Իրանի նորընտիր նախագահը ադրբեջանական ծագմամբ թուրք է. ինչ ակնկալել Հայաստանի համար նրա կառավարման շրջանում

Ինչպես հայտնի է՝ Իրանում անցկացված արտահերթ նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլի արդյունքներով հաղթանակ է տարել 69-ամյա Մասուդ Փեզեշկիանը՝ հավաքելով գրեթե 16,4 միլիոն ձայն (53,3%):

Նրա երդմնակալության արարողությունը սպասվում է առաջիկա շաբաթվա ընթացքում:

Միջազգային և տեղական լրատվամիջոցները հուլիսի 6-ից ողողված են Փեզեշկիանի մասին տարատեսակ տեղեկատվությամբ:

Թե որքանով է բոլոր թեկնածուներից հենց Փեզեշկիանի ընտրությունը ազդելու հայ-իրանական՝ վերջին տարիներին բավական կայունություն ստացած հարաբերությունների վրա, առայժմ բարդ է եզրակացնել, սակայն որոշակի ենթադրություններ անել հնարավոր է՝ ուսումնասիրելով նորընտիր նախագահի անցած քաղաքական ճանապարհը, ունեցած հայացքները, անգամ՝ ծագումն ու հայտարարած սկզբունքները:

Փեզեշկիանը ադրբեջանական ծագում ունի, նրա ծննդավայրը Իրանի Արևմտյան Ադրբեջան նահանգն է, հայրը էթնիկ ադրբեջանցի է, մայրը՝ քուրդ: Իրանի ընտրված նախագահը ազատորեն խոսում է ադրբեջաներեն և թուրքերեն, ունի ադրբեջանամետ հայացքներ և երկար ժամանակ զբաղվել է Իրանի ազգային փոքրամասնությունների հարցերով։

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, շնորհավորելով Փեզեշկիանին, հայտարարել է, թե  վերջինս իրականում ադրբեջանական ծագմամբ թուրք է:

«Մասուդ Փեզեշկիանն իրականում ադրբեջանական ծագումով թուրք է։ Թավրիզում խոսում է թուրքերեն, բայց երբ գալիս է քրդաբնակ շրջաններ, այնտեղ կարող է քրդերեն խոսել։ Նա նաև տիրապետում է պարսկերենին։  Իրանն այն երկիրն է, որի հետ Թուրքիան լավագույն հարաբերություններն ունի տարածաշրջանում։ Իրանը նաև կարևոր հարևան է, որի հետ մենք պատմամշակութային կապեր ունենք։ Ակնկալում եմ, որ նոր ժամանակաշրջանում Թուրքիայի և Իրանի երկկողմ հարաբերությունները կզարգանան դրական և արագացող տեմպերով»,- Էրդողանի խոսքերն է մեջբերում Anadolu-ն։

Հայտնի է նաև, որ Փեզեշկիանը Ղուրանի ուսուցիչ է և պերճախոսության ուղի ասմունքող, որը շիա մահմեդականների համար կարևոր ուսմունք է: Նա նաև «Իրան-Թուրքիա բարեկամության ընկերության» անդամ է:

Իրականում, այս ամենն այնքան էլ մտահոգիչ չէ, քանի որ անգամ Իրանի նախագահի՝ թուրք-ադրբեջանամետ հայացքներ ունենալու դեպքում անգամ տարածաշրջանում Իրանի վարած քաղաքականության մեծ փոփոխություններ չեն ակնկալվում: Սա ենթադրելի է այն պարզ պատճառով, որ Իրանում իշխանությունը կենտրոնացած չէ միայն նախագահի շուրջ։ Իրանի քաղաքական կյանքում գլխավոր դերակատար է Իսլամական հեղափոխության ղեկավար, երկրի գերագույն և հոգևոր առաջնորդ Ալի Խամենեին, լուրջ դերակատարություն ունի նաև Հեղափոխության պահապանների կորպուսը, որոնց շնորհիվ էլ հիմնականում ապահովվում է Իրանի քաղաքականության շարունակականությունը:

Մասուդ Փեզեշկիանը քաղաքականություն է մտել 2000-ականների սկզբին՝ որպես երկրի առողջապահության փոխնախարար՝ նախագահ Մոհամմադ Խաթամի իղեկավարության տարիներին: Տարիներ շարունակ որդեգրելով տարբեր քաղաքական դիրքորոշումներ, վերջինս, սակայն, հնարավորինս պահպանել է տրկրի ղեկավարության հետ չեզոքությունը և չնայած այս կամ այն հարցի շուրջ  տարատեսակ քննադատություններին, երբեք արմատապես մարտահրավեր չի նետել Գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիի կողմից վերահսկվող համակարգին:

Ողբերգական ավիավթարի հետևանքով զոհված նախկին նախագահը՝ Էբրահիմ Ռաիսին, կարողանում էր տարածաշրջանում պահպանել հավասարակշռված ու զուսպ քաղաքականություն, անգամ՝ վայելում հայաստանյան վերլուծական ու քաղաքական որոշ շրջանակների համակրանքը:

