Երևան
5 °C
Իսկ ինչպե՞ս օգտագործվեց էդ ժամանակը… Պատերազմից, կտրոնով հացից, հոսանքի 22-ժամյա հովհարաձեւ ու ջեռուցման կատարյալ բացակայությունից աչքներս բացելով՝ վերականգնեցինք կյանքի բնականոն ընթացքը, շուրջօրյա էլեկտրամատակարարումը… անկախ հեռուստատեսություններ հիմնադրվեցին, գրվեցին բավականին լավ օրենքներ, որոնք հնարավոր էին դարձնում ժողովրդավարությունն ու տնտեսական մրցակցությունը… ու կանգ առանք: Ավելի ճիշտ` սկսեցինք կորցնել էդ նույն ու անկախության առաջին տարիների ուրիշ ձեռքբերումները.
իշխող կուսակցությունները սկսեցին գործել մի անձի թելադրանքով ու մտածել ամեն գնով իրենց իշխանությունը պահելու մասին, տնտեսությունը դարձավ նախագահի պաշտոնին տիրացած անձի անձնական բոստանը, ժողովրդավարության ու տնտեսական մրցակցության հնարավորությունները սահմանող օրենքները մնացին թղթի վրա կամ էլ վերամշակվելով դարձան ավելի վատը, անկախ հեռուստատեսությունները փակվեցին կամ կրունկի տակ առնվեցին՝ հանրության մեծամասնությանը զրկելով արժանահավատ տեղեկատվությունից, դադարեցվեց մշակութային արդիականացումը, վերականգնվեցին կոչումներն ու պարգեւները, որոնք ստորաճաշակ ու հարմարվողական արվեստագետներին իշխանության հինգերորդ զորասյունը դարձրին…
Թվարկումը կարելի է շարունակել, ու մինչեւ հիմա ասածներս էլ, կարծում եմ, հայտնագործություն չեն՝ շատերն են նույն էդ բաները տարբեր կերպ արտահայտել, բայց կարեւորը եզրակացություններն են. ի՞նչն էր պատճառը, որ մենք առաջընթացի փոխարեն հսկայական հետընթաց ապրեցինք:
Ծուռվիզ՝ մոտավորապես 90 աստիճանով
Սովորաբար բոլոր ձախողումների
պատասխանատվությունը բարդվում
է քաղաքական
ուժերի ու
առանձին գործիչների
վրա: Իհարկե,
անձնական պատասխանատվությունը ոչ
մեկը չի
կարող չեղյալ
հայտարարել, բայց
մակերեսային ընկալման
պատճառով անտեսվում
կամ համարյա
չի խոսվում,
որ քաղաքական
գործիչները ժողովրդի
մի մասն
են, ինչպես
ասում են`
նույն միս
ու արյունից:
1988 թ.-ի զանգվածային
կառնավալային ընդվզումը,
որը նրա
մասնակիցների համար
զգալի չափով
անվտանգ էր
հենց իր
զանգվածայնության շնորհիվ,
թյուր համոզում
է առաջացրել,
թե ժողովուրդն
ըմբոստ է
ու մաքուր,
իսկ քաղաքական
գործիչները` «դավաճան»
ու «անմիաբան»։ Անկախության
տարիները ցույց
տվեցին, որ
սկզբունքային, իրենց
քաղաքացիական իրավունքները
պաշտպանելու ընդունակ
մարդկանց տոկոսը
շատ սահմանափակ
է: Որովհետեւ
կշեռքի մի
նժարին ոգեւորության
մի քանի
ամիսն է,
մյուսին` սովետի,
ցարիզմի, ավելի
վաղ՝ պարսկական
տիրապետությունները, երբ
մեր երկրի
բնակիչները եղել
են ձայնազուրկ
ու իրավազուրկ:
Բերեմ մի
օրինակ, որը
ցույց է
տալիս, թե
նույնիսկ պետականություն ունեցող
ժողովուրդները երկարամյա
նվաստացումների հետեւանքով
ինչպիսի ձեւախեղման
են ենթարկվում:
Մի քանի տարի առաջ վարչագետ Իցհակ Կալդերոն Ադիզեսը Կիեւում տարբեր ընկերությունների ղեկավարների համար սեմինար անցկացնելիս էկրանին ցուցադրվող իր թեզիսները պատահաբար շրջել է 90 աստիճանով: Դրանք կարդալու համար ներկաներն էլ գլուխները պետք է թեքեին մոտավորապես նույնքան աստիճանով: Բոլորը լռել են: «Ավելի ուշ ես այդ «սխալը» գիտակցաբար կրկնեցի Մոսկվայում սեմինար անցկացնելիս... ոչ ոք ծպտուն չհանեց»:
