի ծնունդ եմ, բայց չեմ մեռնելու, ես Աստծու հետ պայմանագիր եմ կապել, էնքան եմ ապրելու, մինչև կտակս ստանամ, բերեմ Հայաստան: Ինձ ոչինչ դրանից պետք չէ, կրկնում եմ, ոչ մի բան չեմ ուզում ինքս, մենակ տեսնեմ՝ թուրքին չի մնում: Ամեն տարի գնացել եմ Թուրքիա, բայց ռիսկ չեմ արել գնամ հայրական տունս գտնեմ, չեմ վախեցել, բայց՝ չգիտեմ ինչու ռիսկ չեմ արել գնալ: Միայն այս վերջին մի քանի տարին է, որ չեմ գնում: Թուրքին կյանքն ու ժամանակը չի փոխում, թուրքը սիրում է ամեն ինչ իրենով անել: Ես դա թույլ չեմ տա»,- շեշտում է Արաքսի տատն ու խնդրում առավելագույն ջանք ներդնել Թուրքիայում իր ընտանիքի թողած ժառանգության մասին ի լուր ամենքի տեղեկացնելու և իր ձեռքում եղած օրինական կտակը, ի վերջո, նպատակին ծառայեցնելու գործում:

Սամսոն Մատինյան

«Հայկական Ժամանակ»-ը Telegram-ում
Տպել
47515 դիտում

Ես պատրաստ եմ թողնել պաշտոնս, եթե դա խաղաղություն կբերի Ուկրաինային. Զելենսկի

Արտաքին արհեստական միջամտությունները, դրա հետևանքները, ինչպես չդառնալ զոհ. մանրամասնում է մասնագետը. տեսանյութ

Գյումրեցուն քվեաթերթիկի հետ նույնականացնողների ժամանակը վաղուց անցել է. Քնարիկ Հարությունյան

Գյումրիում արված և մեկնարկող աշխատանքների մասին՝ թվերով. ՏԿԵ նախարարը վիճակագրություն է հրապաարկել

Ովքեր պնդում են, թե ԼՂ-ն Ադրբեջանի մաս է ճանաչվել 2022 թվականին Պրահայում, ստում են. ՀՀ-ում Ֆրանսիայի դեսպան

Արթուր Դավթյանն ու Վահագն Դավթյանը՝ մարմնամարզության աշխարհի գավաթի խաղարկության առաջին փուլի հաղթողներ

Արարատ Միրզոյանն աշխատանքային այցով կմեկնի Շվեյցարիա

Արձանագրենք՝ վերջին տարիներին, երբ Հայաստանն ունեցել է Ռուսաստանի կարիքը, ՌԴ-ն կողքին չի եղել. Դըկոտինյի

Մոսկվա-Կուբա ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել Պուլկովո օդանավակայանում

Վանդալիզմ Երևանում. հատել են Աբովյան 38 հասցեի տասնամյակների խաղողի վազը, որը տարածքի խորհրդանիշն էր

Սիսիանի և Գորիսի տարածաշրջաններում ձյուն է տեղում. որ ճանապարհներ են փակ և դժվարանցանելի

Ձեր ժառանգած փորձն ու գիտելիքը հիմնաքարային են մի ամբողջ համակարգի համար. ԿԳՄՍ նախարարը՝ Նարա Շլեպչյանին

Հայաստանն առաջնահերթություն է տալիս խաղաղությանը. ԱԺ պատվիրակությունը մասնակցել է ԵԱՀԿ ԽՎ ձմեռային նստաշրջանին

Արգելափակումից դուրս բերված 1430 մեքենա, 578 ՃՏՊ և տուժածներ. ուժեղացված ծառայության արդյունքները

ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի գլխավորած պատվիրակությունն աշխատանքային այցով մեկնել էր Իտալիա. տեսանյութ

Ջեբկիրին ասեք՝ Գյումրիում համայնքապետի ընտրություններ են, ոչ թե ծաղրածուի, ալիքները խառնել է. Պալյան

Դիլիջանի գիշերօթիկի լքված շենքը ռիսկային է. ինչ է առաջարկվում այնտեղ բնակվող ԼՂ-ից բռնի տեղահանվածներին

Էվերեստի վրա թափվող ձյունն այլևս չի պահպանվում, ձնածածկույթը 150 մետրով նահանջել է

Սահմանազատումն այսօրվա դրությամբ բանակցային գործընթացի միակ հատվածն է, որ շոշափելի արդյունքներ ունի. Դըկոտինյի

Փետրվարի 24-ից հանրապետության դպրոցներում դասերը շարունակվելու են բնականոն կերպով. ԿԳՄՍՆ

Անկում տարադրամի շուկայում. ինչ փոփոխություններ են արձանագրվել փետրվարի 23-ին

Օդի ջերմաստիճանը կնվազի 6-9 աստիճանով. ինչ եղանակ սպասել առաջիկա օրերին

Շնորհակալ եմ բոլորին, ովքեր իրենց գործը կատարում են հոգատարությամբ ու պատասխանատվությամբ. Ավինյան

Մարտունի-Վարդենիս ճանապարհին ձյուն ու բուք է. տեսանյութ

Վատիկանը նոր տեղեկություն է հայտնել Հռոմի պապի առողջական վիճակի մասին

Վրաստանում ձյան տեղումների հետևանքով որոշ գնացքների երթուղիներ չեղարկվել են. սպասվում է եղանակի վատթարացում

Ահազանգեր են ստացվել արգելափակված ավտոմեքենաների վերաբերյալ. 59 քաղաքացու օգնություն է ցուցաբերվել. տեսանյութ

34-ամյա տղամարդը առանց վարորդական իրավունքի վկայականի, ոչ սթափ վիճակում մեքենաների է բախվել. վիրավորներ կան

Փլուզվել է Պերուի առևտրի կենտրոններից մեկի տանիքը. կան զոհեր

Իսրայելը հետաձգել է պաղեստինցի բանտարկյալների ազատ արձակումը

ՀՀ-ն կարևորում է Ճապոնիայի հետ համակողմանի համագործակցության խորացումը. Փաշինյանի ուղերձը Ճապոնիայի վարչապետին

Քանի չկա խաղաղության համաձայնագիր, հակամարտությունը կարող է վերսկսվել. ԵՄ դիտորդները պրոֆեսիոնալներ են. դեսպան

Հայկական հեռուստատեսությունն անհնար է պատկերացնել առանց Ձեզ. վարչապետի շնորհավորական ուղերձը Նարա Շլեպչյանին

Պաշտպանության ոլորտում համագործակցությունը ՀՀ-ի հետ շարունակվում է, պաշտոնական Փարիզի դիրքորոշումն է. դեսպան

Դպրոցում ծեծկռտուք է տեղի ունեցել ֆիզկուլտուրայի ուսուցչի և աշակերտների միջև․ 27-ամյա մանկավարժը ձերբակալվել է

Երևանի և 4 մարզի բազմաթիվ հասցեներում մի քանի ժամ լույս չի լինի

Վարդենյաց լեռնանցքը փակ է կցորդով փոխադրամիջոցների համար. իրավիճակը ՀՀ ավտոճանապարհներին

Էդգար Ղազարյանի նկատմամբ վարչական հսկողություն է կիրառվել

Թուրքիայում ընթացած լեռնադահուկային սպորտի պատանեկան միջազգային մրցաշարում հայ մարզիկը բրոնզե մեդալ է նվաճել

Հալիձորի մոտակայքում չորս բեռնատար է արգելափակվել ձյան շերտում