Չնայած սրան՝ 63-ամյա Ռաիսին հայտնի էր իր ծայրահեղ պահպանողական հայացքներով և համարվում էր Իրանի 85-ամյա գերագույն հոգևոր առաջնորդ Ալի Խամենեիի ամենահավանական ժառանգորդը։

Իր ընտրությունից մեկ տարի անց՝ 2022 թվականին, Ռայիսին դաժանորեն ճնշել էր աննախադեպ մեկամսյա հակաիշխանական ցույցերը, սակայն դա արվել էր ամենևին էլ ոչ քաղաքակիրթ տարբերակներով: Վերջին տասնամյակում երկրի ամենամեծ այդ բողոքի ալիքի ժամանակ սպանվել էին հարյուրավոր մարդիկ, հազարավորները՝ կալանավորվել, սկսվել էր ճնշումների հսկայական ալիք։

Երբ Ռաիսին Թեհրանի դատախազի տեղակալն է եղել,  ստացել էր «Թեհրանի դահիճ» մականունը՝ քաղբանտարկյալների զանգվածային մահապատիժների մեջ առանցքային դեր ունենալուհամար: Նրա վարչակազմի օրոք Իրանը խորացրել էր հարաբերությունները Չինաստանի և Ռուսաստանի հետ և հակառակը՝ ավելի խորացրել առճակատումը Արևմուտքի և երկրի գլխավոր թշնամի Իսրայելի հետ:

Իրանի նորընծա նախագահը, ընդհակառակը, հայտարարել է, թե խոստանում է վերջ տալ Իրանի «մեկուսացմանը» մնացած աշխարհից, ինչպես նաև թուլացնել լարվածությունը Արևմուտքի հետ 2015-ի միջուկային համաձայնագրի վերակենդանացման շուրջ փակուղային բանակցությունների պատճառով, որով Իրանը համաձայնել է սահմանափակել իր միջուկային ծրագիրը՝ արևմտյան պատժամիջոցների թուլացման դիմաց:

Ընտրությունների արդյունքներն ամփոփելուց հետո Փեզեշկիանն ասել է, որ «բարեկամության ձեռք է մեկնելու բոլորին»։

Նախագահական ընտրությունների առաջին փուլից հետո Պեզեշկիանն ասել է, որ իշխանությունները «կհարգեն հիջաբի մասին օրենքը»։

Նա նաև իրեն համարում է բարեպաշտ մուսուլման և պաշտպանում մուսուլմանական ավանդական ընտանիքի մոդելը: Ի դեպ, վերջինս արդեն 27 տարի ամուրի է.  1993 թվականին ավտովթարի հետևանքով նա կորցրել է կնոջն ու երեխաներից մեկին։ Կնոջ մահից հետո նա միայնակ մեծացրել է երկու որդիներին և դստերը:

Իրանում նախագահը պետության երկրորդ դեմքն է, սակայն պետության ռազմավարությունը որոշում է գերագույն առաջնորդը։ Երկրի  երկակի կառավարման համակարգի պայմաններում՝ կղերական և հանրապետական, նախագահը չի կարող լուրջ փոփոխությունների հասնել իրանական միջուկային ծրագրի կամ Մերձավոր Արևելքում զինյալ խմբավորումներին աջակցելու քաղաքականության մեջ, քանի որ գերագույն առաջնորդն է բոլոր որոշումները կայացնում կառավարության բարձրագույն խնդիրների վերաբերյալ, նախագահը կարող է միայն առաջարկել:

Չնայած սրան,  նախագահը կարող է ազդել Իրանի քաղաքականության փոփոխությունների վրա։ Մասնավորապես, նա անմիջական մասնակցություն կունենա Խամենեիի իրավահաջորդի ընտրության հարցում, որն այժմ 85 տարեկան է։

Ընդհանուր առմամբ, Իրանում ակտիվացել են բոլոր քաղաքական ուժերը, իշխանական ու հոգևոր վերնախավում աժեոտաժ է: Բանն այն է, որ ընտրություններից հետո «պաշտոն փնտրողների» թիվը հասել է ռեկորդային մակարդակի, քանի որ Իրանում բոլորը գիտեն, որ իրենց նոր նախագահը, ի տարբերություն այլ նախագահների, չունի իր թիմը։ Սա նշանակում է, որ այնտեղ մուտք գործելու իրական հնարավորություն կա, քանի որ Իրանում 300 հազար չինովնիկ կա և մեծ է շանսը խցկվելու կառավարման կառույցների մեջ, թեկուզ՝ ոչ ղեկավարի, այլ տեղակալի ու անգամ աշխատակցի պաշտոնում:

Փեզեշկիանին արագորեն հավատարիմ և գիտակ թիմ է պետք հավաքել, նրան կօգնի, իհարկե, Խամենեին, սակայն նաև մասամբ այդ թիմից է կախված աշխարհի, տարածաշրջանի և Հայաստանիի հետ փոխհարաբերությունների շարունակականությունը: