Անցյալի եւ ապագայի միջեւ գիծ պետք է քաշվի, պետք է հասկանալ՝ ինչ է տեղի ունեցել 1996-ին, 1999-ին, 2008-ին...Ա. Ջուլհակյան

2021 թվականի հունվարից հնարավոր է իրականացվի հեղափոխությունից հետո ձեւավորված իշխանություններից այդքան պահանջված անցումային արդարադատությունը, եթե Ազգային ժողովն ընդունի Կառավարության հեղինակած Փաստահավաք հանձնաժողով ձեւավորելու մասին օրենքի նախագիծը: 

Մի քանի օր է, որ այն շրջանառության մեջ է, սակայն արդեն դարձել է տարբեր շրջանակների քննարկման թեմաներից եթե ոչ առաջինը, ապա առաջիններից մեկը:

Ովքե՞ր են լինելու 2, առավելագույնը՝ 3 տարի ժամկետով ձեւավորվող հանձնաժողովի անդամները՝ այն 9 անձինք, որոնք հավաքելու եւ քարտեզագրելու են Հայաստանի շուրջ 27 տարվա պատմության ընթացքում արձանագրված մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումները: Ի՞նչ նոր բան կարող է բացահայտվել 1996-ի ընտրությունների, 1999 թ. հոկտեմբերի 27-ի դեպքերի, 2008-ի մարտի 1-ի, 2000-ականներին Հյուսիսային պողոտայի իրենց տներից մարդկանց վտարելու եւ այլ դեպքերի ուսումնասիրությամբ: Ինչո՞վ է կարեւոր այս ամենի քարտեզագրումն ու դրանց քաղաքական գնահատական տալը:

Այս եւ այլ հարցերի շուրջ զրուցել ենք ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր, Պետաիրավական հանձնաժողովի անդամ Արուսյակ Ջուլհակյանի հետ:

- Տիկին Ջուլհակյան, իշխանությունները Փաստահավաք հանձնաժողով ձեւավորելու գործընթաց են սկսել: Հանձնաժողովի նպատակների մեջ նշվում է քաղաքական գնահատական տալը այն իրադարձություններին, որ տեղի են ունեցել անցյալում: Ի՞նչ կտա դա այն հարյուրավոր, գուցե հազարավոր մարդկանց, որ տուժել են այդ տարիներին: Տուժողներից շատերը գուցե հեռացել են երկրից:

- Այս հանձնաժողովի ստեղծումը «Իմ քայլը» դաշինքի եւ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից խոստացված անցումային արդարադատության առանցքային կոմպոնենտներից մեկն է, որը շատ երկար սպասված է: Ես անձամբ ստանում եմ նամակներ, զանգեր, որոնցով քաղաքացիները հետաքրքրվում են, թե երբ է գործընթացը վերջապես սկսվելու: Հիմա քանի որ արդեն շրջանառության մեջ է դրվել նախագիծը, հույս ունեմ սեպտեմբերին կամ հոկտեմբերին արդեն օրենքը կընդունվի Ազգային ժողովում եւ եկող տարվա հունվարին կմտնի ուժի մեջ, որից հետո կձեւավորվի հանձնաժողովը:

Այս հանձնաժողովի հիմնական գործառույթը լինելու է փաստեր հավաքելը 3 հիմնական ուղղություններով: Առաջին ուղղությունը 1991-2018 թթ. ընթացքում տեղի ունեցած բոլոր այն ընտրությունների հետ կապված փաստերի հավաքագրումն է, որոնց հետ կապված եղել են հայտարարություններ կեղծված լինելու մասին, եւ եղել են նաեւ հետընտրական զարգացումներ, բռնաճնշումներ:

Երկրորդ կոմպոնենտով հանձնաժողովը հավաքագրելու է փաստեր եւ կատարելու է համապատասխան ուսումնասիրություններ 2000-ականներից սկսված ունեզրկումների առնչությամբ: Հիշում ենք, որ քաղաքացիները, մասնավորապես Հյուսիսային պողոտայում, Երեւանի կենտրոնում հանրային գերակա շահի անվան տակ ենթարկվեցին սեփականության իրավունքով իրենց պատկանող գույքից ապօրինի զրկման եւ արդարացի փոխհատուցում այդպես էլ չստացան:

3-րդ կոմպոնենտը լինելու է ոչ մարտական պայմաններում զինծառայողների մահերը: Գիտենք, որ բազմաթիվ մահեր են արձանագրվել, որոնք փորձ է արվել ներկայացնել որպես ինքնասպանություններ եւ լրիվ, բազմակողմանի եւ օբյեկտիվ քննություն այդպես էլ չի կատարվել: Հանձնաժողովը վեր է հանելու նման դեպքերը եւ տալու է գնահատական:

- Օրենքի նախագծում ասվում է, որ հանձնաժողովը արդարադատություն իրականացնող մարմին չէ եւ հայտնաբերված փաստերը տրամադրելու է իրավապահներին:

- Այո, եթե հանձնաժողովի գործունեության ընթացքում կհայտնաբերվեն փաստեր, որոնք իրենց մեջ կպարունակեն հանցագործության տարրեր, ապա հանձնաժողովը պետք է հընթացս այդ փաստերը ուղարկի համապատասխան իրավապահ մարմին, քանի որ այն բացառապես փաստահավաք մարմին է:

Բայց այս, հանձնաժողովը նաեւ հանդես է գալու միջանկյալ զեկույցներով եւ նաեւ եզրափակիչ զեկույցով՝ կատարված ուսումնասիրությունների հիման վրա առաջարկներ ներկայացնելով Ազգային ժողովին եւ Կառավարությանը:

Այդ առաջարկությունները կարող են ներառել թե՛ իրավունքների վերականգնման միջոցներ, ինչպես, օրինակ, կարող է առաջարկվել փոխհատուցում տրամադրել այն քաղաքացիներին, որոնք ենթարկվել են զանգվածային ունեզրկումների, թե կարող է ներառել օրենքների, իրավական ակտերի ընդունում, որոնք թույլ կտան  բացառել նման արատավոր երեւույթների, խախտումների կրկնությունը:

Անցումային արդարադատության ամենակարեւոր գործառույթը նմանատիպ դեպքերի կանխարգելումը եւ ապագայում կրկնվելը բացառելն է: Շատ կարեւոր եմ համարում նաեւ, որ այդ հանձնաժողովի զեկույցում արձանագրված փաստերի հիման վրա նաեւ կարող է տրվել քաղաքական գնահատական անցյալին, որը կարեւոր է այն տեսանկյունից, որ գիծ կքաշվի անցյալի եւ ապագայի միջեւ՝ ասելով, որ ահա նախկինում մենք ունեցել ենք այս, այս, այս երեւույթները եւ մենք ասում ենք՝ այլեւս երբեք դրանք չպետք է կրկնվեն: Ես կարծում եմ, որ դա շատ կարեւոր է, երբ պետությունը առերեսվում է իր անցյալի հետ, որը, ցավոք, ունեցել է բռնատիրական բնույթ, եւ հանձնառություն է ստանձնում հետայսու բացառապես ժողովրդավարական գործառույթներ կատարել: Ես կարծում եմ, որ այդ արձանագրումը շատ կարեւոր է նաեւ հասարակության տարբեր շերտերի միջեւ հաշտության, ինչպես նաեւ հասարակության՝ իր անցյալի հետ հաշտեցման տեսանկյունից:

- Բայց կան քննադատություններ, թե ինչու եք շարունակ նայում անցյալին, ինչու չեք անցյալը թողնում հետեւում, գնում առաջ:

- Իրականում ես կարծում եմ, որ գոյության իրավունք ունի այդ դեբատը՝ անցյալի՞ն նայել, թե՞ ապագային: Իմ պատասխանը հետեւյալն է՝ միանշանակ նայել ապագային եւ մեր գործողություները պետք է միտված լինեն ավելի լավ ապագա ունենալուն, մեր գործողություններն արդեն իսկ միտված են ապագային, բայց նաեւ ունեմ վստահություն, որ առանց անցյալը վերաարժեվորելու եւ վերաիմաստավորելու՝ ապագայի ճիշտ կառուցումը հնարավոր չէ: Ապագայի ճիշտ կառուցման համար մենք պետք է ունենանք անցյալի ճիշտ գնահատական, որ անցյալում արձանագրված սխալները ապագայում այլեւս չկրկնվեն: Սա պետք է զուգահեռ արվի ապագային միտված քայլերի հետ:

- Հանձնաժողովի ուսումնասիրության առարկա դառնալու են մինչեւ 2018 թվականի մայիսը տեղի ունեցած իրավախախտումները: Ինչո՞ւ  մինչեւ 2018-ի մայիսը:

- Մինչեւ 2018-ի մայիսը, քանի որ 2018-ի մայիսին է տեղի ունեցել հեղափոխություն, որի արդյունքում բռնապետական կարգերից ազատվել ենք: Ես կարծում եմ, որ դրանից հետո մենք ժողովրդավարական երկրում ենք ապրում եւ առ այսօր, բացառությամբ որոշ շահագրգիռ շրջանակների, որեւէ մեկը Հայաստանում ժողովրդավարությունը կասկածի տակ չի դրել:

- Հաջորդ իշխանությունները հավանաբար ուսումնասիրությունները կսկսեն 2018-ի մայիսից:

- 2018-ին մենք հեղափոխություն ենք ունեցել: Հաջորդ իշխանությունը վստահաբար իշխանության է գալու արդար եւ թափանցիկ ընտրությունների միջոցով, եւ ես չեմ կարծում, որ ազատ եւ թափանցիկ ընտրությունների միջոցով իշխանության եկած ուժը կասկածի տակ կարող է դնել մեր իշխանությունների քայլերը: Ես բացառում եմ, որ հեղափոխական այս իշխանությունները զանգվածային իրավախախտումներ թույլ տա: Սակայն եթե նույնիսկ ինչ-ինչ փաստեր ուսումնասիրելու անհրաժեշտություն ունենան հաջորդները, դա կարող են անել սովորական դատական համակարգի միջոցով. հասարակությունը հիմա հաշտ է իր ներկայի հետ, եւ վստահաբար հասարակությանն իր անցյալի հետ հաշտեցնելու եւ հանձնաժողով ստեղծելու խնդիր չի լինելու: Վստահ եմ՝ իմ այս կարծիքը շատերն են կիսում:

- Տիկին Ջուլհակյան, կարո՞ղ եք մի քանի քաղաքական իրադարձություն թվարկել, որոնք կդառնան հանձնաժողովի ուսումնասիրման առարկա:

- Ամենաճչացողը Մարտի 1-ն է, որը որպես քաղաքական երկարատեւ հետապնդման պրոցեսի մի ամբողջ շրջափուլ սկսվել է դեռ 2007-ի վերջին, եւ 2008-ից հետո էլ շարունակվեց, քանի որ հարյուրավոր քաղբանտարկյալներ լցվեցին բանտերը, մի քանի տարի անց միայն նրանք ազատության մեջ հայտնվեցին: Խոսքը վերաբերում է նաեւ գործող վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, որը բուն մարտիմեկյան իրադարձություններից 3 տարի անց միայն ազատվեց բանտից: Շատերը մինչ այժմ պայքարում են իրենց խախտված իրավունքների վերականգնման համար: Սա քաղաքական հետապնդումների ամենավառ օրինակն է: Մեկ այլ վառ օրինակ արդեն նշեցի, որ բացառապես քաղաքական որոշման հիման վրա քաղաքացիներին դուրս շպրտեցին իրենց տներից՝ ասելով, թե կարող եք գնալ, բողոքել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան՝ շատ լավ իմանալով, որ ՄԻԵԴ-ը նրանց դիմումները կարողանալու է քննել մոտ 10 տարի անց, այդ ընթացքում մի բան կմտածեն:

- Տիկին Ջուլհակյան, ենթադրվում է, որ հանձնաժողովի ուսումնասիության առարկա կդառնան նաեւ 1996 թվականի ընտրությունները: Այս ընտրությունների ուսումնասիրությունը չի՞ դառնա շահարկման թեմա, թե Փաշինյանի իշխանությունը կասկածի տակ է դնում Տեր-Պետրոսյանի ընտրությունը: 

- 1996-ի ընտրությունները երկար տարիներ դրվել են կասկածի տակ: Մի կողմը նշել է, որ չեն եղել կեղծիքներ, մյուս կողմը նշել է, որ եղել են կեղծիքներ: Հիմա ճիշտ պահն է վերջապես հասկանալու, թե ինչ է տեղի ունեցել 1996-ին:

- Բայց այդ ընտրությունների քվեաթերթիկները պահպանված չեն, արխիվն այդքան երկար չի պահպանվում: Ինչպե՞ս է հնարավոր լինելու պարզել:

- Շատ դեպքերում պահպանված չեն քվեաթերթիկները, եւ ես վստահ էլ չեմ, որ քվեաթերթիկների պահպանումը կարող էր օգնել ճշմարտության բացահայտմանը: Կան կենդանի մարդիկ, որոնք մասնակցել են այդ ամենին եւ կարող են տալ վկայություններ: Ես չգիտեմ որքանով հնարավոր կլինի ամբողջական պատկերը ստանալ Փաստահավաք հանձնաժողովի միջոցով, բայց առնվազն ջանքեր պետք է այդ ուղղությամբ գործադրվեն, որպեսզի մեկընդմիշտ վերջակետ դրվի 1996-ի վրա եւ հասկացվի՝ այդ ընտրությունների հետ կապված եղե՞լ է խնդիր, թե՞ չի եղել խնդիր: Այդ ընտրությունները պետք է դիտարկվեն նաեւ դրանից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների համատեքստում, մասնավորապես, 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ի համատեքստում: Այս ամբողջը ես դիտարկում եմ որպես փոխկապակցված շղթա եւ հույս ունեմ՝ հանձնաժողովը ունենալու է բավարար կարողություններ՝ ստանալու մեկ ընդհանուր պատկեր այդ գործընթացների հետ կապված: Մենք պետք է հասկանանք՝ այդ իրադարձությունները եղել են մի ֆիլմի տարբեր կադրե՞ր, թե՞ դրանք իրար հետ կապ չունեցող իրադարձություններ են: Այդ առումով շատ կարեւոր է անցումային արդարադատությունը: Տեսեք, եղել են ընտրակեղծիքներ, հետո՝ բռնաճնշումներ, հետո՝ ունեզրկումներ, մահեր…հիմա պետք է հասկանալ՝ դրանք մեկ ընդհանուր գործընթացի մա՞ս են, այսինքն մեր պետությունը եղել է զավթված ամբողջությա՞մբ, թե՞ ոչ:

- Իսկ ի՞նչ երաշխիք, որ Փաստահավաք հանձնաժողովի 9 անդամները, որոնք կնշանակվեն, կլինեն այնպիսին, որ նրանց կարծիքը, նրանց կազմած եզրակացությունը լինի ծանրակշիռ: Հանձնաժողովի 3 անդամներին նշանակում են Կառավարությունը, ԲԴԽ-ն եւ ՄԻՊ-ը, մյուս 6-ին ԱԺ խմբակցությունները՝ ՀԿ-ների հետ համաձայնությամբ: Օրինակ, հնարավո՞ր է որեւէ խմբակցություն այնպիսի ներկայացուցիչ նշանակի այդ հանձնաժողովում, որ սկսվեն վեճեր եւ իրականում չհասնեն այն խնդրի լուծմանը, որը օրենքով վերապահվում է իրենց:

