Աշխարհը 1,8 տրիլիոն դոլար ծախսում է զենքի վրա. SIPRI-ի զեկույցը

Ստոկհոլմի խաղաղության հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտը (SIPRI) հրապարակել է 2018 թ. «Ռազմական ծախսերի համաշխարհային միտումները» զեկույցը: Դրա համաձայն ռազմական ծախսերի առաջին հնգյակը 2018 թ. կազմել են ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Սաուդյան Արաբիան, Հնդկաստանը եւ Ֆրանսիան: Նրանց բաժին է հասել համաշխարհային ռազմական ծախսերի 60 տոկոսը: Հատկանշական է սակայն, որ այս տարի ԱՄՆ-ի ռազմական ծախսերն ավելացել են առաջին անգամ՝ 2010 թ. ի վեր, իսկ Չինաստանի ծախսերն աճում են 24-րդ տարին անընդմեջ:

ԱՄՆ ծախսերի աճն առավել տպավորիչ է: ԱՄՆ-ի ծախսերը հավասար են երկրորդից ութերորդ տեղերում հանգրվանած երկրների համատեղ ծախսերին: SIPRI-ի մասնագետները նաեւ նշում են, որ առաջիկա 20 տարում ԱՄՆ-ն կծախսի 1,8 տրիլիոն դոլար՝ ռազմական կարիքները հոգալու համար:

Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանը վեցերորդն է: Սա վերջին 12 տարվա մեջ առաջին դեպքն է, երբ Ռուսաստանը չի հայտնվում «լավագույն» հնգյակում, սակայն հարկ է նշել, որ դա ամենեւին էլ կապված չէ նրա հետ, որ Ռուսաստանը նվազեցրել է իր ռազմական ծախսերը: Բանն այն է, որ SIPRI-ն հաշվարկներում օգտագործում է ԱՄՆ դոլարը, որի նկատմամբ ՌԴ ռուբլին շարունակական անկում է ապրում, ուստի նախորդ տարվա համեմատ 3,5 տոկոսանոց անկումը կապված է առավելապես ինֆլյացիայի հետ: Թերեւս նույն իրավիճակն է Իրանի հետ. նախորդ տարվա համեմատ ծախսերը նվազել են 9,5 տոկոսով եւ կազմում են 13 միլիարդ դոլար, սակայն, հաշվի առնելով ռիալի արժեզրկումը, կարելի է ենթադրել, որ նվազել են ոչ թե ծախսերը, այլ դրանց դոլարային արտահայտումը:

Ընդհանուր ռազմական ծախսերն աճել են 2,6 տոկոսով՝ հասնելով 1,8 տրիլիոն դոլարի: Նախորդ տարվա համեմատ տոկոսային ամենամեծ հարաբերական աճը գրանցած երկրների ցուցակում Հայաստանը եզրափակում է առաջին եռյակը: 2018 թ. ՀՀ-ն ծախսել է 609 միլիոն դոլար, ինչը ՝ 33 տոկոսով ավելի է 2017 թ. ծախսերից: 2017 թ. համեմատ իրենց ծախսերն են ավելացրել նաեւ Թուրքիան՝ 24 տոկոսով, Ուկրաինան՝ 21 տոկոսով, Ղազախստանը՝ 16:  Թուրքիայի ծախսերի աճը պայմանավորված է բանակի արդիականացմամբ, իմչպես նաեւ Սիրիայում եւ հենց Թուրքիայի տարածքում գործող քրդերի դեմ պայքարով:

Կենտրոնական եւ Արեւելյան Եվրոպայում ռազմական ծախսերի աճը SIPRI-ի փորձագետները բացատրում են Ուկրաինայի արեւելքում գոյություն ունեցող հակամարտություններով եւ Ռուսաստանից բխող հնարավոր սպառնալիքներով: Բացի Ուկրաինայից այս տարածաշրջանում զգալի աճ են գրանցել Լատվիան, Լիտվան, Լեհաստանը, Չեխիան, Ռումինիան, Բուլղարիան եւ այլն:

Միեւնույն ժամանակ, հարկ է նշել՝ ՆԱՏՕ-ի բոլոր 29 անդամների ռազմական ծախսերը կազմել են 963 միլիարդ դոլար՝ համաշխարհային ծախսերի 53 տոկոսը: Համեմատության համար հարկ է նշել, որ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրների ծախսերը միասին չեն գերազանցում 65 միլիարդ դոլարը, որի առյուծի բաժինը՝ 61 միլիարդը, Ռուսաստանինն է:

Համաշխարհային մասշտաբով ծախսերի աճի միտումը պայմանավորված է համատարած անվստահությամբ: Չինաստան-ԱՄՆ-Ռուսաստան եռյակում միմյանց չվստահելու հիմքեր ունեն բոլորը: Իհարկե ռուս-չինական հարաբերություններն ավելի ջերմ են, քան նրանց վերաբերմունքը ԱՄՆ-ի նկատմամբ: Սակայն Չինաստանն ունի սեփական հետաքրքրությունները, այդ թվում դեռեւս ԽՍՀՄ ժամանակաշրջանից մնացած տարածքային խնդիրներ Կենտրոնական Ասիայի հարեւանների հետ, որոնք կարող են որեւէ պահի ապակայունացնող լուրջ ազդեցություն ունենալ տարածաշրջանի վրա: Մյուս կողմից Չինաստանը չի կարող թույլ տալ նաեւ ՌԴ եւ ԱՄՆ ազդեցության մեծացում «իր տարածաշրջանում»: Այդ պատճառով 2018թ. Չինաստանի ծախսած 250 միլիարդ դոլարը եւ ընդհանուր առմամբ վերջին 10 տարում 83 տոկոս աճ գրանցած ռազմական բյուջեն խնդրահարույց է:

Մերձավոր Արեւելքի վերաբերյալ տվյալները հակասական են: Մի կողմից ՀՆԱ-ի նկատմամբ ռազմական ծախսերի ամենաբարձր տոկոսով 10 երկրներից 6-ը Մերձավոր Արեւելքից են (Սաուդյան Արաբիա՝ ՀՆԱ-ի 8.8%, ՕՄԱՆ՝ 8.2%, Քուվեյթ՝ 5.1%, Լիբանան՝ 5%, Հորդանան 4.7%, Իսրայել՝ 4.3%): Մյուս կողմից Մերձավոր Արեւելքի ընդհանուր ծախսերը նվազել են 1,9 տոկոսով:

SIPRI-ի զեկույցում ներառված չեն գաղտնի գործողությունները, քանի որ տեղեկատվությունը վերցվում է բաց աղբյուրներից եւ պաշտոնական, ուստի իրական ծախսերը զգալիորեն գերազանցում են SIPRI-ի նշած 1,8 տրիլիոն դոլարը: Սակայն, անգամ այս պարագայում Երկրի յուրաքանչյուր բնակչին բաժին է հասնում սպառազինության վրա ծախսված 239 դոլար, ինչը շատերի համար տարեկան եկամտի կեսից ավելին է: