Երբ բեմ չմտա, կդադարի իմ կյանքը հոգևոր իմաստով. դատարանից՝ թատրոն. ՀՀ վաստակավոր արտիստ Սուսաննա Բաղդասարյան

Ինձ ճստիկ էին ասում։ Մանկապարտեզում եկել էին մեզ սրսկելու, ես էլ ահավոր վախկոտ էի, մանկապարտեզի դիմաց գերաններ կային շարված իրար վրա, ես վազեցի ու մտա դրանց տակ։ Մնացի այնտեղ այնքան, մինչև գնացին, իմ մանկությունից ու մանկապարտեզից դա եմ հիշում։

Հոր ընտանիքը Ղարսից 14 տարեկանում Բաթումի է գաղթել։ Հետագայում Սուրենն ամուսնացել է ռուս գեղեցկուհու հետ։ Մորական տատիկը՝ ռուս, պապիկը վրացի էր։

Ես ծնվեցի մաքուր հայ․ Սուսաննա Բաղդասարյան՝ ՀՀ վաստակավոր արտիստ

Սուսաննայի ընտանիքը Բաթումիից Երևան է տեղափոխվել, որտեղ էլ ծնվել է ապագա դերասանուհին։ Երևանից հետո հորը Վանաձորի կղմինդրի գործարանում են աշխատանքի նշանակել։ Սուրենն ընտանիքին վերցրել, տեղափոխվել է Վանաձոր։

«Սեփական տուն կառուցեց հայրս այդ բլրի վրա, հենց գործարանի մոտ։ Մանկությունս ու պատանեկությունս անցել է այդ գործարանի չորանոցների վրա։ Բարձր չորանոցներ էին, որ կղմինդրները պետք է չորանային, երեխաներով հավաքվում էինք այնտեղ ու խաղում էինք: Ես տանը ռուսերեն չէի խոսում։ Միշտ մայր նախատում էր, ասում էր պետք է գալու քեզ։ Ոչ թե ես ռուս եմ, դրա համար եմ ասում ռուսերեն խոսի, այլ քեզ պետք կգա հետո»։

Այնուհետ հորը նշանակում են դատավոր։ Սուսաննան այդ ընթացքում ավարտում է դպրոցը։

Հայրս որոշեց, որ պետք է գնամ իր ճանապարհով և տարավ իր մոտ նիստերի քարտուղար

Թատրոնն ու Սուսաննան վաղ մանկությունից անծանոթներ չեն եղել։

«Հայրս Վանաձորում Արա Վրույր կար, մասնակցել է նրա թատերական խմբակին, փոքր եղբայրը դաշնակցական էր, նստեցնում, բաց էին թողնում անընդհատ։ Նա բանտում բեմադրել էր «Քաջ Նազար», ինքը խաղացել էր Ուստիան։ Այսինքն թատրոնը իմ մանկությունից կար ինձ հետ ու ես շատ էի սիրում, բայց հայրս որոշեց, որ ես պետք է գնամ իր ճանապարհով։ Տարավ իր մոտ նիստերի քարտուղար»։

Դատարանը, սակայն, Սուսաննային չկոփեց։ Այնպես ինչպես փխրուն ու երկչոտ էր մանկությունից, մնաց նույնը։

«Նիստերի ժամանակ, երբ որ դատավճիռը կարդում էրհայրս, կին, մայր, երեխա լաց էին լինում, ես էլ հետները լաց էի լինում, էլ չէի կարողանում արձանագրել, արցունքներս խանգարում էին»։

Լկտի տիպ էր՝ ասեց սելյոդկի պոչ, մի բաժակ արաղ ու էս եղնիկ քարտուղարուհուդ եմ ուզում

Սուսաննան դատարանում 2 ամիս է աշխատել ընդամենը։ Եվ մեկ դեպք, հատկապես, եղել է ճակատագրական ու հայրը որոշել է՝ դա իր տեղը չէ։

«Գողերի բանդա կար, ղեկավարին բռնել էին, հայրս դատում էր։ Ասեց վերջին խոսքի իրավունքով ինչ ես խնդրում դատարանից։ Շատ լկտի տիպ էր՝ ասեց մի հատ սելյոդկի պոչ, մի բաժակ արաղ մեկ էլ էս եղնիկ քարտուղարուհուդ եմ ուզում։

Հայրս գոռաց՝ դո՛ւրս անմիջապես, ազատե՛ք դատարանի դահլիճը։ Ու հենց էդ իրիկուն ասեց էս խո խելքի բանը չի,  դու պիտի թատրոն գնաս»։

Վանաձորի թատրոնի գլխավոր ռեժիսորի հայրը հոր մոտ թարգմանիչ է եղել։ Սա կարևոր հանգամանք էր, որ ծանոթներ էին։

«Վռամը թագմանիչ էր, հայրս էլ շատ մտերիմ էր, ձեռքս Գիքորի նման բռնած տարավ հանձնեց Սոկրատ Վռամիչին՝ ասեց աղջիկս սեր ունի։

Դեռ ես էդպես չէի գիտակցում թատրոնը իր խորությամբ, ուղղակի հրապուրանքն էր, սերն էր թատրոնի նկատմամբ։ Ես մինչ այդ էլ բոլոր ներկայացումները գնում, նայում էի։ Տպավորված էի, դերասանուհի կար՝ Լենա Փաշինյանը, բոլոր հերոսուհիների կերպարներում ինքն էր։ Նրա Ռուզանը շատ էր տպավորվել իմ մեջ։

Ու ես ռեժիսորի մոտ արտասանեցի Ռուզանի մենախոսությունը։ Նա վեր կացավ գնաց տնօրենին բերեց, ասաց մի հատ էլ ասա, աղջիկ ջան։ Մի հատ էլ կրկնեցի, նայեց ու ասաց՝ վաղվանից կգաս թատրոն։ Էդպես ընդունվեցի թատրոն»։

Ծափեր էին բայց իմը չէին,  երազեցի որ կգա ժամանակը, ես էլ կարժանանամ դրանց

Հատկապես առաջին բեմելն այսօրվա նման է հիշում Սուսաննան։ «Սեր խարդավանք»-ում Սոֆի էր խաղում։

«Թիկունքով կանգնած եմ, վարագույրը բացվում է և ես պիտի շրջվեմ, ասեմ պահակատեսը վերջացավ, Ֆերդինանտը դեռ չի երևվում։ Շրջվեցի, դեռ բերանս չբացած՝ ծափերը պայթեցին։ Միլեդիի դերակատարը շատ թունոտ դերասանուհի էր, էդ աղմուկի մեջ ասաց՝ դատավոր հերդ ա՞ կազմակերպել էս ծափերը։ Գույնս գցեցի, խոսելու ընդունակությունս կորցրեցի, լավ է, որ ծափերը ուշ դադարեցին, ու ես ինձ հավաքեցի, էդ տեքստը ասացի։ Տեսարանը որ փակվեց, Սոկրատ Վռամիչը իջավ ներքև ու ասաց իրար մի խառնվեք, էս ծափերը էդ էրեխունը չէին, նրան շփոթել են Լենայի հետ։

Լենան վիրահատությունից և երկար հիվանդությունից հետո վերադարձել էր ու քաղաքը իմացել էր։ Նրան շատ էին սիրում ու կարծել էին Լենան եմ։ Ես շատ սիրուն էի էն ժամանակ Լենային նման ու որ շրջվել եմ, տեսել են, կարծել են Լենան ա ու դահլիճն ուրախացել ա:

Ծափեր էին, բայց իմը չէին: Ես երազեցի, որ գուցե կգա ժամանակ ու ես էլ կարժանանամ էդպիսի ծափերի»:

Ինչպես Վանաձոր հասած ռեժիսորն ու Սուսաննան ամուսնացան. կյանքը շարունակվեց Կապանում

«Ամուսինս ռեժիսոր էր: Եկավ բեմադրություն արեց: Իր  դիպլոմայինը միչև ավարտելը նշանվեցինք, հետո ամուսնացանք: Մի տարի հետո իրեն նշանակեցին Ղափանի թատրոն ես էլ հետը գնացի»։

Կապանում սկսվեց գեղեցկուհի դերասանուհու թատերական վերելքը: Ռեժիսոր ամուսինը սիրում էր և բեմի, և կյանքի կնոջը:

«Մխիթար Սպարապետում շատ ամաչկոտ էր Մխիթարի դերակատարը։ Կարմրում էր  մեր սիրային տեսարաններում:  Մի օր ամուսինս ասաց, այ Խաչիկ ջան, ամբողջ քաղաքը սիրահարված է Սուսանին, մի հատ ջիգյարով գրկի: Դու Մխիթար ես, Գոհարին ես գրկելու, Սուսանին չես գրկելու: Այ, ասպիսի մարդ էր ինքը»։