Ինչքանո՞վ տարբեր կլիներ պատկերը Հայաստանում: Ու սրանք դեռ ղեկավարներն են, պատկերացնենք, թե ինչ վիճակում են շարքային աշխատակիցները…
Մի ուրիշ փորձ էլ ես եմ արել, 1994-ին, երբ միակ` պետական հեռուստատեսության քաղաքական ու տնտեսական հաղորդումների ղեկավարն էի։ Հանրությունն առաջին անգամ սկսել էր խոսել մասնավոր բիզնեսի հանդեպ ճնշումների մասին։ Ես հրավիրեցի գործարարների մի մեծ խումբ ու առաջարկեցի իրենց տնօրինությանը հանձնել «Դեպի հարուստ երկիր» հաղորդաշարը, որպեսզի իրենց բոլոր բողոքներն ու առաջարկները հայտնեն ուղիղ եթերով։ Նրանք գնացին ու այլեւս չվերադարձան։ Գերադասեցին տարբեր մակարդակի պաշտոնյաների հետ լեզու գտնելու փորձված միջոցը... Բայց սա էլ իր հերթին չի նշանակում, թե մեր ժողովուրդն անընդունակ է օրինական հարաբերությունների։
Քանի՞ ժողովուրդ կգտնեք
աշխարհում, որ
20 տարի շարունակ
ձայն է
տալիս ընդդիմությանը
Հակառակ բոլոր ճնշումներին։
Բացառություն են
1999 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները, բայց
էն ժամանակ
էլ հաղթած
«Արդարություն» դաշինքի
երկու առաջնորդներից մեկը՝
Կարեն Դեմիրճյանը,
ընկալվում էր
որպես ընդդիմադիր:
Այսինքն, երբ
վճռական գործողությունների օր
է սահմանված,
ժողովուրդն արժանապատիվ
է... իսկ
քաղաքացին առանձին
առօրյայում` մորթապաշտ
կամ անօգնական։
Նույն պատկերն է եղել 95 տարի առաջ էս օրերին` Սարդարապատում։ «Ստիպված ենք... մեր դրությունը համարել անելանելի, որը եւ անհնար է դարձնում թուրքերի դեմ մեր կռվի հետագա շարունակելը»,- 1918 թ. մայիսի 16-ի ժ. 22.30-ին Թիֆլիսում նստած Ազգային խորհրդին հեռագրում էր հայկական զորքի հրամանատար Նազարբեկովը։ Մայիսի 18-ին Երեւանի քաղաքային Դուման ընդլայնված նիստում ընդունում է քաղաքը թուրքերին հանձնելու դաշնակցական քաղաքապետ Թոշյանի առաջարկը: Սա իշխանությունը... Իսկ ժողովուրդն ընդվզել է, երեւանցի կանայք լաչակները շպրտել են դեպի Դումայի շենքը, Գեւորգ Ե կաթողիկոսը հրաժարվել է տեղափոխվել Գեղամա լեռներ, Գարեգին եպիսկոպոսը դիմադրություն է քարոզել թաղից թաղ ու գյուղից գյուղ, Դանիել Բեկ-Փիրումյանը հրաժարվել է կատարել Նազարբեկովի հրամանները, որին մի կին առաջարկել է իր փեշի տակ մտնել։
Միեւնույն ժամանակ «Սարդարապատի պատմաշինությունը» երկի հեղինակ, դաշնակցական գործիչ Արշալույս Աստվածատրյանը հուսահատությամբ նշում է, թե «մեր ժողովուրդը բացարձակապես չի պատրաստվել ինքնուրույն կյանքի... մեծամասնությունը մտածում էր իր օջախի, իր ընտանեկան կյանքի, իր տնտեսության մասին»:
Ասածս ինչ է. որ ժողովուրդը միասնություն, քաջություն ցուցաբերում է ճակատագրական պահերին, բայց ավելին պահանջելու համար պետք է օգնել Հայաստանի բնակչին, որ հանդարտ օրերին քաղաքացի դառնալու կամք ձեռք բերի։
Սոցիալական բունտը Հայաստանում
քաղաքական կատեգորիա
չէ
Ես սովետի ժամանակ
ամենամղձավանջային երազում
չէի տեսնի,
որ մի
օր Հայաստանի
գլխավոր խնդիրը
կհամարեմ աշխատավորների շահերի
պաշտպանությունը։ Որովհետեւ
կապիտալիստական հարաբերությունները ենթադրում
են ազատ
տնտեսական մրցակցություն, որի