- Իհարկե, կարծում եմ, որ նման հավանականություն կա: Նախեւառաջ պետք է նշեմ, որ որքան էլ լավ օրենք մենք ունենանք, պետք է այն կիրառվի ճիշտ: Լավն է այն օրենքը, որ լավ է գործում, ոչ թե այն, որ լավ է գրված: Մենք պետք է անենք ամենը, որ ընդունված օրենքը թղթին չմնա, փաստահավաք հանձնաժողովը կատարի իր խիստ կարեւոր առաքելությունը: Ես հանձնաժողովի անդամներ նշանակելու՝ նախարարության առաջարկած մոդելին ծանոթացա, ունեմ ինչ-ինչ վերապահումներ այս մոդելի հետ կապված եւ կարծում եմ՝ դեռեւս քննարկման ենթակա է այն մոդելը, որ ներկայացրել է նախարարությունը: Մենք պետք է հասկանանք՝ այս մոդելը կարո՞ղ է աշխատել նորմալ: Պետք է մի կազմ ձեւավորենք, որ իսկապես կլինի անկողմնակալ եւ կներկայացնի հանրությանը ու ոչ թե կսպասարկի քաղաքական ուժերի շահերը:

Տպել
2968 դիտում

Ինչ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել Փաշինյանի՝ Տավուշ այցի ժամանակ. մանրամասներ (լուսանկարներ)

Ես չեմ վիրավորում, ասում՝ «գյադեն հերդ ա», քոքից բռնվեք, կհանդիպենք․ Հովհաննես Դավթյանը՝ Արզաքանցյանին

Մենք պետք է թույլ չտանք պատերազմի սկսում․ ինչ է ասել վարչապետը տավուշցիների հետ հանդիպմանը

Պուտինն իրեն լեգիտիմություն տվեց՝ այլանդակությունները շարունակելու համար, ՌԴ-ին բարի ճանապարհ դեպի գերեզման. Սուքիասյան

Երևանն այս տարի կունենա 20 հա տարածք զբաղեցնող տնկարան, կտնկվի 2000 ծառ

ԱՄՆ-ն մտադիր չէ շնորհավորել Ռուսաստանի նախագահին ընտրություններում հաղթելու համար․ Պատել

Ամեն խաղի պետք է պատրաստվենք, ինչպես վերջինի․ Հարոյանը՝ Կոսովոյի հավաքականի հետ խաղի մասին

Հայաստանի և Մալթայի ԱԳՆ պաշտոնյաների խորհրդակցությունների ընթացքում անդրադարձ է եղել ՀՀ-ԵՄ գործընկերության խորացմանը

ՌԴ ԿԸՀ-ն ավարտել է ձայների հաշվարկը․ ընտրողների 87,28% քվեները Վլադիմիր Պուտինինն է

Նռնակ, պայթուցիչ ու փամփուշտներ․ Կապանի բնակիչը փրկարարական ջոկատում հանձնել է ԼՂ-ից բերված զինամթերքը

Վրաստանի ԱԺ կրթության հանձնաժողովի նախագահը գալիս է Հայաստան․ մանրամասներ

Մկրտչյանը ԱՄՆ ՄԶԳ փոխկառավարչի հետ քննարկել է ԼՂ-ից բռնի տեղահանվածներին աջակցության հարցում համագործակցությունը

Ինչ իրավիճակ է ՀՀ ճանապարհներին ժամը 20։00-ի դրությամբ

Վրաստանը պետք է ավելին անի Ռուսաստանին զսպելու համար․ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար

Երկու երիտասարդ վիճել են տաքսու վարորդի հետ, ապա դանակահարել ուղևորին

Պուտինը հանդիպել է ՌԴ նախագահի թեկնածուների հետ, առաջարկել շարունակել ակտիվ համատեղ աշխատանքը

Հայաստանը հստակ դիրքորոշում ունի հասնել խաղաղության․ նախագահը հանդիպել է ֆրանսիացի մտավորականների հետ

Բորիս Բախշինյանը նշանակվել է Արարատի և Վայոց ձորի մարզերի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր

Իսակովի պողոտայում՝ ռուսական եկեղեցու դիմաց, «ԿամԱԶ»-ը վրաերթի է ենթարկել հետիոտնին

ՀՀ ԱԳՆ պատվիրակությունը Բրյուսելում մասնակցել է Եվրոպական միության Արևելյան գործընկերության Ավագ պաշտոնյաների հանդիպմանը

Բայրամովը Լուիս Բոնոյի հետ հանդիպմանը վերահաստատել է Ադրբեջանի հանձնառությունը խաղաղության գործընթացին

Արտուր Հարությունյանը նշանակվել է Շիրակի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր

Հակոբ Բալայանն ու Երևան քաղաքի ավագանու անդամ Միքայել Խաչատրյանը շրջայց են իրականացրել Էրեբունի վարչական շրջանում

Գորիսում 3 անձի նկատմամբ մահափորձի վարույթով հետախուզվող տղամարդը հայտնաբերվել է. մանրամասներ

ԱԺ-ում տեղի է ունեցել «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության նիստը․ քննարկվել են տեղահանվածներին տրամադրվող ծրագրերը

Հռոմի Պապը չի շնորհավորել Պուտինին նորից վերընտրվելու համար․ Սուրբ Աթոռից հերքում են տեղեկությունները

Շիրակի մարզպետարանի կալանավորված պաշտոնյաների լիազորությունները կասեցվել են

Ինչ իրավիճակ է Ստեփանծմինդա-Լարս ավտոճանապարհին

Դուք շարունակում եք շարժվել Բուխարեստի գագաթնաժողովի որոշմամբ, Վրաստանը կդառնա ՆԱՏՕ-ի անդամ․ Ստոլտենբերգ

Քանաքեռավանի գազալցակայանում «Պեժո»-ի լիցքավորման պահին տեղի ունեցած պայթյունի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրվարույթ

Նիկոլ Փաշինյանը մանրամասնել է, թե ինչ խոսակցություն է ունեցել տավուշցիների հետ

Հասանովը Ստոլտենբերգին զեկուցել է հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակի մասին

Չեխիայի Հանրապետության խորհրդարանի Պատգամավորների պալատի նախագահը եվրոպական դրոշ է փոխանցել Սիմոնյանին

Աբովյանում ուղևորափոխադրման հարցի շուրջ տեղի ունեցած խուլիգանության գործով երեք անձի մեղադրանք է ներկայացվել

Երևանյան 28 փողոցներում վերգետնյա մալուխները կանցկացվեն ստորգետնյա կապուղիներով

Անդրանիկ Քոչարյանը ՆԱՏՕ ԽՎ նստաշրջանից առաջ հանդիպում է ունեցել ՀՀ ԱԳ փոխնախարարի հետ

Բաքվում Պուտինի օգտին քվեարկել է ռուսաստանցիների 77%-ը, ռեկորդային քվեարկությունը գրանցվել է Չեչնիայում՝ 98,99 տոկոս

Կալանավորվել է Շիրակի մարզպետարանի Քաղաքաշինության վարչության պետը և ևս մեկ հոգի

36-ամյա երիտասարդը հարվածներ է հասցրել ընկերուհուն, 26-ամյա աղջիկն էլ դանակահարել է նրան

Աշխարհի Գավաթում Հայաստանը կներկայացնի 5 ծանրորդ