Երեխաները զույգին չխանգարեցին ստեղծագործել: Վարձով բնականում ծնվեցին Սուսաննայի երեխաները: Նրանց պահելու հարցում սկսեսրոջ դերը մեծ է  եղել:

«Խանգարող ոչինչ չկար, հյուրախաղեր էինք  ունենում  մի ամիս,  քառասուն օր: Շատ լավ տարիներ էին: 16 տարի ես աշխատեցի Ղափանի թատրոնում և մի քիչ նմանություն կար Գյումրիի հանդիսատեսի հետ, նրանք էլ  էին շատ անմիջական, թատերասեր»:

Խորեն Աբրահամյանը գոռաց՝ ո՛չ Կիռա, նրանք պետք է ամբողջական կազմով վերադառնան Գյումրու թատրոն

Այս խոսակցությունը Սուսաննա Բաղդասարյանի հիշողություններում անջնջելի հետք է թողել: 1988-ի երկրաշարժին հաջորդած օրերի կարևոր դրվագ է սա:

Մինչ աղետն է դերասանուհին Կապանից տեղափոխվել  Գյումրու դրամատիկական: Ասում է, նախարարության հրամանով է հասել Գյումրի:

«Ես ոչ մի անգամ չեմ ազատվել, նախարարությունը տեղափոխեց ինձ Ղափան, Ղափանից Գյումրի։  Իհարկե, իմ Գյումրի գալը տնօրենի սրտով չէր: Տնօրենը մտածում էր, որ գլխավոր ռեժիսոորն է ինձ բերել, իրենց մեջ կոնֆլիկտ կար, ռեժիսորն էլ մտածում էր՝ տնօրենն է բերել։ Շստ դժվարություններ հաղթահարելով առաջ շարժվեցի:

Խորեն Աբրահամյանը ինձ մի օր ասաց՝ գիտես Սուսան ջան, ես քո նկատմամբ ճակատագրական սխալ պիտի անեի: Ինձ համոզում էին, որ դու պիտանի չես, ազատեմ քեզ, իսկ ես էլ ասեցի հլը սպասեք,  նոր եմ եկել, մի հատ իմ աչքով տեսնեմ պիտանի ա,  թէ պիտանի չի՝  նոր: Ես եթե հանկարծ լսեի ու ազատեի, քո ճակատագիրը պիտի կործանեի: Դրա համար ես անչափ շնորհակալ եմ Խորեն Աբրահամյանին»,- «Հայկական ժամանակ»-ի հետ զրույցում հիշում է Սուսաննան:

88-ի աղետը դերասանուհուն հուսահատության է մատնել: Ասում է՝ չկար թատրոն, չկար և կյանք:

«Երկրաշարժից հետո ինձ թվաց վերջ, իմ կյանքը դադարեց, թատրոնը չի լինելու և այլևս իմաստ չունի իմ ապրելը: Որ իմացա Խորեն Աբրահամյանը թատրոնի կոլեկտիվը տանում է Երևան, պանսիոնատ, զգազի որ չէ, թատրոնը չի վերանալու, ես էլի թատրոնում եմ  լինելու:

Չեմ հիշում ինչ հարցով մտել էի Խորեն Աբրահամյանի կաբինետ, իմ ներկայությամբ խոսում էր Կիրիլ Լավրովի հետ, ԽՍՀՄ  թատերական գործիչների միության նախագահն էր: Եվ  գիտեք ոնց էր խոսում, Լավրովին ոչ թէ դիմում էր անուն-հայրանունով, այլ Կիրա, այսինքն էդքան մտերիմ էին: Ու հանկարծ գոռաց՝ ո՛չ Կիռա, դերասաններին չի կարելի ցրել երևանյան թատրոնների վրա, նրանք պետք է իրենց ամբողջական կազմով վերադառնան Գյումրի։ Սա Խորեն Աբրահամյանի հստակ պատասխանն էր Կիրիլ Լավրովին: Նա առաջարկում էր դերասաններին ցրել երևանյան թատրոնների վրա»,- պատմում  է Բաղդասարյանը։

Դահլիճից մի տղամարդ բարձր բղավեց՝ էդ թույնը լրիվ չխմես կեսը պահե՝ կուդաս ռեժիսորին

Ներկայացումներից մեկի ժամանակ գյումրեցի մի տղամարդու արձագանքն է մեջբերում տիկին Սուսաննան: Ասում է՝ նման անմիջականություն այսօր էլ կա: Դա է դերասանին մշտապես սթափ ու պատասխանատու պահում ամեն քայլում:

88-ին հաջորդած տարիները թատրոնի մութ ու ցուրտ, խավարում դեպի լույսը գնալու դժվար ժամանակահատված էր: Դերասանների հիմնական մասը մնաց Գյումրիում: Որևէ տեղ գնալու մասին չմտածեց նաև Սուսաննան:

«Նախ ես սկեսուր ունեի որի տղան՝ ամուսինս, 84-ին մահացել էր, և ես չէի կարող նրան թողնել էդպես մենակ գյուղում ու գնալ իմ կյանքը դասավորել: Եվ մնացիի, սկսեցի պիեսներ բեմադրել:

Էդ բեմադրությունների ընթացքում էստեղ միջանցքում կալառիֆեր էին դնում, վերարկուներով, գլխարկով վազում էինք բեմ մի տեսարան փորձում ու գալիս էինք տաքացնում ձեռքերս, ոտքերս, հետո նորից էինք գնում: Չէեր ջեռուցվում շենքը: Նման պայմաններում կոլեկտիվը մնաց, աշխատեց, մինչև որ կամաց-կամաց կարգավորվեց ամեն բան ու հասանք այսօրվա համբավին»:

2024-ին ՀՀ վաստակավոր արտիստը տոնեց ծննդյան 80 և ստեղծագործական գործունեության 60 ամյակները. նա բեմում կլինի երկար ժամանակ

«Ես ինձ գյումրեցի եմ համարում: 6 տարի ապրել եմ Երևանում, 14 տարի ապրել եմ Կիրովականում, 16 տարի Ղափանում, 42 տարի Գյումրիում և ես ինձ գյումրեցի եմ զգում։ Գյումրին ձգողական ուժ ունի, մի տեսակ մոգական ուժ ունի ոնց որ բեմը, դրա համար ես ինձ զգում եմ Գյումրիում ոնց որ ձուկը ջրում: Այստեղ իմ հոգևորը բավարարված է, դա ամենակարևորն է»:

Շեքսպիրի «Համլետ»-ում՝ Օֆելյա, Սոֆոկլեսի «Անտիգոնե»-ում՝ Անտիգոնե, Բոմարշեի «Ֆիգարոյի ամուսնություն»-ում՝ Ֆանշետ, Ուիլյամսի «Ապակե գազանանոց»-ում՝ Լաուրա, Վարդգես Պետրոսյանի «Դեղատուն «Անի»»-ում՝ Անի և բազմաթիվ այլ դերեր կերտած վաստակավոր դերասանուհին, սակայն մեկ դեր դեռ երազում է խաղալ:

«Մի դեր միայն երազում էի, բայց չհասցրի խաղալ: Դա Հյուգոյի «Լուկրեցիա Բորջա»-ն է, որտեղ ես ուզում էի Լուկրեցիա խաղալ: Ոչ մի թատրոն չի բեմադրել, ես չգիտեմ ինչու»:

Դերասանուհին դեռ ասելիք ունի հանդիսականին ու պարտք՝ բեմին: Վարագույրը փակել չի շտապում: Ասում է երիտասարդ տեսք ունի, նախ որովհետև առօրյա կյանքում գրեթե չի շպարվում, և գլխավորը՝ թատրոնի դրական էներգիան է իր կնեսունակության աղբյուրը: Եթե բեմին է՝ ուրմեն ամեն ինչ լավ է:

«Ես հիշում եմ վերջերս, ոտքի կանգնեցի զգացի որ գլխապտույտ ունեմ ու կուլիսում կանգնած մտածում էի՝ եթե մտնեմ ու հանկարծ հավասարակշռությունս կորցնեմ, ի՞նչ եմ անելու, կարևոր կերպար եմ էդտեղ խաղում: Ռեպլիկս լսեցի ու մտա բեմ  ու էլ չեմ հիշում ոչ գլխապտույտ, ոչ ոտքիս ցավը: Ես «Սիրո քաստինգ»-ում պարում եմ գժի նման   ու չեմ զգում ոչ մի բան: Պատահել է ատամի ցավ եմ ունեցել սաստիկ, բեմում չեմ զգացել: Բեմը մոգական ուժ ունի:

Եթե ես արդեն բեմ չկարողացա մտնել, ուրեմն կդադարի իմ կյանքը հոգևոր իմաստով»,- զրույցը եզրափակում է Սուսաննա Բաղդասարյանը: