Անպտղության ցուցանիշը Հայաստանում հասնում է 18%-ի, այն մեզ մոտ մտահոգիչ է. Վահան Վարդապետյան

Հայաստանը վերջին տարիներին աչքի է ընկնում անպտղաբերության ամենաբարձր ցուցանիշով։ Մեր երկրում այն հասնում է 17-18%-ի: Հայտնի բժիշկ, գինեկոլոգ Վահան Վարդապետյանը «Հայկական Ժամանակ»-ի հետ զրույցում մանրամասնում է՝ անպտղության դեմ բուժումը նպաստում է նաև ժողովրդագրական ցուցանիշներին:

Նրա հետ ամբողջական զրույցը՝ ստորև.

- Պարոն Վարդապետյան, երկար տարիներ է՝ զբաղվում եք վերարտադրողական առողջության հիմնախնդիրներով, բնագավառի հեղինակավոր մասնագետներից մեկն եք: Ի՞նչ է առհասարակ անպտղությունը, ի՞նչ իրավիճակ է առկա այսօր Հայաստանում և որքանո՞վ է նպաստում անպտղության բուժումը ժողովրդագրական ցուցանիշների բարելավմանը։

- Անպտղությունը մեկ տարվա ընթացքում կանոնավոր սեռական կյանքով ապրելու և հակաբեղմնավորիչներ չօգտագործելու պայմաններում հղիության բացակայությունն է։ 40% դեպքերում այն պայմանավորված է տղամարդկային, 50% դեպքերում՝ կանացի, 10% դեպքերում՝ համակցված գործոններով։ Կարևոր գործոն է կնոջ տարիքը․ եթե 35 տարեկանից մեծ է կինը, ապա 6 ամիս հետո, 40 տ-ից մեծ տարիքի դեպքում՝ 3 ամիս հետո, պետք է դիմել բժշկի։ Առհասարակ, անպտղության ցուցանիշը Հայաստանում հասնում է 17-18%-ի։ Դրա դեմ բուժումը կարևորագույն առողջապահական, սոցիալ-տնտեսական, հոգեբանական խնդիր է, նպաստում է նաև ժողովրդագրական ցուցանիշների բարելավմանը: Սակայն համամիտ չեմ և իրատեսական չեմ համարում այն չափազանցված մոտեցումը, որ մեր ոլորտի մասնագետները բնական աճի և ժողովրդագրության էական բարելավման միջոց են համարում անպտղության բուժումը, մինչդեռ այս հարցում ավելի մեծ դերակատարություն ունեն ներգաղթի և բազմազավակության խթանման գործընթացները։

- Բավարա՞ր եք համարում ՀՀ կառավարության ցուցաբերած վերաբերմունքը և հատկացվող ֆինանսական միջոցները անպտղությամբ տառապող ամուսնական զույգերի բուժման ուղղությամբ։

- Անուրանալի փաստ է, որ վերջին տարիներին Կառավարության կողմից մեծանում, անգամ բազմապատկվում է պետական ֆինանսավորման չափը, ընդլայնվում շահառուների շրջանակը։ Սակայն մի շարք մտահոգություններ ունեմ, որոնց մասին բազմիցս խոսել եմ ինչպես հանրայինի եթերից, այնպես էլ առողջապահության նախարարությանը և անձամբ նախարարին իրազեկելով և կարծես թե համոզելով հարցերի կարևորության մասին։ Կարևոր է նպաստել հանրության ավելի ճիշտ կողմնորոշմանը, գրագետ վարքագծի դրսևորմանը, բժիշկների հետ խորհրդատվության ժամանակ ավելի դյուրին ըմբռնմանը, քննարկմանը և հետազոտման ու բուժման մեթոդի միասնական ճիշտ ընտրության հարցում, ինչը ամենակարևոր մասն է։

- Ինչպիսի՞ մտահոգություններ ունեք անպտղության բուժման, մասնավորապես՝ պետպատվերի ծրագրի ավելի արդյունավետ ու նպատակային կիրառման հարցում։ Ինչպիսի՞ բուժման կարիք ունեն անպտղությամբ զբաղվող զույգերը:

- Անպտղությամբ տառապող զույգերի միայն 5%-ը կարիք ունի արտամարմնական բեղմնավորման և այլ վերարտադրողական օժանդակ տեխնոլոգիաների կիրառման, մնացած դեպքերում՝ ձվազատման խթանման, նյարդաէնդոկրին ախտաբանությունների կարգավորման, թերբեղմնունակ սերմնահեղուկի բարելավման, էնդոսկոպիկ միջամտության, ամուսնական գործոնի ոչ խոր շեղումների դեպքում՝ նաև ներարգանդային սերմնավորման։ Երկրորդ կարևոր պահը՝ բուժման գործընթացը սկսել պարզ, մատչելի, տվյալ դեպքում՝ ավելի արդյունավետ մեթոդներից, արդյունքի բացակայության դեպքում անցնել օժանդակ տեխնոլոգիաների կիրառման։ Մինչ այսօր անհասկանալի է՝ ինչո՞ւ են պետական ծրագրով ֆինանսավորվում բուժման որոշակի մեթոդներ, այլ ոչ թե բուժման կարիք ունեցող շահառուն․ օրինակ, եթե ամուսնական զույգի անպտղության պատճառը կնոջ ձվարանային ֆունկցիայի, ձվազատման շեղումներն են (ինչո՞ւ արտամարմնական բեղմնավորում կամ այլ օժանդակ տեխնոլոգիաներ, եթե դրանց կարիքը չկա, առավել ևս ինչո՞ւ հնգապատիկ, տասնապատիկ ավելի ծախսատար մեթոդների դիմել), նյարդաէնդոկրին ախտաբանությունները, չափազանց հաճախակի հանդիպող ձվարանների պոլիկիստոզը նյութափոխանակային համախտանիշը, ինսուլինառեզիստենտությունը (որոնց դեպքում պարզապես հակացուցված է արտամարմնական բեղմնավորման կիրառումը)։

Մամուլից մի գրառում մեջբերեմ՝ «Արցախի առողջապահության նախարարը ամփոփիչ ասուլիսի ժամանակ նշեց, որ 2021թ․ արտամարմնային բեղմնավորման ուղեգրված 88 զույգերից բեղմնավորում է իրականացվել 33-ի մոտ, արդյունքում առկա է 25 հղիություն» (մեկ նախադասության մեջ այսքան անճշտությո՞ւն)։ Ի դեպ, արցախցի երկու ամուսնական զույգ, խուսափելով արտամարմնական բեղմնավորման իրականացումից, մեզ էին դիմել (ԱՄԲ-ի իրականացման համար որևէ ցուցում չգտանք), երկու զույգն էլ արդյունքի հասան ձվազատման խթանման և պոլիկիստոզ ձվարանների բուժման շնորհիվ: Եվս երկու արցախցի զույգի բուժման գործընթացը շարունակում ենք՝ դարձյալ արտամարմնական բեղմնավորման որևէ ցուցում չգտնելով։ Բայց, քանի որ բուժման այս մեթոդները ենթակա չեն պետական ֆինանսավորման, մենք ապահովել ենք բացարձակ անվճար բուժում՝ իրենց վրա թողնելով միայն դեղորայքի ծախսը։

Ձվարանների պոլիկիստոզ կազմափոխությունը անպտղության հաճախ հանդիպող պատճառներից է, հատկապես հայկական պոպուլյացիայում։ Եթե համակցված այլ գործոններ չկան, ապա այս ախտաբանության բուժումը դեղորայքային է․ ձվազատման խթանման անհատական ու ստեղծագործական (ոչ շաբլոն) կիրառման դեպքում ապահովվում է բուժման չափազանց բարձր արդյունավետություն՝ խուսափելով օժանդակ տեխնոլոգիաներից, անհամեմատ մեծ ծախսերից և, ամենակարևորը, ձվարանների գերխթանման համախտանիշի սարսափելի վտանգներից։ Մինչդեռ այն շահառուները, որոնց անպտղության պատճառը հենց այս հիվանդությունն է, և որի բուժումն էլ ներառված չէ պետպատվերի շրջանակներում, ուղեգրվել կամ ուղղորդվել են վերարտադրողական օժանդակ տեխնոլոգիաների կիրառման։

Քիչ չեն դեպքերը, երբ նյութափոխանակային համախտանիշով, ինսուլինառեզիստենտությամբ, ճարպակալմամբ տառապող (II - III աստիճան) կանայք արտամարմնական բեղմնավորման անարդյունավետ (կասեի՝ վտանգավոր) ընթացքից հետո դիմել են մեզ (զարկերակային հիպերտենզիայի, լյարդային հեպատոզի, մակարդելիության և նյութափոխանակության ցուցանշների վատթարացմամբ, քաշի էլ ավելի աճմամբ)։ Համակարգված և պատճառագիտական մոտեցմամբ ապահովել ենք առողջ հղիություն՝ առողջ օրգանիզմում։

Հարգելի գործընկերներիս հորդորում եմ գոնե նշված դեպքերում խստիվ խուսափել արտամարմնական բեղմնավորման կիրառումից և անկանխատեսելի վտանգներից։ Ընդգծեմ նաև, որ այս ախտաբանություններով տառապող շահառուների բուժումը ներառված չէ պետպատվերի շրջանակներում։ Չցանկանալով և բնավ մտադրություն չունենալով թերագնահատել կամ նսեմացնել հարգարժան գործընկերներիցս որևէ մեկին (անգամ արտառոց, կոպտագույն սխալների առկայության պարագայում), անհրաժեշտ եմ համարում զերծ մնալ անվանարկումներից՝ նպատակ հետապնդելով նպաստելու բուժման արդյունավետության բարձրացմանը, հատկացված ծախսերի ու միջոցների առավել արդյունավետ օգտագործմանը, որոշ դեպքերում պարզապես խուսափելու որոշակի վտանգներից ու բարդություններից։