շնորհիվ փլվելու
էր սովետական
գաղափարախոսական պաշտոնեապետությունը։ Բայց
Հայաստանում գաղափարախոսական պաշտոնեապետության փլվելուց
շատ չանցած
ստեղծվեց գաղափարազուրկ պաշտոնեապետություն։ Եվ
եթե կոմունիստ
պաշտոնյաները գողանում
էին պետությունից
ու կաշառք
էին վերցնում`
զգույշ, գաղափարազուրկ պաշտոնյաները
գողանում են
թե պետությունից,
բիզնեսից (կամ
էլ ուղղակի
իրենցով են
անում բիզնեսը)
բացահայտ։ Այսինքն,
իրավիճակ, երբ
ավելի ձեռնտու
է պաշտոնյա
լինել, քան
գործարար։ Ճիշտ
է, «օրինականորեն»`
ընտրությունների միջոցով
իշխանությունը պահպանելու
համար պաշտոնյաներին պետք
է քրեական-օլիգարխիկ տարրերի
կամ խուժանի
օգնությունը։ Ու
ձեւավորվել է
գաղափարազուրկ պաշտոնեապետությունը-խուժանապետությունը... Իսկ
աշխատավորը (լայն
իմաստով), քաղաքացին
լիովին խաղից
դուրս վիճակում
է։
Շատ կարեւոր է հասկանալ, որ էս բոլորը պատահականության արդյունք չէ։ Սովետական հանրության մեջ կար երկու խավ, որը պատրաստ էր ազատականացումից հետո անտերացած տնտեսությանը տիրելուն։ Մեկը կոմսոմոլն էր, որ սովետի ժամանակ, արդեն առանց գաղափարական համոզմունքներ ունենալու, պայքարում էր մի բանի համար` պաշտոնի։ Մյուսը քրեամետ խավն էր, որը զինված էր եւ ուներ օրենքի լեզվին հակադրվող իր լեզուն։ Ահա այս երկու խավի դաշինքն էլ հաղթեց անկազմակերպ օրինավորների ու մորթապաշտ իդեալիստների բազմությանը։ Միայն թե էդ դաշինքն ունի ուժ ամեն ընտրության իշխանությունը վերանվաճելու, բայց իր բնույթով ի վիճակի չէ պետություն կառավարելու, ինչը հասցրել է հանրության ծայրահեղ դժգոհությանը, ավելի ստույգ` ատելությանը նրա հանդեպ։
Ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցություններն ու քաղաքացիական շարժումներն էս պայմաններում պետք է տեր կանգնեն սոցիալական բունտին, որպեսզի իշխանությունից զրկեն կոմսոմոլա-խուժանական ԽԱՎԸ (մտածողությունը), ոչ թե սպասեն, որ «լյումպենների» ընդվզումն օգտագործելով քշեն իշխանությունը բռնազավթած ԽՄԲԻՆ։ Նրանք պետք է մի խնդիր ունենան` կանգնել քաղաքացու կողքին` պաշտպանել գազի թանկացումից ճզմվելիք անապահով խավին, վարկերից ճզմված գյուղացուն, իրավապահ մարմինների անօրինականություններից տառապող մարդկանց, կաշառք տալու պարտադրված մանր ու միջին գործարարին։ Ընդ որում, էկոլոգիական ու պատմամշակութային հուշարձանների պաշտպանության գոյություն ունեցող շարժումների հետ պետք չէ մեծ հույսեր կապել. նրանց նպատակները չեն կարող առաջնություն ունենալ արժանապատիվ վարձատրվող աշխատանք երազող մասնագետի ու պատմամշակութային հուշարձան-շենքի` սեփական տանիքից զրկված բնակչի հանդեպ։ Դա, ի դեպ, չի նշանակում քաղաքական ուժերի ու հասարակական կազմակերպությունների հակադրություն, այլ` ավելի լայն համագործակցության որոնում։
Մի քաղաքացու դատի պաշտպանությունն էլ չպետք է դիտվի մանրուք նախագահի հրաժարականի պահանջի համեմատ, ինչպես եղել է մինչեւ հիմա, այլ սեփական իրավունքների պաշտպանության նախադեպի ստեղծում մյուս քաղաքացիների համար։
Բնական դաշնակիցներ
Վերը թվարկված բացասական
գործոնների կողքին
կան նաեւ
դրականները, որոնք
կարող են
նպաստել էսօրվա
անհուսալի վիճակը
փոխելուն.
տեղեկատվության ազատ փոխանակությունը համացանցով (այն նույնպես վերահսկվում է իշխանության կողմից, բայց համացանցում «մոդա» է ընդդիմադիր կեցվածքը. շատ կայքեր ձեւանում են ընդդիմադիր, որ քայքայեն ընդդիմությունը, բայց իրենց ընդդիմադիր հորջորջումը, իմիջը արդարացնելու համար քննադատում են իշխանությանը, եւ այդ քննադատությունը հաճախ որակյալ է ու փաստարկված), որը ի վերջո հանգեցնելու է իրազեկության բարձր աստիճանի, քննադատական մտածողության ու բանավեճի մշակույթի արմատավորմանը, արտասահմանում կրթություն ստացած երիտասարդները (նրանցից ոմանք համագործակցում են իշխանության հետ, բայց բոլորն արդեն տեսել են, գիտեն, թե ինչ բան է նորմալ երկիրը), կրթության, առնվազն դիպլոմի պաշտամունքը հայ մարդու կողմից, քաղաքացիական ու հասարակական շարժումները, հայ ժողովրդի պատկերացումն իր մասին, որպես տաղանդավոր ու ավելի լավ պայմանների արժանի ժողովրդի, հարյուրից ավելի քաղաքական գործիչները, որոնք բանտ են նստել ու հրաժարվել են ազատություն ձեռք բերել իշխանությունից ներողություն խնդրելու գնով, հանրային անհեթեթ ագրեսիվության մեղմացումը կանանց դերակատարության մեծացման շնորհիվ, արտասահմանյան դրամաշնորհներից ու արտասահմանյան ձեռնարկությունների մասնաճյուղերից վարձատրվող խավը, որի վրա չեն կարող տարածվել աշխատատեղից զրկելու ստոր սպառնալիքները...
Հայաստանի Հանրապետությունը հայտնվել է համաշխարհային (արեւմտյան) զարգացման մայրուղուց դուրս, բայց քաղաքակրթությունը մեզ տվել է բոլոր գործիքները` հաղթահարելու մեզ պատած աղետը:
Վահրամ Մարտիրոսյան
գրող, սցենարիստ
հատուկ «ՀԺ»-ի
համար
Անձրև ու մառախուղ. ինչ եղանակ սպասել առաջիկա օրերին մարզերում և Երևանում
Արքայազն Ուիլյամն ու Քեյթ Միդլթոնը Սուրբ Ծննդի նախաշեմին հրապարակել են ընտանեկան լուսանկար
Ձմեռ է, անձրև... Գագիկ Սուրենյանը կատակել է եղանակի մասին
Զինղեկը դպրոցի դիմաց վրաերթի է ենթարկել 9-ամյա աշակերտուհուն
Իրանը Ռուսաստանի հետ համաձայնագիր է պատրաստում տեղեկատվական անվտանգության ոլորտում
ԱՄՆ-ում փոթորկի պատճառով վեց մարդ է մահացել, 74 հազար բնակիչ մնացել է առանց էլեկտրականության
Եգիպտոսում մեկնարկել են նախագահական ընտրությունները. գործող նախագահի շանսերը բարձր են գնահատվում
Արուսյակ Ջուլհակյանը 5 օրով գործուղվել է Նյու-Յորք՝ Հռոմի ստատուտը վավերացրած երկրների վեհաժողովին
Մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքն է շարժիչ ուժը, որը նպաստում հանրային համերաշխությանը. Մանասյան
Լարսը փակ է բեռնատարների համար
Վահագն Խաչատուրյանը Բուենոս Այրեսում հանդիպել է Արգենտինայի նորընտիր նախագահի հետ, հրավիրել նրան Հայաստան
ՀՀ տարածքում կա փակ ավտոճանապարհ, Արարատի մարզում մառախուղ է
Նադեժդա Բաբկինան նկարահանումների ժամանակ ուշագնաց է եղել
Մահացել է պարուսույց Գրիգորի Սեդրակյանը. հայտնի է մահվան պատճառը
Արթուր Վանեցյանի որդին վթարի է ենթարկվել. մեքենաներից մեկում հայտնաբերվել է թմրամիջոց
Իջևանում Նիկոլ Փաշինյանի մասնակցությամբ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նիստ է տեղի ունեցել
Միջավայրն ու բովանդակությունը փոխելու են մեր երեխաների կրթության որակը. Ժաննա Անդրեասյան
Բուժական գյուղի տարածքում մեքենաներ են բախվել. տուժածերից 7 տարեկան երեխան Եղվարդից տեղափոխվել է Երևան
Մրգերը նետել են աշխատակցի վրա, հայհոյել, ծաղկի վաճառքի կետի ծաղիկները գետնին նետել․ ռուս բլոգերները ձերբակալվել են
Միակ մարզադպրոց արտահայտությունը ցույց է տալիս ինչ ծավալի խնդիր կա. վարչապետը մասնակցել է Դիլիջանի մարզահամալիրի բացմանը
Վայքում անձրև է, Սարավանի և Վարդենյաց լեռնանցքներում՝ ձյուն
Լսվել է կրակոցի ձայն, պահակակետում գտել են արնաշաղախ ոստիկանին. ՔԿ-ն մանրամասներ է հայտնել ինքնասպանության փորձի մասին
Ժամանակավորապես կդադարեցվի Բաղրամյան պողոտան Վազգեն Առաջին Վեհափառ փողոցին կապող ուղեանցի երթևեկությունը
Դիլիջանում միջազգային ստանդարտներին համահունչ մարզադպրոց է բացվել
«Օպել»-ը ճանապարհի երթևեկելի հատվածում շրջվել է. կա տուժած
Հայաստանի և Ադրբեջանի համատեղ հայտարարությունն այն դրական քայլն է, որն անհրաժեշտ է խաղաղության ճանապարհին. ԵԱՀԿ նախագահ
Հայերը կարող են ապրել Ղարաբաղում, դա իրենց իրավունքն է. Ալիևը հայտնել է՝ ինչ պայմանով է հնարավոր վերադարձը
Բացել է կայանված ավտոմեքենայի դուռն ու կրակել վարորդի ոտքերին. Փարաքարում կատարված սպանության փորձը բացահայտվել է
Կանադան ողջունել է Հայաստանի և Ադրբեջանի համատեղ հայտարարությունը
Հայաստանի և Ադրբեջանի համատեղ հայտարարությունը հույսի շող է. Նատալի Լուազո
«Խաղաղության խաչմերուկը» բխում է հայ և իրանցի ժողովուրդների շահերից. Կոստանյանը «Irna»-ին է ներկայացրել 4 սկզբունքները
Օդի ջերմաստիճանը չի փոխվի. առանձին շրջաններում սպասվում են տեղումներ և մառախուղ
Սուպերմարկետի պահարանում լիցքավորված ատրճանակ, խոնավ հագուստ, դանակ և այլ իրեր թողած երիտասարդը կալանավորվել է
Արտակարգ դեպք Երևանում. Մաշտոցի քննչական բաժնում 25-ամյա ոստիկանն իրեն ամրացված ատրճանակով ինքնասպանության փորձ է արել
Բաքվի բռնապետն անցնում է հաջորդ արարին, ցանկացած սցենարի պիտի պատրաստ լինենք. ռազմական փորձագետ
Հայ-լեհական խորհրդարանական համագործակցությանն առնչվող հարցեր են քննարկվել
ՀՀ-ն կշարունակի իր հանձնառությունը ցեղասպանության կանխարգելման գործում. հարգանքի տուրք է մատուցվել՝ ի հիշատակ զոհերի
Ոստիկանը և փրկարարը պետք է դառնան ամենավստահելի մարդիկ. վարչապետը մասնակցել է Ջրային պարեկային ծառայության գործարկմանը
Ատելության խոսքն ու անհանդուրժողականությունը Հայաստանում ևս լայն տարածում են գտնում. ՄԻՊ-ն ընդունել է ԵՄ դեսպանին
ՌԴ և Ադրբեջանի փոխվարչապետերը պատրաստակամություն են հայտնել շարունակել կառուցողական երկխոսությունը
© 2023 Հայկական ժամանակ